Gülsen Solaker
Macaristan’daki genel seçimi iktidarda bulunan Viktor Orban liderliğindeki koalisyon kazanırken Türkiye’de de gözler bu seçimdeydi. Bunun nedeni ise Türkiye ile Macaristan ortasında muhalefetin iktidara karşı oluşturduğu seçim ittifakı ve ortak aday tartışmaları üzere birtakım benzerlikler bulunması.
ltı muhalefet partisinin ortak adayla yarıştığı seçimde, Orban liderliğindeki Fidesz-KDNP koalisyonu seçim öncesi yapılan anketlerin bir oldukça üstünde bir muvaffakiyet elde ederek oyların yüzde 53’ünü aldı. Fidesz-KDNP koalisyonu çıkardığı 135 milletvekiliyle 199 sandalyeli mecliste üçte ikilik çoğunluğu da elde etti. Muhalefetin ortak başbakan adayı Peter Marki-Zay, muhalefetin “elinden geleni yaptığını fakat eşit olmayan kurallarda gayret ettiklerini, iktidar aksisi siyasetçilerin devlete ilişkin medya organlarına çıkarılmadığını” söyledi.
Türkiye ile Macaristan ortasındaki siyasi sistemleri ve seçim süreçlerini mukayeseli çalışan Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma Vazifelisi İlteriş Ergun’a nazaran iki ülke aslında pek çok açıdan “ikiz” üzere, fakat tıpkı vakitte başta iktisat olmak üzere değerli farkları da bulunuyor. Ergun, iki ülke ortasındaki benzerlikler ve farklılıklara ait DW Türkçe’nin soruların yanıtladı:
Türkiye ile Macaristan ortasındaki benzerlikler son devirde çok ön planda. Siz iki ülkedeki seçim sistemini de yakından biliyorsunuz, teziniz de bunun üstüne, nedir temel benzerlikler?
En temel benzerlik her iki ülkede de seçim rekabetinin muhalefet açısından birçok dezavantaj barındırması. Bunun iki temel nedeni var. Bir tanesi her iki rejimin de otoriter özellikleri seçim rekabetini, kampanya yapabilmeyi zorlaştırıyor. Halka ulaşmayı ve daha da değerlisi iktidar seçmenine ulaşmayı çok daha fazla zorlaştırıyor. Zira sivil toplum alanında güçlü bir iktidar otoritesi, medyada tam bir hakimiyet var. Denetleyici kurumların ve yargının üzerinde güçlü bir denetim var. Bütün bunları değerlendirdiğimiz vakit her iki ülkede de muhalefetin seçim rekabetine adaletli bir biçimde katılabilme bahtı çok düşük.
Pekala farklılıklar neler?
Olağan birçok farklılık da var. En değerli farklılık, Macaristan’ın seçim sisteminin çok daha adaletsiz olması. Bunun da dar bölge dediğimiz seçim tipiyle ilgisi var. Zira dar bölgede büyük parti şayet karşısındaki partiler ondan küçükse daha fazla sandalye elde edebiliyor. Orban 2013’te yaptığı seçim reformuyla birlikte kendi iktidarını kolaylaştırıcı kimi tedbirler aldı. Dar bölgeyi oluşturan seçim bölgelerini kendi lehine düzenledi. Ayrıyeten kendisi için makul bir atakla kent kırsalını, kentle birlikte oy vereceği formda düzenledi ve avantaj elde etti. Türkiye ile karşılaştırıldığında bizdeki seçim sistemi bu düzeyde bir zorluk ve muhalefet için dezavantaj yaratmıyor şu an için.
Orban diğer ne çeşit düzenlemeler yaptı?
İki ülke ortasında çok benzeyen bir diğer sıkıntı var, orada bir düzenlemeye gitti. Macaristan’da 2010 yılından sonra Orban’ın iktidara gelmesinin akabinde bilhassa de sol ve liberal görüşlere sahip önemli sayıda genç Avrupa ülkelerine göç etti. 2017 itibariyle 500 bin gencin gittiği belirtiliyor. Yaklaşık 10 milyon nüfuslu bir ülkede bu kadar sayıda gencin gitmesi natürel ki değerli. Öte yandan bir öteki küme daha var, onlar da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılmasıyla komşu ülkelerde kalan etnik nüfus. Orban bir atakla her iki seçmen kümesinin oy verme sistemlerini farklılaştırdı. Zira batı Avrupa’daki önemli sayıda genç ona oy vermeyecekti, onların oy vermesini zorlaştıran tedbirler aldı. Öbür taraftan etnik Macarlar için ise kolaylaştırıcı düzenlemeler yapıldı. 2018 seçiminde oy turizmi tartışması başladı ve akabinde etnik Macarların ikameti olmasa dahi oy kullanmalarının önü açıldı. Bu çok kıymetliydi, zira salıncak bölgelerde tabloyu büsbütün değiştirebilecek bir sonuç doğurdu.
Seçim sistemindeki adaletsizlikler nedeniyle bazen çok küçük oy farkları önemli sayıda temsilci sayısı farkına neden olabiliyor. Mesela 2014 seçiminde, 2010 yılına nazaran yüzde 8 oy kaybetmesine karşın Orban’ın parlamentodaki sandalye sayısı birebir kalmıştı.
Pekala Macaristan’da muhalefetin ortak adayı açısından durum nasıldı? Türkiye ile nasıl benzerlikler var?
Macaristan ve Türkiye’de muhalefet uzun vakittir ittifak tartışması yapıyor. Macaristan’da dün başlamadı bu tartışmalar. 2014 seçim hezimetinden itibaren aslında Macar muhalefetinin bir ortaya gelerek ittifak yapması üzerine çok tartışmalar oldu. 2018’de Orban’ın kalesi olan küçük bir kasabada, yani tek başlarına girseler kazanamayacakları bir yerde, işbirliği yaptılar ve eski bir Fidesz’li, muhafazakâr profilli aday üstünde karar kılıp seçimi kazandılar. Orada şöyle bir anlayış oluştu. Peter Marki-Zay’in küçük belediyede kazandığı bu zaferle “biz muhafazakar bir ortak adayı şayet gösterebilirsek, Orban’ın kullandığı kutuplaştırma stratejisini aşabiliriz” anlayışı yerleşti.
Bu altı parti içinde sağ milliyetçiler, liberaller, Yeşiller, sosyalistler ve toplumsal demokratlar vardı. Geniş bir koalisyon lakin öbür yandan hiçbir parti ile kendi ideolojisi örtüşemeyen bir aday. Aday çok daha muhafazakâr, çok daha Fidesz’e emsal siyasetler savunuyor. Bu büyük bir sorun yarattı. Bu sorunun temelinde şu vardı: Yaptığı her atak her söz bir halde muhalefet kanadının da reaksiyonunu çekti. Bu nedenle de söylediği kelamlardan bir müddet sonra geri adım atmaya başladı, bu da büyük bir belirsizlik yarattı. Seçmene net bir kampanya yapamadılar bu farklılıklardan ötürü ve ortak bir strateji belirleyemediler. Bir müddet sonra da kampanya negatife döndü. Ortak adayın gelme nedeni kutuplaştırmayı aşabilmek olduğu halde bir mühlet sonra buna hizmet eder hale geldi.
Ortak adayın ön seçimle belirlenmesi de değerli etken oldu. Bu ön seçim muhalefet için olumlu sonuç doğurmadı, zira genel seçim öncesinde kıran kırana kendi ortalarında yarıştılar.
Türkiye’deki Millet İttifakı da ortak bir aday çıkarmayı konuşuyor. Macaristan örneğinden hareketle nasıl bir karşılaştırma yapabiliriz?
Türkiye’deki muhalefet için çıkartılması gereken dersler var doğal. Daima ittifakı genişletmek ya da aday profiline ait tartışmalar yapılıyor. Lakin Macaristan’daki kampanya bize çok faklı bir şey söylüyor: O da ne aday ne da ittifakı genişletmek otoriter bir popülist iktidarı yerinden etmek için zorunlu. Asıl tartışma noktası siyasi strateji lisanına karar vermek. İki ülke de çok kutuplaşmış durumda, bunun aşılması lazım. Bunu iki biçimde aşabilirsiniz: Ya kutuplaşmayı azaltarak ve öteki seçmenlere ulaşarak yahut yeni bir kutuplaşma ekseni kurarak. Muhalefet için en değerli nokta bence bu: Yani Macaristan’da aday Peter Marki-Zay olmasaydı da kazanılabilir miydi? Ya da altı değil de sekiz parti olsalardı? Bence iki durumda da kazanamazlardı. Strateji kurmak ve olumlu kampanya çok kıymetli. Bunun için de ortak noktalarda uzlaşmak gerekiyor.
Türkiye’nin karşı karşıya bulunduğu zorluklardan biri de iktisat. Pekala iki ülkenin bu husustaki farklılıkları neler?
Aslında iki ülke ikiz üzere diyebiliriz pek çok açıdan. Fakat iktisat açısından büyük bir farklılık var. Son bir senede Orban daha başarılı bir iktisat idaresi sergiledi. Merkez Bankası Macaristan’da daima faiz artırdı, faiz indirmedi. Bu çok değerli. Faiz artırması sayesinde parasının kıymetini tuttu ve seçmenlerdeki ekonomik kriz oluyor mu algısını çok güçlendirmedi.
Elbette ekonomik zorlukların da olduğu bir ülke lakin Türkiye’de gördüğümüz üzere iktidar partisinin oylarında bu nedenle hiçbir vakit gerileme olmadı. Orban seçim öncesinde çeşitli kesitlere refah harcamalarını çok artırdı. Tüm bu süreç boyunca lokal seçimde kaybetmesine karşın Orban’ın oylarında hiç azalma olmadı.