IŞİD-K, Afganistan’da bugüne kadar ortaya çıkan en kanlı ve radikal cihatçı küme olarak biliniyor.
IŞİD-Horasan kümesi, 2013’te El Esas’ın Irak kolunun ayrılarak oluşturduğu Irak Şam İslam Devleti’nin Pakistan-Afganistan bölgesindeki koluna verilen isim. Birinci olarak Ocak 2015’te ortaya çıkan kümeye Batı’da Horasan’ın İngilizce yazılışından (Khorasan) ötürü IŞİD-K deniliyor.
IŞİD 2013 Nisan’da Irak’ta kurulduktan sonra 2014’te Rakka ve Musul’u alarak süratle güçlendi. Ocak 2015’te de, yani gücünün doruklarındayken Pakistan ve Afganistan’dan Irak yahut Suriye’ye giderek örgüte katılmak isteyen savaşçıları bölgede topladı; Pakistan Taliban’ından ayrılan militanları da yanına alarak IŞİD-Horasan’ın kurulduğunu duyurdu.
Kısa bir müddet sonra ABD öncülüğündeki milletlerarası koalisyon, IŞİD’in Irak ve Suriye’deki gücünü büyük oranda bitirdi, 2017’de ise örgütü neredeyse büsbütün yok ettiğini duyurdu.
Savaşçı topladıkları devirde, Taliban’ı “yeterince sert bulmayan” militanların buradan ayrılarak IŞİD’e katıldıkları biliniyor.
Horasan, Perslerin bölgeye hakim olduğu periyotta, -bugün Afganistan, İran’ın doğusu, Pakistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Pakistan’ın da bir kısmını kapsayan- imparatorluğun doğusuna verilen isimdi. Horasan Farsça “güneşin yükseldiği yer” manasına geliyor.
Birçok ülkeden militanlar örgüte katıldı
IŞİD’in Irak ve Suriye’de gücünü kaybetmesinin akabinde Afganistan’a kaçabilen militanların yanı sıra örgüt birtakım Arap ülkelerinden, Tacikistan, Özbekistan, Çeçenistan, Hindistan, Bangladeş ve Çin’den gelen savaşçılarla büyüdü.
2018’den başlayarak birtakım Avrupa ülkeleri ve ABD’de, IŞİD-Horasan üyesi olduğu gerekçesiyle 10’un üzerinde kuşkulu tutuklanarak uzun yıllar mahpus cezası aldı.
2019 yılında IŞİD’in Horasan kümesinin Afganistan’daki hücumları arttığında ABD, Taliban’la görüşmelere başlamıştı. Bu devirde IŞİD-K’nın hücumlarını Avrupa ve ABD’ye de genişletebileceğinden korkan ABD’nin, Taliban’la IŞİD’e karşı çabada işbirliği yapabilmek için görüşmeler yaptığı, Amerikalı yetkililere dayandırarak yapılan haberlere yansımıştı.
Fakat bu süreçte bir yandan da Taliban’dan daha fazla örgüt üyesinin ayrılıp IŞİD’i büyütmesinden korkuluyordu.
Taliban özel kuvvet kurarak IŞİD-K’ya savaş ilan etti
IŞİD-K, çoğunlukla Afganistan’ın doğusunda, İran hududundaki Şii nüfusu amaç alan kanlı taarruzlar yürüttü. Bu sebeple uzmanlar, Taliban’ın kendi gücünü tehdit etmediği sürece IŞİD-K’ya karşı savaşmadığı yorumunda bulunuyor.
Fakat ülkenin bilhassa kuzeyinde ve doğusunda Taliban ile IŞİD-K ortasında çatışmalar yaşandı.
İki örgüt, Ocak 2015’te birbirlerine karşı savaş ilan etti.
IŞİD’in üstlendiği birinci hücum, Mayıs 2015’te Nargarhar bölgesinde bulunan Kot’ta Taliban militanlarının öldürüldüğü bir akındı.
Daha sonra Taliban’la işbirliği yaptığını söylediği aşiretlere yönelik katliamlar yaptı. Taliban’ın bölgedeki de-facto yöneticilerini başlarını keserek öldürdü.
Taliban, IŞİD başkanı Ebu Bekir el Bağdadi’ye 16 Haziran tarihli açık mektubunda ‘kendi muvaffakiyetlerini savunmak zorunda kalacakları’ ikazında bulundu.
Örgütün kurulduğu yılın sonlarında, Ekim 2015’te Taliban, 1.000 bireyden oluşan bir özel kuvvet oluşturdu.
Özel kuvvetler, savaş kabiliyetlerine ve tecrübelerine nazaran itinayla seçilerek IŞİD-K’nın var olduğu Nangarhar, Farah, Helmand ve Zabul üzere eyaletlere gönderilmişti.
Yıllar içinde onlarca Taliban ve IŞİD-K üyesinin öldüğü çatışmalar yaşandı.
Yüzlerce Şii sivil katledildi
2019’da Afgan ordusu, IŞİD-K’nın yenildiğini lakin uyuyan hücrelerden akınlar organize edebileceğini duyurmuştu. Mayıs 2020’de de Başşehir Kabil’de, Şiilerin çoğunlukta olduğu bir bölgede bir bayan doğum hastanesine düzenlediği atakta IŞİD-K, 25 kişiyi öldürdü. Ortalarında gebe ya da yeni doğum yapmış bayanlar ve bebekler de vardı.
Bu periyotta Şii ibadet yerleri, okullar, hastaneler, ABD ordusu ve Afgan hükümet güçlerinin örgüte yönelik operasyonları da artmıştı. Bu taarruzlarda yüzlerce Afgan sivil ve asker ile onlarca yabancı asker ve misyonlu hayatını kaybetti.
Hastane saldırısından bir ay evvel, Nisan 2020’de IŞİD Horasan kolu sorumlusu Abdullah Orakzai, Afganistan’ın güneyinde yakalanmıştı. Bir müddet sonra Kabil’de örgüte düzenlenen operasyonda beş örgüt üyesi öldürülmüştü.
IŞİD-Horasan’ın bir evvelki başkanı Abdul Hasip Nisan 2017’de, ondan evvelki başkanı Hafız Sayid de Ağustos 2016’da Afganistan’da ABD ve Afgan ordularının ortak operasyonlarında öldürülmüştü.
2016’da ABD’nin ‘terör örgütleri’ listesine girdi
ABD Dışişleri Bakanlığı, 14 Ocak’ta yaptığı yazılı açıklamada, “Afganistan ve Pakistan Talibanlarının eski üyelerince kurulduğu bilinen IŞİD-Horasan örgütünü yabancı terör örgütleri listesine aldığını” açıkladı.
2001’den beri Afganistan’da olan ABD’nin, ülkede yalnızca Taliban ve El Düstur ile savaşma yetkisi vardı. IŞİD’le savaşma yetkisi ise Suriye ve Irak’la sonluydu.
14 Ocak’taki karardan birkaç gün sonra ABD Savunma Bakanlığı, IŞİD-K ile de savaşmak için ABD idaresi tarafından yasal olarak yetkilendirildi.
Örgüt bu sırada Şiilere, Birleşmiş Milletler işçisine, ABD güçlerine, gazetecilere ve Afganistan’daki büyükelçiliklere karşı birçok atak düzenlemişti.
2016’nın sonlarında da bir dizi saldırıyı üstlenerek ve propaganda görüntüleri yayımlayarak gücünü kanıtlamaya çalıştı.
BBC Güvenlik Muhabiri Frank Gardner’ın tahlili:
IŞİD-K ne kadar radikal?
IŞİD’in Ortadoğu’daki aktifliği neredeyse bitse de IŞİD-K, bilhassa Afganistan’da son yıllarda kanlı ve büyük ataklara imza attı.
Kız çocukların gittiği okulları, bayan doğum merkezleri de dahil olmak üzere bayanların tedavi gördüğü hastaneleri gaye alan örgütün sıklıkla gebe bayanları ve onlarla ilgilenen hemşireleri vurduğu biliniyor.
Taliban’ın maksadı büsbütün Afganistan’da hakimiyet kurmakla sınırlıyken IŞİD-K, hem bölgede daha geniş bir alanda akınlar hedefliyor hem de memleketler arası IŞİD ağının bir kesimi olarak buradan Avrupa’ya yönelik hücumlar da planlıyor; hatta ulaşabildiğinde bu akınları gerçekleştiriyor.
Nerede üsleniyorlar?
IŞİD-K, Afganistan’ın doğusundaki, Celalabad kentinin de bulunduğu Nangarhar eyaletinde üslenmiş durumda. Bu eyalet, Pakistan hududundan uyuşturucu ve insan kaçakçılığının nispeten kolaylıkla yapılabildiği bir bölgede.
Kümenin en güçlü devrinde 3 bin savaşçıya ulaştığı; sonrasında ise hem ABD ve Afgan ordusuyla hem de Taliban’la savaşı sırasında çok sayıda savaşçısının hayatını kaybettiği biliniyor.
Taliban’la irtibatları var mı?
Dolambaçlı halde ilişkileri olduğunu söyleyebiliriz; üçüncü bir taraf olan Hakkani Ağı üzerinden.
Taliban başkanının altındaki, idarede çok tesirli üç yardımcıdan biri olan Siraceddin Hakkani, El Esas’la de çok yakın bağları olan Hakkani Ağı’nın başında.
IŞİD’in en başta El Kural’ın Irak kolu başkanı Ebu Bekir el Bağdadi tarafından kurulduğunu hatırlatmakta yarar var. Araştırmacılara nazaran IŞİD-K ile Hakkani Ağı ortasında çok sağlam bağlar var. Bu da örgütün Taliban’la bağları olduğu sonucunu doğuruyor.
Taliban’ın ABD’nin çekilme sürecinde 15 Ağustos’ta denetimi ele geçirdiği Kabil’de kentin güvenliğinden sorumlu olarak atadığı isim Halil Hakkani. Halil Hakkani’nin başına konmuş 5 milyon dolarlık ödül var.
Asya Pasifik Vakfı’ndan Dr. Sajjan Gohel, Afganistan’daki militan ağları yıllardır inceliyor. Gohel’e nazaran “2019-2021 ortasında Afganistan’da düzenlenen birçok büyük ölçekli taarruzun gerisinde IŞİD-K, Taliban’ın Hakkani Ağı ve Pakistan’da konuşlu birtakım daha küçük terör örgütlerinin işbirliği var.”
Taliban 15 Ağustos’ta Kabil’e girdiğinde, Pul-e-Charki cezaevinde yatan çok sayıda hükümlüyü de özgür bıraktı. Bu mahkumların birçok IŞİD ve El Düstur olmak suçlamasıyla cezalandırılmıştı. Bu militanların tümü artık özgür.
Fakat IŞİD-K’nın Taliban’la ortasında çok önemli farklar var. IŞİD-K, Taliban’ı cihat maksadından sapmakla, Katar’ın başşehri Doha’daki “lüks ve gösterişli otellerde” Amerikalılarla masaya oturmak için savaşmaktan vazgeçmekle suçluyor.
IŞİD militanları artık Taliban’ın oluşturacağı hükümete karşı önemli bir tehdit oluşturuyor.
Bu da IŞİD konusunda Taliban ve Batı’yı birebir tarafa çekiyor.
- IŞİD’in Afganistan’daki kanlı sicili
- Afganistan’da bayanların Taliban kaygısı: ‘Kız çocuklarının eğitim garantisi tehdit altında’
- Yabancı askerlerin Afganistan’dan çekilmesi El Esas ve IŞİD’i güçlendirir mi?
- Taliban neden IŞİD’le savaşıyor?