İran’ın nükleer faaliyetleri konusundaki milletlerarası mutabakatın çökmesini engellemek için görüşmeler bugün Avusturya’nın Viyana kentinde başlıyor.
Taraflar 2015 yılında yapılan muahedenin geri dönme mümkünlüğü üzerinde müzakere edecek.
Görüşmeler başarılı olursa İran’a uygulanan yaptırımlar kaldırılabilir ve İran’ın nükleer programı tekrar sonlandırılabilir.
2018 yılında Donald Trump, ABD’yi muahededen çekti ve yaptırımları geri getirdi. İran ise buna cevap olarak, mutabakattan doğan birtakım kilit taahhütlerini ihlal etti.
Joe Biden idaresi ise İran’ın bu ihlallerden geri dönmesi karşısında yaptırımları kaldırma teklifini masaya uzatıyor.
Tahran idaresi ise birinci adımın Washington’dan gelmesi konusunda ısrarcı.
İran’da hükümet yaptırımlarla birlikte, bir daha tek taraflı olarak mutabakattan çekilmeme konusunda da teminat istiyor.
Batılı diplomatlar, İran’ın uranyum zenginleştirme programındaki ilerlemeler kaydetmesi nedeniyle müzakerelerin başarılı olma mümkünlüğünün azalmaya başladığı ihtarını yapıyor.
New York Times’a konuşan üst seviye bir Beyaz Saray yetkilisi, Washington ile Tahran ortasında, atılacak adımlara ait görüşmelerin, İran cumhurbaşkanlığı seçimi öncesi büyük oranda tamamlanmış olduğunu söyledi.
İran’da cumhurbaşkanlığı seçimini kazanan İbrahim Reisi hükümetinin milletlerarası bağlarda daha sert bir hal ile yaklaştığı gözlemleniyor.
Reisi, Viyana’daki müzakerelerin daha fazla uzatılması ve İran’ın balistik füze programı ve bölgesel siyasetlerine müdahale edilmesine müsaade vermeyeceğini de söyledi.
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ise İran’ın programı tekrar kutuya kaldırması halinde “her seçeceğin masada” olduğunu söyledi.
İran nükleer mutabakatı nedir?
Mutabakat, İran ve P5+1 olarak bilinen BM Güvenlik Kurulu’nun beş daimi üyesi ABD, Çin, Rusya, İngiltere ve Fransa ile Almanya ortasında uzun müzakerelerin akabinde Ocak 2016’da imzalanmış ve yürürlüğe girmişti.
Muahedeye nazaran İran zenginleştirilmiş uranyum üretimi ve saklama kapasitesine hudut getirecek, nükleer tesislerinin denetlenmesine müsaade verecek ve tavsiyeler üzerine tesislerini modifiye edecek ya da büsbütün kapatacaktı.
Bunun karşılığında uzun müddettir ülke iktisadını güç durumda bırakan yaptırımlar kaldırılacaktı.
Tahran tüm süreç boyunca nükleer programının barışçıl olduğu savını savundu.
14 Temmuz 2015’te Viyana’da muahede sonrası çekilen fotorğafBBC diplomasi muhabiri James Landale’in Viyana’dan tahlili
Görüşmelere başlarken hava çok uygun değil.
İran’ın yeni hükümeti ayak sürüyor. Viyana’daki görüşme masasına geri dönmeleri neredeyse altı ay sürdü. Ve o masaya yeni ve toptancı taleplerle oturacaklar.
İran, nükleer faaliyetlerini müzakere konusu yapmayacağını söylüyor. Onlara nazaran bu görüşmeler, ABD yaptırımlarını kaldırmakla ilgili… Yaptırımların tamamını ve hemen… Tıpkı vakitte hiçbir gelecek ABD hükümetinin de mutabakattan çekilmemesi garantisi istiyorlar.
ABD ve muahedenin başka imzacıları ise, Haziran’da, bir mutabakatın mümkün olduğu görüşü üzerinde uzlaşılmış olan noktadan devam etmek istiyor.
Şayet İran, nükleer programını müzakere etmeyi kabul etmezse, Amerikalı diplomatlar “diğer seçeneklerden, farklı yollardan” bahsediyor. Bu seçenekler, üstü kapalı halde, İsrail’in askeri ya da siber akınlarına göz yummak demek.
Ezcümle; Batılı güçler hala Tahran’daki yeni idarenin niyetini bilmiyor: Muahede ve bunun olması için gerekli ödünleri verme noktasındaki müzakerelerde önemli mi? Yoksa uranyum zenginleştirmek için vakit mı kazanmaya çalışıyor?
Her şey bu sorular etrafında şekilleniyor.
Bu görüşmeler bir mühlet daha devam edebilir. Ve şu an için Viyana’da havada iyimserlikten çok kar bulutları var.