Kızıldeniz’in turkuaz sularında İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn deniz kuvvetleri birkaç gün evvel birinci defa bir ABD savaş gemisiyle ortak tatbikat düzenledi.
İsrail’in liman kenti Eilat’ın kuzeyindeki bir hava üssünde de geçen ay İsrail ve yedi ülkenin katıldığı bir savaş tatbikatı yapılmıştı.
Bu cins tatbikatlar, son vakitlerde büyük askeri hareketler yapan İran’a ihtar niteliği taşıyor.
İsrail hükümeti ordunun İran’ın nükleer tesislerine atak düzenlemeye hazır olması için 1,5 milyar dolar ayırdı. Siyasi ve askeri önderler, çabucak hemen her gün İran’a ikazda bulunuyorlar.
‘İran’ın nükleer silah sahibi olmasına müsaade vermeyiz’
İran’ı yakından izleyen gözlemciler ve analistlere ne olabileceğini sordum.
İsrailli bir güvenlik yetkilisi, “İsrail savaşmak istemiyor fakat İran’ın nükleer silah sahibi olmasına müsaade vermeyiz. Nükleer programlarındaki gelişmelere bakarak askeri olanlar da dahil tüm seçenek ve senaryolara karşı hazırlanıyoruz” dedi.
İran ile beş büyük ülke (İngiltere, Çin, Fransa, Almanya ve Rusya) ve dolaylı olarak ABD ortasında Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı olarak bilinen 2015 tarihli nükleer mutabakatın canlandırılmasına yönelik görüşmeler 29 Kasım’da Avusturya’nın başşehri Viyana’da tekrar başlayacak.
Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı, İran’ın nükleer faaliyetlerini sonlandırmış ve milletlerarası yaptırımların bir kısmının kaldırılması karşılığında İran’ın nükleer tesislerini kontrole açmasını sağlamıştı. Fakat plandan, 2018’de periyodun ABD Lideri Donald Trump tarafından, İsrail’in de onayıyla vazgeçildi.
Artık bu bahisteki görüşmeler yine başlayacakken, İran 25 kg uranyumu yüzde 60 oranında zenginleştirdiğini açıkladı. Böylelikle nükleer silah üretimi için gereken zenginleştirme oranına bir adım daha yaklaşmış oldu. İran ayrıyeten 210 kg uranyumu da yüzde 20 oranında zenginleştirdi.
Tahran, nükleer programının barışçıl olduğunda ısrar etse de, İranlı uzmanlar bile saflık oranı bu kadar yüksek uranyumun daha evvelce yalnızca nükleer silah sahibi ülkelerde bulunduğunu söylüyorlar.
İsrailli savunma uzmanları, İran’ın isterse bir ay içinde bir nükleer silah yapmaya yetecek kadar zenginleştirilmiş uranyum üretebileceğine dikkat çekiyor. Lakin bu türlü bir silah için balistik füze üzerine monte edilecek bir savaş başlığı yapılması gerekli. Bunun da 18 ile 24 ay ortasında yapılabileceği belirtiliyor.
EPA İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 8 Ekim’de Buşehr Nükleer Tesisi önünde konuşuyor Diplomasinin muvaffakiyet talihi az
Küdus Strateji ve Güvenlik Enstitüsü’nde çalışmakta olan eski İsrail Ulusal Güvenlik Danışmanı Yaakov Amidror, İran’ın nükleer emelleriyle ilgili birinci ikazını 1990’ların başında askeri istihbaratta görevliyken yapmış.
Amidror, “İran bomba yapmaya her geçen gün daha fazla yaklaşırken, İsrail oturup bekleyemez. Yakında bunun nasıl durdurulacağı konusunda bir karar alması gerekecek” diyor ve ekliyor:
“İran’ı bombalamaktan öteki deva yok.”
İsrail daha evvel iki sefer, birincisinde 1981 yılında Irak’ın, ikincisinde 2007’de Suriye’nin nükleer reaktörlerini bombalamıştı.
Lakin analistler, İsrail’in İran’ın çok daha gelişmiş nükleer programını durduracak kadar karmaşık bir taarruz düzenleme yeteneği olup olmadığından kuşkulu. Çünkü İran’ın nükleer programı kimilerinde yeraltı tesisleri de bulunan birçok farklı yeri kapsıyor. Bu türlü bir hücumun bedelinin ne olacağı da eforu.
İran nükleer tesislerine atak düzenlenmesi halinde, herkesi “şoka uğratacak” bir karşılık vereceğini bildirmişti. Tahran’ın hem kendi kuvvetleri ile hem de tüm bölgeye yayılan silahlı kümelerle birlikte hareket edebileceği düşünülüyor. Bu kümeler ortasında, Lübnan’da elinde on binlerce roket bulunan Hizbullah, Suriye ve Irak’taki Şii milisler, Yemen’deki isyancı Houthi hareketi ve Gazze Şeridi’ndeki İslami Cihad militanları da var.
Getty Images Lübnan’da Hizbullah üyelerinin geçit merasimi Tüm risklere karşın, sırf İran’ın nükleer planlarının birkaç yıl ertelenmesi için bile saldırmaya değeceğini düşünen şahin görüşlü İsralliler bulunuyor.
Fakat resmi tercih, hala görüşmeler yoluyla tahlil bulmak. Evvelce İsrail’in dış istihbarat servisi MOSSAD’da araştırma yapan bir ünitesi yöneten Sima Shine “diplomasinin muvaffakiyete ulaşmasını umarım, lakin şu anda buna fazla bir baht tanımıyorum” diyor.
Shine, İran’ın bir yandan zenginleştirilmiş uranyum üretmeye devam ederken, nükleer görüşmeleri yalnızca vakit kazanmak için kullanmasından telaş ediyor.
EPA 4 Kasım’da Tahran’da düzenlenen ABD zıddı protesto gösterisi Washington’daki Orta Doğu Enstitüsü’nden İran uzmanı Alex Vatanka ise Tahran’ın ideolojik olarak nükleer programına çok bağlı olduğunu vurguluyor. Avrupalıların ve ABD’nin kuşkularına karşın İran’ın Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı’na dönmek istediğine inanan Vatanka, Tahran’ın son zamanlardaki davranış ve taleplerini ise “elini kuvvetlendirmek için” yaptığını düşünüyor.
Reuters Natanz Nükleer Tesisi’nde hasar almış bir bina (2 Temmuz 2020) - İran’ın zenginleştirilmiş uranyum üretimine başlaması nükleer görüşmeleri zora soktu
- İran ile gerçekleştirilen nükleer müzakereler bu ay tekrar başlıyor
- Joe Biden’ın İran siyaseti ne olacak?
Nükleer silahların yayılma telaşı
Bundan sonra neler olacağı konusunda uzmanlar ortasındaki görüş ayrılıklarına karşın yaklaşan görüşmelerin bölge açısından hassas bir periyoda rastladığı konusunda herkes hemfikir.
İran nükleer silah geliştirirse, Suudi Arabistan, Türkiye ve Mısır’ın da bu örneği izlemek isteyeceği yorumu yapılıyor.
Washington, Orta Doğu’daki “sonsuz savaşları” bitirmek istediğini söylüyor. Lakin kelam konusu İran olunca “diğer seçeneklere” de bakacağını belirtiyor ve askeri açıdan gözdağı veriyor.
Kısa müddet evvel düzenlenen bir İsrail hava tatbikatında, yeraltındaki nükleer tesisleri maksat almakta kullanılabilecek çeşitten bir bomba taşıyan bir Amerikan uçağı da sembolik olarak İsrail semalarında uzunluk gösterdi.
Strateji uzmanlarının da vurguladığı üzere işi çelişkili tarafı şu ki, İran’a askeri taarruz düzenlemek için yapılan önemli hazırlıklar, bu türlü bir atağa gerek kalmasını önlemenin en düzgün yolu olabilir.