Arkadaşım ve komşum Richard, ansızın kıyamet koptuğunda, Beyrut’un güneydoğu ucundaki ofisinde online toplantılara başlamak üzereydi.
Binanın etrafını savaş sesleri sararken, sonraki üç saati taban katta sığınarak geçirdi ve bu 1975’ten sonraki 15 yılı iç savaşta geçiren biri için travmatik anıları tetikledi.
“İç savaşın tüm anıları zihnimde canlandı” dedi. “Özellikle çocuklarım için çok ağır bir öfke, dehşet, tasa hissettim. İç savaş sırasında yaşadıklarımı yaşayacaklarını hissettim.”
Richard daha sonra meskene sağ salim vardığında birdenbire gözyaşlarına boğuldu.
“Nedenini bilmiyorum ve sonraki gün hiç çalışamadım. Görünüşe nazaran savaş travması tekrar aklıma geldi. Bunun bana ve çocuklarıma olmasını istemedim.”
Richard ve öbür pek çok Lübnanlı için, 14 Ekim’de başkentte apansız patlak veren mezhep çatışması alarm zillerini çaldı.
Siyasi tansiyon çok yüksekti, iktisat çöküyordu, elektrik ve yakıt neredeyse yoktu, fiyatlar yükseliyordu – ve artık silahlı beşerler tekrar sokaklarda çatışıyordu.
Ülke diğer bir iç savaşın eşiğinde miydi?
Mezhepsel fay sınırı
Çatışmaların bu kadar yankı yaratmasının pek çok nedeninden biri de pozisyonuydu. Beyrut’un güneydoğu ucunda Hristiyanların yaşadığı banliyö Ayn el Remmaneh, bir otobüs dolusu Filistinlinin Hristiyan milisler tarafından vurulması ve 20’den fazla kişinin ölmesi ile sonuçlanan bir dizi olayın akabinde Nisan 1975’te iç savaşın başladığı yerdi.
Lübnan İç Savaşı sırasında Batı Beyrut’taki Suriye askerleri Takip eden 15 yıl boyunca Ayn el Remmaneh, büyük ölçüde Şii Müslümanların yaşadığı komşu Şiyah mahallesi ile karşı karşıya kalan ve değişen bir iç savaşın ön saflarındaydı.
Şiyah’tan bir Şii protestocu kümesi, 14 Ekim’de “Şii, Şii, Şii!” sloganlarıyla Ayn el Remmaneh’e saldırdı ve çatışmaları tetikledi.
Bunun akabinde yaşanan çatışmalarda öldürülenlerin yedisi Şii idi. Bunların ortasında İran dayanaklı Hizbullah’tan ve müttefik Emel hareketinden bireyler de bulunuyordu.
Olay, Hizbullah liderliğindeki Şii ittifakı ile Hristiyan Lübnan Kuvvetleri (LF) Partisi ortasında şiddetli bir karşılıklı suçlama ve inkâr sarmalını tetikledi.
14 Ekim’deki çatışmada ölen Emel hareketinden bir kişinin cenazesiHizbullah önderi Hasan Nasrallah, LF’yi bir iç savaşı alevlendirmek maksadıyla keskin nişancıları ateş açmaları için çatılara konuşlandırmakla suçladı.
Bu savaşın içine çekilmeyeceklerini söyleyen Nasrallah, rakiplerini alt edebileceğini ima edercesine, 100 bin savaşçısının olduğu konusunda uyardı.
LF başkanı Samir Geagea, partisinin milis gücünün olmadığını ve savaş istemediğini söyledi. Hizbullah’ı, geçen yıl Ağustos ayında Beyrut limanında meydana gelen büyük patlamadaki rolünü, soruşturma yargıcının misyondan alınması için, ki bu Şiilerin protesto şovları düzenlemesine yol açmıştı, baskı uygulayarak örtbas etmeye çalışmakla suçladı.
Dış güçler
1975’te çok az gözlemci, geniş çaplı bir iç savaşın patlak vermek üzere olduğunu iddia ediyordu. Ve bu gerçekleştiğinde, çok azımız bunun 15 yıl boyunca farklı formlarda devam edeceğini ve bugün hâlâ orada olan fay çizgilerini yaratacağını iddia edebildi.
Münasebetiyle âlâ niyet beyanları ve hatta güç istikrarlarının objektif değerlendirmeleri, bunun bir daha olmayacağı manasını taşımıyor.
Şii milisler keskin nişancılara roketatarla cevap verdiSiyasi çıkmaz çok derin olduğunda, yanlış hesaplamalar yapılabilir. Kan döküldüğünde, bilhassa mezhep düşmanlığı durumunda, çatışma kendi başına denetim edilemeyecek duruma gelebilir.
Siyasi çatışma ve kutuplaşma esasen var. Ayn el Remmaneh çatışmaları sırasında, yakın bölgelerdeki Sünniler ve Doğu Beyrut’un Eşrefiye bölgesindeki Hristiyanlar, öbür bir “7 Mayıs”tan korkarak tetikteydiler – 2008’de Hizbullah savaşçılarının Sünni ve Dürzi muhalifleri sıkıştırmak için Batı Beyrut’u işgal ettiği gün.
Üst seviye bir Sünni askeri kaynak, Sünnilerin Hizbullah’a karşı şiddetli bir kin beslediğini belirterek, “Çatışma Hristiyanlar yerine Sünnilerle çıkmış olsaydı, sorun bir saat içinde ülkenin her yerine yayılırdı” dedi ve ekledi:
“İnsanların buralarına kadar geldi ve Hizbullah ile bir çatışma, bardağı taşıran son damla olurdu.”
Tecrübeli bir siyasetçi, “Hemen yarın sabah bir iç savaşın başlayacağını zannetmiyorum, vakit alacak fakat vakit içerisinde patlama noktasına gelinecek” dedi.
“Daha fazla olay olacak… 1975’te bu türlü başladı. Nasıl durdurabilirsin?”
1975’te çatışmayı yönlendiren jeopolitik bir lokomotif vardı ve artık de bir tane var.
O periyotta, sağcı Hıristiyan kümeler (daha sonra LF’ye dönüşecek) Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) gücünü ve kurduğu devlet içindeki devleti yok etmeye giriştiler.
Bunu kendi başlarına yapamıyorlardı, bu yüzden yardım için evvel Suriye’yi (1976) ve akabinde İsrail’i savaşa çektiler; Yaser Arafat’ı ve FKÖ’yü dışarı iten 1982 İsrail işgaliyle doruğa ulaştılar.
Artık LF devlet içinde öbür bir devletle karşı karşıya ki bu, bu sefer Hizbullah tarafından yönetiliyor. İç savaşa son veren 1989’daki Taif Muahedesi’nden sonra, “Lübnan’ın İsrail’e karşı savunucusu” rolünden ötürü silahları elinde tutmasına müsaade verilen tek gruptu.
O vakitten beri, Lübnan ordusundan çok daha güçlü olduğu düşünülen gelişmiş ve bâtın bir askeri kapasitenin yanı sıra büyük bir toplumsal hizmetler, hastaneler ve öteki yapılardan oluşan bir ağ inşa etti.
FKÖ ile ortasındaki fark, Hizbullah’ın Lübnanlı olması. Ancak İran’la olan alakası -genelde İran’ın vekili olarak görülüyor- mümkün rastgele bir çatışmaya güçlü bir jeopolitik boyut kazandırıyor.
Siyasi bir kaynak, “İranlılar ve Amerikalılar Lübnan’da, Irak’ta ve Yemen’de birbirleriyle savaşıyorlar” dedi ve şöyle devam etti:
“Büyük resmi görmelisin.”
Hizbullah’ın İran’la derinden bağları kelam konusuyken, LF önderi Samir Geagea’nın İran’ın bölgesel rakibi Suudi Arabistan’dan değerli ölçüde fon aldığına dair belgelenmemiş olsa da yaygın bir inanç var.
Savaşın maliyeti
Büyük bir çatışmayı engelleyen faktörlerden biri, Hassan Nasrallah’ın Samir Geagea’ya 100 bin savaşçıyı bir ortaya getirebileceğini gerekmese de hatırlatmasıyla altı çizilen bariz güç dengesizliği.
Hizbullah’ın savaşarak birkaç gün içinde ülkenin her köşesine girebileceğini herkes biliyor.
Fakat bu, hareketi yalnızca Samir Geagea’nın LF’siyle değil, tıpkı vakitte Sünnilerle ve tahminen de Dürzilerle karşı karşıya bırakacak, sonu gelmez bir iç savaşa sokmak olacak.
Hizbullah başkanı Hasan Nasrallah LF”yi savaş çıkarmaya çalışmakla suçladıHristiyan bölgelerini işgal etmek, Hizbullah’ın Samir Geagea’nın Hristiyan rakipleri, Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın Özgür Yurtsever Hareketi ve güçlü damadı Gebran Bassil ile olan ittifakını yok edecek ve onu tehlikeli bir halde açıkta bırakacaktır.
Hizbullah’ın Ağustos 2020’deki liman patlaması soruşturmasına karşı çıkması nedeniyle, ki kurbanların birçok Hristiyandı, bu ittifak zati güç durumda.
Ayn el Remmaneh çatışmaları, birçok Hristiyan kaynağa nazaran, şimdiden Samir Geagea’nın Hristiyan cemaatindeki ve hatta birtakım Sünnilerin nezdindeki pozisyonunu güçlendirdi.
Lakin mezhepsel tansiyonları artırarak, zihinsel ve fizikî hudutları güçlendirerek, 27 Mart’ta yapılacak erken genel seçimler öncesinde her iki taraftaki önderlere hizmet ettikleri ve destekçileri bir ortaya getirdikleri görüldü.
Çoğunlukla siyasi sınıfın açgözlülüğü ve yolsuzluğuna atfedilen Lübnan’ın ekonomik çöküşü, Hizbullah da dahil önderlerin kamuoyunda itibarsızlaşmasına neden oldu.
İç savaşı yaşamış bir Hristiyan, “Lübnan’da Hizbullah’ın ortadan kaldırılmasını içeren bir tahlil, geniş çaplı bir savaş dışında yok, ki bunu da Lübnanlılar garanti edemez” dedi.
“Hizbullah orada ve onunla yaşamak zorundayız. En yeterli yol Lübnan ordusunu tam olarak güçlendirmek ve parlamentoda Hizbullah’a karşı muhalefeti güçlendirmek. Siyasi bir uzlaşmaya ahenk sağlamaları gerekiyor.”
Bunu gerçekleştirmek çok sıkıntı. Bu olurken, Lübnanlıların umabileceği en yeterli şey, gelecekte mümkün olayların denetim altına alınması ve ömür şartlarının kırılgan yeni hükümet tarafından tahminen biraz olsun güzelleştirilmesidir.
En kötüsünü aklıma bile getirmek istemiyorum.