2011’den bu yana iç karışıklık ve çatışmalara sahne olan Libya, “Süheyrat Anlaşması” olarak da bilinen 2015 tarihli Libya Siyasi Muahedesi kapsamında ülkede siyasi birliği sağlama emeliyle 24 Aralık 2021’de cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerini gerçekleştirecek.
Fakat Trablus’da bulunan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) ile Bingazi’de bulunan Temsilciler Meclisi ortasında seçimlerin nasıl gerçekleştirileceğine ait mutabakatın tam olarak sağlanamamış olması, iki zıt idare ortasında siyasi ve güvenlik hususlarındaki farklılıkların giderilememesi olması sorun olmaya devam ediyor.
Bunlara ek olarak ülkede konuşlu yaklaşık 20.000 yabancı asker ve paralı askerin varlığı, başta Bingazi idaresi ve ona takviye veren bölgesel ve Avrupalı güçlerin ortak telaşı. Trablus ve destekçileri ise Libya Ulusal Ordusu kumandanı General Halife Haftar’ın cumhurbaşkanlığı adaylığını kesin olarak reddediyor.
Milletlerarası toplum ise seçimlerin gerçekleşmemesi ya da seçim sonuçlarının ülkenin tamamının iradesini yansıtacak formda olmaması durumunda Libya’da son devirde yaşanan sakinliğin sona ermesi ve yeni ve daha şiddetli bir iç çatışma çıkmasından korku duyuyor.
Fransa’nın teşebbüsüyle bugün Paris’te gerçekleştirilecek olan Libya Konferansı, 24 Aralık seçimlerini garanti altına almak ve siyasi muahedenin aksamadan yürütülmesini sağlamak için toplanıyor.
Paris Konferansı Fransa, İtalya, Almanya ve Libya’nın eş başkanlığı ve BM uyumunda gerçekleştirilecek. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un ve başka Avrupalı başkanların yanı sıra ABD Lider Yardımcısı KamalaHarris, Mısır Devlet Lideri Abdel Fettah el-Sisi, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un da yer alması bekleniyor.
Bir evvelki Libya Konferansı Berlin’de yapılmıştı.Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da konferansa davet edilen başkanlar ortasında. Lakin Türkiye toplantının formatı, gayesi ve iştirakçi listesinden kaynaklanan nedenlerden ötürü başkan seviyesinde yer almayacak. Resmi açıklama olmamasına rağmen Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun da toplantıya katılması öngörülmüyor.
Türkiye Fransa’nın artan tartısından rahatsız
Libya’da istikrar ve barışın sağlanması uğraşları, 2020 ve 2021’de Almanya’nın liderliğinde yürütülüyordu.
Ocak 2020 ve Haziran 2021’de Berlin’de iki konferansa mesken sahipliği yapan Almanya, Fransa’nın bilakis daha istikrarlı ve kapsayıcı bir diplomasi izliyor ve Türkiye ile de yakın işbirliği sürdürüyordu. Fakat Almanya’da seçim sürecine girilmesi ve şimdi hükümetin de kurulamamış olması, memleketler arası faaliyetlerin merkezinin Berlin’den Paris’e kaymasına neden oldu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fransa’nın teşebbüsünden duyduğu rahatsızlığı G20 Doruğu sırasında görüştüğü Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a ilettiğini Türk basınına açıklamıştı.
Erdoğan, “Libya ile ilgili Berlin Konferansının bir benzerini Paris’te yapmak istiyor. Bu bir yerde durumdan görev çıkarmak üzere oluyor. Bizim oraya ısrarla eş lider olarak gelmemizi istiyor. Dedim ki ‘Berlin’de zati biz bu konferansı yaptık. Kaldı ki buraya kimi davetleriniz var; mesela Yunanistan, mesela İsrail, mesela Kıbrıs Rum kesimi… Bunların katılacağı bir Paris Konferansına biz katılamayız’,” sözlerini kullanmıştı.
Libya sürecinde Doğu Akdeniz boyutu
Yunanistan, Kıbrıs Cumhuriyeti ve İsrail üzere ülkeler Berlin Konferansı toplantılarında yer almamışlardı. Yunanistan’ın iştirakine Türkiye’nin yanı sıra Almanya da karşı çıkmıştı.
Türkiye, her 3 ülkenin de Libya barış sürecinin doğal üyeleri olmadığını, barışa katkıda bulunmak yerine Ankara ile Trablus ortasında 27 Kasım 2019’da imzalanan deniz yetkilendirme muahedesini iptal ettirme arayışında olduklarını kaydediyor. Bu ülkeler, Doğu Akdeniz’de Yunanistan’ın egemenlik alanlarını ihlal ettiğini savundukları bu mutabakatın Libya Parlamentosu’nda onaylanmadığını ve münasebetiyle meşruiyeti olmadığını sav ediyorlar.
Doğu Akdeniz konusunda Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin yanında yer aldığını saklamayan Fransa’nın bu ülkeleri toplantıya davet etmesi Ankara’da yeterli niyetli bir adım olarak görülmüyor.
Fransa ise Türkiye’nin 2019’da imzaladığı deniz yetkilendirme ile savunma ve güvenlik mutabakatlarından doğan kazanımlarını kaybetmemek için Libya’da mevcut şartlarda seçimlerin gerçekleşmesine yanaşmadığı kanısında.
Libya’da kapsayıcı hükümet daveti
24 Aralık seçimlerine gidilirken Bingazi’yi destekleyen Fransa ve Mısır üzere güçlerin en değerli emeli Trablus’ta konuşlu Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) yerine daha kapsayıcı bir hükümet oluşturmak.
Bu fikri savunanlar mevcut hükümetle seçime gidilmesi durumunda sonuçların tartışmalı hale gelebileceğini ve dilek edilen siyasi birlik ve istikrarın sağlanamayacağını lisana getiriyorlar.
Türkiye ve Trablus idaresi ise asıl gayenin UMH’ningüçlendirilmesi ve desteklenmesi olması gerektiğinin altını çiziyorlar. UMH’nin yetkisini tüm ülkeye yaymak, kamu hizmetlerini sunmak ve devlet kurumlarını birleştirmek için takviyeye gereksinim duyduğunu vurgulayan Ankara, mevcut hükümetin ortadan kaldırılması durumunda şu ana kadar elde edilen kazanımların ortadan kalkacağı ihtarında bulunuyor.
UMH’den geçen hafta Türkiye’ye yapılan ziyaretlerde de hem Paris Konferansı hem de seçimlere kadar izlenecek siyasetlerin ele alındığı kaydediliyor. Bu kapsamda, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Libya Başbakanı Abdulhamid Dibeybe ve Libya Devlet Yüksek Kurulu Başkanlığına dördüncü kere seçilen Halid el-Mişri ile yaptığı temaslar öne çıkmıştı. El-Mışri’nin Erdoğan ile yaptığı görüşmelerin akabinde Haftar’ın cumhurbaşkanlığı adaylığını münasebet göstererek Libyalıları seçimleri boykot etmeye çağırması dikkat çekmişti.
Yabancı savaşçılar Libya’dan çekilecek mi?
Paris Konferansı’nda tarafların üzerinde mutabakat sağlayacağı mevzuların başında yabancı asker ve savaşçıların Libya’dan çekilmesi daveti olacağı öngörülüyor. Mevcut davetler 2. Berlin Konferansı’nda da yapılmış fakat Türkiye, sonuç bildirgesinin asker çekilme ile ilgili hususuna çekince koymuştu.
Libya’da Ankara ile Trablus ortasında 27 Kasım 2019’da imzalanan savunma ve güvenlik mutabakatı uyarınca kıymetli sayıda Türk Silahlı Kuvvetleri ögeleri bulunuyor. Türkiye, askerlerinin istişare ve eğitim maksatlı bulunduğunu, hasebiyle varlıklarının yasal olduğunu kaydediyor ve başka ülkelerin bulundurduğu askeri varlıklarla karıştırılmaması gerektiğini vurguluyor.
Lakin Türkiye’nin TSK ögelerinin yanı sıra Suriye’den yabancı savaşçıları da Libya’ya getirdiği, sıcak çatışma alanlarında sıklıkla kullandığı belirtiliyor. BM raporlarında Suriye’den öbür Bingazi idaresine takviye olarak Sudan, Çad ve Rusya’dan da yabancı savaşçının Libya’da konuşlandığı ve sayıları 20.000’i bulan bu savaşçıların ülkede aranılan istikrar için çekilmesi gerekliliği vurgulanıyor.
Haziran ayında yapılan 2. Berlin Konferansı sonrasında yabancı savaşçıların çekilme sürecinin başlaması için taraflar ortasında diyaloğun arttığı kaydedilse de alanda durumu değiştirecek formda bir çekilmenin başlamadığı kaydediliyor. Mevcut şartlarda seçimlere kadar geçecek müddette de tarafların Libya’daki askeri varlıklarını azaltacak adımlar atmaları beklenmiyor.
ABD’ye nazaran öncelik seçimler
Libya barış sürecinin öncelikleri konusunda Fransa’dan farklı düşünen bir öteki ülke ise ABD. Washington, Paris’ten farklı olarak yabancı askerlerin çekilmesi süreci ile seçimler ortasında direkt bir bağ kurulmaması gerektiğini, Libyalıların cumhurbaşkanı ve parlamento seçimleri için kesinlikle sandık başına gitmesinin asıl ve tek öncelik olduğunu kıymetlendiriyor.
İlkesel olarak yabancı güçlerin Libya’dan çekilmesi gerektiğini lakin bunun ikincil kıymette bir mevzu olarak ele alınmasını isteyen Washington’un Ankara’dan temel talebi 24 Aralık seçimlerinin gerçekleşmesi için Trablus üzerindeki yükünü hissettirmesi ve seçimlerin ertelenmesi ya da hiç gerçekleşmemesi seçeneğini masadan kaldırması.
ABD’de yapılan değerlendirmeler, Türkiye’nin siyasi sürece dayanak vermekle birlikte seçimler konusunda gereğince destekleyici ve cesaretlendirici olmadığı formunda. Ankara ise siyasi süreci büsbütün desteklediğini, bugün seçimlere gidiliyorsa Türkiye’nin 2020 başından itibaren oynadığı faal rol sayesinde olduğunu vurguluyor.