İspanya’da iç savaş (1936-1939) ve diktatör Franco (1939-1975) periyodunun kayıplarını bulmak için hafriyatlar yapan Tarihi Belleği Kurtarma Derneği (ARMH), Toledo’nun Recas ilçesinde bir tarlada 85 yıl evvel kurşuna dizilen 7 kişinin kemiklerini buldu.
Franco rejiminin militanlarınca 19 Kasım 1936’da meskenlerinden çıkartılarak tarlada kurşuna dizilen 26 ve 64 yaşları ortasındaki 7 komşunun kemiklerini 3 günlük hafriyat sürecinin akabinde çıkartan ARMH yetkilileri, yapılacak DNA testlerinin akabinde kalıntıların ailelere teslim edileceğini belirtti.
ARMH Lider Yardımcısı Marco Gonzalez, kelam konusu şahısların kurşuna dizilerek öldürüldüğünü ve yalnızca 30 santimetre derinlikte kalıntılarının bulunduğunu kaydetti. Metal dedektörlerle yapılan aramalarda çok sayıda mermi ve boş kovan bulduklarını da aktaran Gonzalez, şunları söyledi:
“Kurşuna dizilenlerden 5’i bir yerde, baba-oğul olan 2’si de biraz ileride birlikte gömülü bulundu. Resmi gömü kayıtları olmadığı için 85 yıl evvel nasıl buraya gömüldüklerini bilmiyoruz. Lakin ailelerin ve köylülerin gayretiyle yer iddiası yapılmış ve buraya bir mezar taşı konulmuştu. Hafriyata başlayınca kemikler derinde olmadığı için çabucak ulaştık.”
İspanya’da iç savaş ve diktatör Franco devrinin kayıplarına ait toplu mezarların resmi kaydının çok az olduğunu vurgulayan Gonzalez, “İspanya’da ne kadar toplu mezar olduğunu asla bilemeyeceğiz. Mevcut bilgilerle 2 binden fazla belediyede toplu mezar olduğu düşünülüyor lakin İspanya’da 8 bin 130 belediye var ve bunların her birinde bir toplu mezar olması olasıdır.” dedi.
“İspanyol devletinin iç savaşın mağdurlarını tanıması acımızı hafifletir”
Oğlu ve 5 aylık torunuyla hafriyat çalışmalarını izlemeye gelen Paloma Sevilla da hislerini şu sözlerle ifade etti:
“Benim dedem burada gömülü. Bizim için tatlı acı bir his. Bir yandan artık kalıntılarına ulaşıldığı ve bir mezarının olacağı için seviniyoruz öbür yandan da ailemizin çektiği tüm acılar sebebiyle ıstırap duyuyoruz. Çocukken annemle birlikte buraya gelip, dedemin kalıntılarını bulmak için tarlanın rastgele bir yerini kazdığımızı lakin hiçbir şey bulamayıp döndüğümüzü hatırlıyorum. Bizim acımız hiçbir formda ödenmez fakat İspanyol devletinin iç savaşın mağduru olan bizleri tanıması en azından acımızı hafifletir.”
Franco periyodunda 200 bine yakın kişi hayatını kaybetti
Sivil toplum örgütü olan ARMH, 2000’de başlattığı çalışmalarla şimdiye kadar 30’dan fazla kentte 235’e yakın toplu mezar açıp buradan çıkardığı kalıntılarla 1650’ye yakın kişinin kimliğini belirleyerek ailelerine teslim etti.
İspanya tarihinin en kanlı ve acılı yılları olan diktatör Franco periyodunda her iki taraftan da (Cumhuriyetçiler ve Milliyetçiler) 200 bine yakın kişi hayatını kaybederken, Cumhuriyetçilerden yaklaşık 130 bin kişi kurşuna dizilerek, çoğunluğu toplu mezarlara gömülmüştü.
ARMH, bu devrin kayıplarını arama, bulma ve kimlik tespit etme çalışmalarının kendilerinin değil İspanyol devletince yapılmasını, mağdur ailelerin yaralarını sarma sorumluluğunun devlete ilişkin olduğunu savunuyor.
Tarihi Bellek Yasası
İspanya’da 2007’de devrin sol hükümeti “Tarihi Bellek Yasası” ismiyle iç savaş ve diktatör Franco devirlerinin izlerini silmeyi amaçlayan ve mağdurlara dayanak vermeyi öngören birinci siyasi adımı atmıştı. Bu maddeyle ülkede, diktatör Franco periyodunu övücü tüm figürler kaldırılmış, o periyoda ilişkin sokaklara verilen isimler değiştirilmişti.
Bu yasa sayesinde diktatör Franco’nun kalıntıları da 24 Ekim 2019’da “Valle de los Caidos” isimli anıt mezardan çıkartılıp, Madrid yakınlarındaki aile mezarlığına taşınmıştı.
Ülkedeki mevcut sol koalisyon hükümeti “Demokratik Bellek” ismiyle eski maddeyi daha da geliştiren bir yasa tasarısını Bakanlar Şurası’nda kabul edip Meclis’e göndermişti. Fakat koalisyona dışarıdan dayanak veren Katalan ve Bask ayrılıkçı siyasi partilerin metni yetersiz bulması ve muhalefetteki sağ partilerin büsbütün karşı çıkması nedeniyle tasarının oylanması şimdi genel konseye getirilemedi.
(AA)