Mart 2020’den bu yana sakin bir periyottan geçen Suriye’nin İdlib bölgesinde son periyotta yaşanan taarruzlar ve artan askeri hareketlilik yeni bir gerginlik devri mi başlıyor korkularına neden oldu. 10 Eylül’de Türk Silahlı Kuvvetleri’ni (TSK) gaye alan akın, AKP Genel Lideri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin‘in ay sonunda Soçi’de yapmaları beklenen görüşme öncesi gerçekleşmesi dikkat çeken bir gelişme olarak yorumlandı.
Suriye’nin Türkiye hududunda bulunan ve yaklaşık 3,5 milyonluk bir nüfusu barındıran İdlib, muhalif kümelerle Şam idaresi ortasında 2011’den bu yana süren iç savaşın son etkin cephesi olarak görülüyor.
2017’den itibaren, muhalefeti destekleyen Türkiye ve Şam idaresini destekleyen Rusya ortasında yapılan mutabakatlar sonucunda “gerginliği azaltma bölgesi” olarak ilan edilen İdlib’de, başta Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ) olmak üzere çok sayıda radikal İslamcı küme var.
Şubat 2020’de Türkiye ve Suriye orduları ortasında yaşanan şiddetli çatışmaları sona erdirmek ve yeni bir düzenleme yapmak için 5 Mart 2020’de masaya oturan Türkiye ve Rusya önderleri, hem ateşkeste uzlaşmışlar hem de M4 Karayolu’nda ortak devriyeler başlatarak bölgede güvenliği sağlama konusunda görüş birliğine varmışlardı.
Genel manada ateşkesin sürmesine rağmen son birkaç aydır yaşanan gelişmeler yeni bir gerginlik periyodu ve buna bağlı insani trajediyi başlatacağı dertlerine neden oldu. Rus ve Suriye hava kuvvetlerinin bölgedeki muhalifler ve “terör gruplarına” ait artan hava ataklarının akabinde 10 Eylül’de bir TSK konvoyunun gaye alınması ve 4 Türk askerinin olayda ömrünü yitirmesi en son gelişme olarak kayda geçti.
11 Eylül’de olayla ilgili açıklama yapan Savunma Bakanlığı, hücumun kimler tarafından gerçekleştiğine ait bir bilgi paylaşmamayı tercih etti. ABD’nin Ankara Büyükelçiliği ise Twitter üzerinden yaptığı taziye açıklamasında, hücumun IŞİD tarafından gerçekleştirildiği bilgisini verip Türkiye ile terörizme karşı dayanışma içinde olacağını kayda geçirdi.
Saldırıyı IŞİD’e yakın fakat yapısı, liderliği ve ideolojik çizgisi tam olarak bilinmeyen “Ebu Bekir Sıddık’ın Yardımcıları Seriyyesi” kümesinin üstlenmesine rağmen Ankara’dan bu tarafta resmi bir kıymetlendirme gelmemesi dikkat çekti.
Türkiye hududu yakınlarındaki Haseke bölgesinde devriye gezen Türk ve Rus birlikleri
Olayın gerçekleşmesinin çabucak akabinde Suriye hududuna giden ve incelemelerde bulunan Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, burada yaptığı açıklamada, “Rusya Federasyonu ile yaptığımız görüşmeler sonrasında imzalanan mutabakatlar var. Biz bu mutabakatlara uyuyoruz. Sorumluluklarımızı yerine getirdik, getirmeye devam ediyoruz. Muhataplarımızın da bu mutabakatlara, buradaki sorumluluklarına uymalarını bekliyoruz. Buradaki ateşkesin sürmesi, istikrarın bir an evvel sağlanması, bölgenin inançlı bir hâle gelmesi ve bilhassa oradaki Suriyelilerin rahat ve itimat içinde yaşayabilmelerine yönelik ortamın sağlanması lazım” tabirleriyle Moskova idaresine ileti vermişti.
‘Amaç Türkiye’yi İdlib’de sıkıştırmak’
Ankara’da yapılan değerlendirmeler, saldırıyı hem faili, hem zamanlaması hem de stratejik gayeleri açısından inceliyor.
5 Mart 2020’den sonraki birinci süreçte TSK varlığına dönük hücumların büyük bir çoğunluğu farklı radikal İslamcı kümeler tarafından gerçekleştiriliyordu. Lakin 2021 başlarından bu yana hücumların Ebu Bekir Sıddık’ın Yardımcıları Seriyyesi kümesi tarafından üstleniliyor olması dikkat çekiyor. Bu kümenin ataklarının, Rusya ve Suriye’nin Türk askeri varlığına dönük eleştirel telaffuz ve hareketlerinin arttığı periyotlara denk gelmesi de ayrıyeten öne çıkan bir öge olarak görülüyor.
Suriye’nin Mart 2020’den sonraki süreçte stratejisi, İdlib bölgesindeki nüfusu vakit içinde Türk sonuna baskı yaratacak halde kuzeye ittirme ve böylelikle Ankara’yı sıkıştırma gayesine dönük gelişti. İran tarafından denetim edilen milis güçlerin de bu emele uygun hareket ettiği ve bilhassa Hatay sonuna yakın noktalarda ağırlaşan nüfusu huzursuz ederek Türkiye’ye gerçek harekete geçirme gayesinde olduğu bedellendiriliyor. Bu kümelerin barındığı yerleşim bölgelerinin Türk sonuna 10-15 kilometre uzaklıkta olduğu biliniyor.
Suriye idaresinin, ABD idaresinin Suriye’den de çekilmesi muhtemelliğine karşı İdlib’de olduğu üzere Suriye’nin kuzeydoğusunda denetim alanını genişletmek niyetinde olduğu, son devirdeki askeri hareketliliğini bu emele nazaran planlayıp uyguladığı da kaydediliyor.
Rus hava kuvvetlerinin İdlib’deki bir hava saldırısı
Akının zamanlaması
Hücumun zamanlaması da iki başka açıdan dikkat alımlı olarak yorumlanıyor.
Zati 3,6 milyonu Suriyeli toplam 5 milyon göçmen barındıran Türkiye, Taliban’ın idaresi devralmasından sonra Afganistan kaynaklı yeni bir mülteci akınından telaş duyduğunu her ortamda lisana getiriyor ve milletlerarası işbirliği davetinde bulunuyor.
Göçmen konusunun Türk iç siyasetinde de giderek artan kıymette bir bahis haline geldiği devirde İdlib’de yaşanan bu hücum ve tansiyon işareti Ankara’ya verilmiş bir ileti olarak da bedellendiriliyor. Hakikaten Ulusal Savunma Bakanı Akar da hücumun çabucak akabinde yaptığı açıklamada, “Bizim Türkiye olarak yeni bir göç dalgasına tahammülümüz yok. Göçün önlenmesi için elimizden gelen uğraşı göstermemiz lazım. Bunun da temelinde bölgenin inançlı, istikrarlı hâle gelmesi yatıyor. Buna çaba gösteriyoruz” kelamlarıyla bu noktaya işaret etti.
Esad-Putin görüşmesi ve Soçi buluşması
Zamanlamanın ikinci ve tahminen de daha değerli ögesi ise Suriye odaklı diplomatik hareketliliğin çabucak öncesine denk gelmesi. Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın Moskova’da Rusya Devlet Lideri Putin ile görüşmesi, Türk askerlerini amaç alan ataktan yalnızca 4 gün sonra gerçekleşti.
Putin’in bu görüşme sırasında Türk ve Amerikan askeri varlığını kastederek Suriye’deki yabancı güçlerin çekilmesi gerekliliğini vurgulaması, bu açıklamadan bir hafta evvel de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un İdlib’teki “terör gruplarının” hareketleriyle ilgili Türkiye’yi sorumlu tutması Moskova-Şam diyaloğunun içeriğini göstermesi açısından değerli bir kayıt olarak görüldü.
Rusya’nın benzeri bir konumu ay sonunda gerçekleşmesi beklenen Soçi doruğunda Cumhurbaşkanı Erdoğan’a iletmesi ve İdlib sorunun artık kalıcı olarak çözülmesi gerekliliği vurgusunda bulunması bekleniyor. Putin’in bu adımının Erdoğan’ın Şam idaresi ile “istihbarat kurumları” ortasında “güvenlik ve terör konularında” görüşmeler yapılabileceğine ait iletiler vermesinin akabinde gündeme getirecek olması da değerli görünüyor.
- Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar hudut sınırında: ‘İdlib’de şehitlerimizin kanları yerde kalmayacak’
- Suriye’de ABD esnekliği: Çekilmek mi, oyunu tekrar kurmak mı?
- İdlib neden kıymetli, Suriye ordusunun operasyonlarında son durum ne?
Milletlerarası basında çıkan haberlerde Ulusal İstihbarat Teşkilatı Lideri Hakan Fidan’ın Suriye Ulusal Güvenlik Lideri Ali Memlük ile görüşeceği tezi yer almış, bu tezler yalanlanmamıştı.
Birebir vakitte Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Siyasetler Heyeti Başkanlığı üyesi olan Prof. Burhanettin Duran da Sabah gazetesinde 20 Eylül’de çıkan köşe yazısında, son atağın Erdoğan ile Putin görüşmesi öncesinde Türkiye’yi sıkıştırmak emeliyle yapıldığını kaydederek, Moskova’nın temel gayesinin Ankara-Şam diyaloğunu başlatmak olduğunu yazdı.
Duran, “Türk ve Suriye istihbarat ünitelerinin görüştüğü orta ara basına yansıyor. Açık bir diplomasinin başlaması için istihbari görüşmelerde kâfi uzaklık alınması gerekiyor. Şam idaresi, halkını ülkelerine geri almaya razı ve hazır olmalı. Bunu göstermek için de muhaliflerin katıldığı süreçleri önemsemeli. İdlib’deki milyonları Türkiye sonuna itmekten vazgeçmeli” tabirleriyle muhtemel bir diyaloğun şartlarını da kayda geçirmiş oldu.