İklim krizi artık geleceğe dair bir tasa değil. Dünyanın birçok yerinde, şimdiden tesirleri görülmeye başlandı.
Milyonlarca insan çok sıcak hava dalgalarıyla boğuşuyor ve artan bir halde sel yahut orman yangını tehdidiyle karşı karşıya. Bu haberde, beş kişi çok sıcakların hayatlarını nasıl değiştirdiğini anlatıyor.
‘Uykusuz gecelerimiz çok’
BBCShakeela Bano, sık sık döşekleri Hindistan’daki tek katlı meskenlerinin çatısına seriyor. Zira kimi geceler içeride uyumak için çok sıcak oluyor. Çatıları üzerinde yürümek için bile çok sıcak olabiliyor. “Bu çok zor” diyor. “Uykusuz gecelerimiz çok.”
Shakeela, kocası, kızı ve üç torunu ile Ahmedabad’da penceresiz bir odada yaşıyor. Onları serinletecek tek şey tavanda asılı duran vantilatörleri.
İklim değişikliği, Hindistan’daki birçok kentte sıcaklıkların şu anda 50 dereceye ulaşması manasına geliyor. Nüfusun ağır olduğu yerleşim alanları, bilhassa kentsel ısı adası tesiri olarak bilinen durumdan etkileniyor. Beton üzere materyaller ısıyı hapseder ve yayar, sıcaklığı daha da artırır. Geceleri daha da sıcak olabilir ve işte o vakitler nefes almak bile zordur.
Shakeela’nın konutu üzere konutlarda sıcaklık artık 46 dereceye ulaşıyor. Sıcakta başı dönüyor. Torunları kızarıklık, ısıya bağlı yorgunluk ve ishalden muzdarip.
Ayran ve limon suyu içmek üzere serin kalmanın klasik usulleri artık işe yaramıyor. Bunun yerine meskenlerinin çatısını beyaza boyamak için borç para almışlar. Beyaz yüzeyler güneş ışığını daha fazla yansıtır ve çatıya bir kat beyaz boya sürmek içerideki sıcaklığı 3-4 derece düşürebilir.
Shakeela farkın büyük olduğunu söylüyor. Oda daha serin ve çocuklar daha düzgün uyuyor. Uyuyan torununu işaret ederek, “Öğleden sonra uyumazdı” diyor. “Artık mışıl mışıl uyuyabilir.”
‘Sıcaklık ateş gibi’
BBCSidi Fadoua, “Ben sıcak bir yerden geliyorum” diyor. Ancak Batı Afrika’daki Moritanya’nın kuzeyinde havalar artık pek çok insanın yaşayıp çalışması için çok sıcak. “Buradaki ısı olağan değil,” diyor. “Ateş üzere.”
44 yaşındaki Sidi, Sahra Çölü’nün uçlarına yakın küçük bir köyde yaşıyor. Yakınlardaki bir kaya tuzu madeninde çalışıyor. İş güç ve iklim değişikliği nedeniyle bölge ısındıkça daha da zorlaşıyor. “Böyle sıcaklıklara dayanamayız” diyor. “Biz makine değiliz.”
Yazın 45 dereceyi bulan sıcaklıklardan kaçmak için Sidi geceleri çalışmaya başlamış.
İş imkanları kıt. Bir vakitler hayvancılık yaparak geçimini sağlayanlar artık bunu yapamıyor – koyun ve keçilerin otlayabileceği bitki örtüsü yok.
Sidi, giderek artan sayıda komşusu üzere, okyanus esintisinin kenti daha serin tuttuğu kıyı kenti Nouadhibou’ya göç etmeyi planlıyor.
Bölgede yaşayanlar, madenlerden kıyı kentlerine demir taşıyan, dünyanın en uzun trenlerinden birine binerek bunu gerçekleştirebilir.
Sidi, “İnsanlar buradan taşınıyor” diye açıklıyor. “Artık sıcağa dayanamıyorlar.” 20 saatlik seyahat tehlikeli. Yereller, geceleri sıcaklıklar neredeyse sıfırın altına düşmeden evvel, gün boyunca ısıya ve güneş ışığına maruz kalarak vagonların üstünde oturabiliyorlar.
Sidi, Nouadhibou’da balıkçılık dalında iş bulmayı umuyor. Okyanus esinti ferahlık getirebilir, fakat çöl sıcağından kaçanların sayılarının artmasıyla birlikte iş fırsatları da azalıyor. Sidi, umudunu muhafazaya devam ediyor.
‘Cehennemi nasıl söndürürsün?’
BBCKanada’daki yerli halkların şeflerinden Patrick Michell, British Columbia eyaletindeki ormanda tasa verici değişiklikleri birinci olarak 30 yıldan fazla bir müddet evvel fark etti. Irmaklarda daha az su vardı ve mantarların büyümesi durmuştu.
Bu yaz endişeleri gerçek oldu. Kuzey Amerika’yı bir sıcak hava dalgası tesiri altına aldı. 29 Haziran’da memleketi Lytton rekor kırdı ve 49,6 dereceye ulaştı. Sonraki gün, eşi ona 53 derece okunan bir termometrenin fotoğrafını gönderdi. Bir saat sonra, köyü yanıyordu.
Sekiz aylık gebe olan kızı Serena, çocuklarını ve evcil hayvanlarını otomobile bindirmeye çalıştı: “Sırtımızdaki giysilerle yola koyulduk. Alevler üç kat yüksekliğindeydi ve tam yanımızdaydı.”
Patrick meskeni kurtarıp kurtaramayacağını görmek için geri gitti. Orman yangınlarıyla uğraşarak büyümüştü. Ama iklim üzere, yangınlar da değişmişti. “Bunlar artık orman yangınları değil, cehennem ateşi” diyor. “Cehennemi nasıl söndürürsün?”
Bu yaşananlara karşın, Patrick olanları bir fırsat olarak görüyor: “Lytton’ı önümüzdeki 100 yıl içinde oluşacak etraf şartları için yine inşa edebiliriz. Bu iç karartıcı lakin iyimserliğimi koruyorum.”
‘Çocukken durum bu türlü değildi’
BBCNijerya’daki Nijer Deltası’nda yaşayan Joy, “Ben çocukken hava bu türlü değildi” diyor. Bölge, Dünya’nın en kirli bölgelerinden biri ve daha sıcak günlerin ve gecelerin sayısı artıyor.
Joy, gaz alevlerinden gelen ısıyı tapyokayı kurutmak için kullanıyor ve bunları mahallî bir pazarda satarak ailesini geçindiriyor. Joy, “Saçlarım kısa” diyor ve ekliyor, “Çünkü saçımı uzatırsam, alev istikamet değiştirirse yahut apansız büyürse başımı yakabilir.”
Lakin gaz alevleri sorunun bir modülü. Petrol şirketleri, sondaj yaparken yerden çıkan gazı yakmak için onları kullanıyor. 6 metre yüksekliğe çıkabilen alevler, iklim değişikliğine yol açan değerli bir CO2 emisyonu kaynağı.
İklim değişikliğinin burada yıkıcı bir tesiri oldu, kuzeyde verimli toprakları çöllere dönüştürürken güneyi ani sel aldı. Beşerler bu türlü çok hava şartları altında büyümediklerini söylüyor.
Joy, “Buradaki birden fazla insan, iklimin neden süratle değiştiğini açıklayacak kadar bilgili değil” diyor. “Fakat gaz alevlerinin durmaması kuşku yaratıyor.” Ailesinin geçimini onlardan sağlamasına karşın, hükümetin bunları yasaklamasını istiyor.
98 milyon insanın yoksulluk içinde yaşadığı Nijerya’da petrol zenginliğini halka aktarılmadı. Buna Joy ve ailesi de dahil. Beş günlük çalışma sonucunda 5,5 dolar kâr ediyorlar.
Geleceğe dair optimist değil. “Bence [Dünya üzerindeki] ömür artık sona eriyor.”
‘Sıcaklık olağan değil’
BBC6 yıl evvel, Om Naief bir otoyol kenarındaki çöl toprağına ağaç dikmeye başladı. Kuveyt’te emekli bir memur olarak, giderek artan yaz sıcaklıkları ve berbatlaşan toz fırtınalarından kaygı duyuyordu.
“Bazı yetkililerle konuştum. Hepsi kuma bir şey ekmenin imkansız olduğunu söylediler” diyor. “Toprağın kumlu olduğunu ve sıcaklığın çok yüksek olduğunu söylediler. Herkesi şaşırtacak bir şey yapmak istedim.”
Om, dünyanın birçoklarından daha süratli ısınan Orta Doğu’da yaşıyor. Kuveyt dayanılmaz sıcaklıklara gerçek ilerliyor – sıcaklık sıklıkla 50 dereceden yüksek. Kimi kestirimler, ortalama sıcaklıkların 2050 yılına kadar 4 derece artacağını gösteriyor. Ama Kuveyt iktisadının temeli fosil yakıt ihracatına dayanıyor.
Om’un ektiği iki arazi mütevazı, ancak bir emele hizmet ediyor. “Ağaçlar tozu savuşturur, hava kirliliğini ortadan kaldırır, havayı temizler ve sıcaklıkları düşürür” diyor. Kirpiler ve diken kuyruklu kertenkeleler artık araziyi ziyaret ediyor. “Tatlı su ve gölge var. Hoş bir şey.”
Kimi Kuveytliler artık hükümete geniş yeşil topraklar oluşturulması davetinde bulunuyorlar. Ortak umutları, Kuveyt’in iklim krizine karşı durmaya hazır olması. Om, toprağı müdafaaları ve kurumasına müsaade vermemeleri gerektiğini söylüyor.
Om, “Bu sıcaklık olağan değil” diye bitiriyor. “Burası atalarımızın toprağı. Ona yatırım yapmalıyız, zira bize çok şey verdi.”
