Macaristan’da birleşik muhalefet seçimlerde Orban’a karşı neden başarısız oldu?

Macaristan genel seçimlerinin en büyük sürprizi seçimler öncesi uzun çalışmalar sonucunda bir ortaya gelen ve ön seçim yoluyla ortak adaylar saptayan muhalefetin büyük bir mağlubiyete uğramasıydı.

Mağlubiyet tanımlamasının kriteri yalnızca muhalefet ittifakının 12 yıldır devam eden Viktor Orban iktidarına son verememesi değildi.

Viktor Orban pazar günü yapılan 2022 seçimlerinden, bir evvelki yani 2018 genel seçimlerinde aldığı oyları artırarak çıktı.

Muhalefet ise 2022 yılı genel seçim sonuçlarına nazaran Orban’ın oy oranını yakalamak şöyle dursun, muhalefet ittifakında yer alan partilerin 2018 yılında aldıkları oy toplamının da altına düştü, parlamentodaki sandalye sayısı da azaldı.

Orban ve cephesinin devlet imkânlarını da kullanarak gündeme getirdikleri “tam saha prese” karşı koyabilecek maddi imkânlara sahip olmayışları da vurgulandı, palavraya ve siyasi ahlaktan uzak savlara dayandırılan karalama kampanyalarının tesirinden de kelam edildi.

Elbette bunların her biri bir ölçü doğruluk içeriyor. Lakin sanki sorun bunlardan mı ibaret? Muhalefetin kendi iç işleyişi, ittifak süreci, seçim kampanyasının yönetimi kusursuz mıydı?

Bu hezimet cevap bulunması gereken bir dizi ağır soruyu muhalefetin önüne koymuş durumda.

Elbette karşılıklar seçimin yarattığı hayal kırıklığının akabinde süreç içinde bulunacak, hezimetin kodları çözülmeye çalışılacak.

Viktor Orban 12 yıldır iktidarda

Seçim aritmetiğinde 5+1 her durumda 6 eder mi?

Üzerinde en çok tartışılan mevzu, seçim ittifakında bir ortaya gelen ve ortak noktası yalnızca Orban’ı iktidardan indirmek olan “sağ” ve “sol” partilerin kendi doğal tabanlarına ne kadar hakim olabildikleri, ve seçimlerde kendi seçmen kitlelerini ortak adaylara oy vermeleri konusunda ne kadar yönlendirebildikleri.

Yorumcular bilhassa radikal sağ “Jobbik” partisi üzerinde duruyorlar. Milliyetçi Jobbik partisi 2018 seçimlerinde %20 üzere çok yüksek bir oy alarak Fidesz’in akabinde ikinci büyük parti olarak meclise girmişti.

Lakin seçim sonrası parti içinde yaşanan iç çatışmalar, Orban’a karşı ittifak konusunun da gündeme gelmesiyle derinleşmiş ve parti içinde radikal bir kümenin partiden ayrılmasını beraberinde getirmişti.

Daha sonraki süreçte Jobbik tabanının sol partilerle iş birliğine sıcak bakmadığı sinyalleri parti üst idaresi tarafından çok ciddiye alınmadı ve sonuçta 3 Nisan’da sandıktan çıkan büyük hezimet, Jobbik tabanının parti idaresini cezalandırdığını ortaya koydu; Jobbik partisinin güçlü olduğu bölgelerden ortak muhalefete yeteri kadar dayanak gelmemişti.

Dahası Jobbik’ten ayrılan bir kümenin oluşturduğu yeni radikal sağ yeni parti %5’lik barajı aşarak parlamentoya girmeyi başardı. Bu da önümüzdeki devirde Jobbik partisinin doğal tabanındaki erozyonun devam edeceğinin bir işareti.

Getty Images Muhalefetin ortak adayı Peter Marki-Zay

Elbette partiler ortasındaki “kan uyuşmazlığı” tartışması yalnızca Jobbik seçmeni ile sonlu değil. Sol partilerin seçmenleri ortasından da ortak listelerdeki Jobbik adaylarına oy çıkmadığı kanısı çok yaygın.

Sonuçta muhalefet partileri bir evvelki seçimlerde tek tek aldıkları oy ölçüsü ile karşılaştırıldığında 2022 seçimlerinde ittifak olarak tam bir milyon daha az oy aldı.

Yani siyaset aritmetiğinde 5+1=6 sonucunu vermedi, partilerin tabanlarının hazımsızlığı toplam oyları artırmadı, bilakis azalttı.

Ön seçim muvaffakiyet bahtını kesinlikle artırır mı?

Macar muhalefet ittifakı tek turlu dar bölge seçim sistemi uygulaması nedeniyle seçim bölgelerinde FİDESZ adayı karşısına tek adayla çıkmak için ön seçimlere gitti. Ön seçimin maksadı kelam konusu seçim bölgesinde en güçlü adayın hangi partiden olacağının tespitiydi.

Fakat ön seçimlere isteyen herkes katılabildiğinden, tahminen de demokratik olma gayreti nedeniyle büsbütün kontrolsüz bir aday belirleme süreci yaşandı. Pek çok yörede güçlü üzere görünen partinin önerdiği adayın, aslında tüm seçmenlerin oyunu alabilmekten epey uzak bir profil çizdiği sonra anlaşıldı.

Birtakım yerlerde milletvekili aday adayı seçilen şahısların yolsuzluklarda ismi geçtiği, ya da geçmişte savunulamayacak ırkçı açıklamalar yaptığı anlaşıldı. Her ne kadar bu şahıslar daha sonra geri çekilseler de bu, seçmenler nezdindeki inancı azalttı.

Ön seçim, milletvekili adaylıklarında olduğu üzere ortak başbakan adayının kim olacağının tespitinde de sakatlıklar içeriyordu.

Beş adayın ortasından aday sayısını evvel üçe, sonra teğe indiren ve büsbütün kamuoyuna açık yapılan ön seçim sistemindeki boşluklar, sürpriz bir biçimde aslında ardında bir parti bile bulunmayan küçük bir kentin muhafazakâr belediye liderinin öne çıkmasını sağladı.

Bu sistemle muhalefetin ortak adayı haline gelen Peter Marki-Zay’ın ülke genelinde bir kampanyayı kaldırabilecek kapasitede olup olmadığı çok tartışıldı. Kampanya sürecindeki yanılgıları, yanlış açıklamaları nedeniyle birçok kere seçmenden özür dilemesi, muhalefetin Orban karşısındaki başbakan adayının tartısını azalttı.

Muhalefet önderleri ortasındaki uyumsuzluk, muhalefetin toplam tesirini ne kadar azalttı?

Muhalefet önderleri ön seçim sürecinden başlayarak, seçim kampanyası boyunca bir türlü kendi ortalarında bir uyum oluşturamadılar. Pek çok sefer birebir hususta farklı görüşler lisana getirildi.

Elbette bu farklılıkların temelinde partilerin farklı ideolojilere dayalı siyasetlerinin birbirinden epey uzak olması yatıyordu. Lakin muhalefet önderlerinin seçim gafları yalnızca bunlarla açıklanabilecek çeşitten değil.

Ülkeyi birlikte yönetmeye, ağır memleket sıkıntılarını çözmeye aday önderlerin belirli bir hususta birbirinden farklılıklar içeren açıklamalar yapması seçmende elbette güvensizlik yarattı.

Muhalefet başkanları bunun farkına vardıklarında büsbütün geri plana çekilip kampanyanın görünürdeki temsil yüzünü yalnızca Peter Marki-Zay’a bıraktılar, fakat muhalefetin ortak başbakan adayının her hususta bol bol açıklama yapması ve bunların bir kısmının muhalefetin bileşenleri tarafından savunulamaması problemlere neden oldu.

Seçim kampanyası boyunca vakit zaman muhalefet önderleri alttan alta başka başkanları eleştiren açıklamalar da yaptılar. Bu ise seçmenin “kendi ortasında bile anlaşamayan” partilere duyduğu itimadı azalttı.

“Çok başlılık” gelişmeler karşısında süratli tutum almayı engelledi mi?

Macaristan’daki seçim süreci savaş süreciyle de iç içe geçti. Aslında Rusya’nın Ukrayna’ya, tüm dünya tarafından mahkûm edilen kanlı bir savaş başlatması muhalefet açısından avantaj olarak değerlendirilebilirdi. Zira Viktor Orban iktidardaki bilhassa son yıllarını Avrupa Birliği’ne karşı Rusya ile istikrar siyaseti inşa etmekte kullanmıştı.

• Macaristan’da Viktor Orban’ın zaferi AB için neden berbat haber?

Orban doğalgaz ve ham petrol alabilmek için Rusya’ya aşikâr ödünler de vermişti. Her yıl tekrarlanan Orban ve Putin dorukları ile iki ülke ortasındaki bağlantıların ulaştığı nokta, AB ve ABD tarafından Orban’ın eleştirilmesine neden oluyordu.

İşte patlayan savaş bu yakınlık nedeniyle Orban’ı güç durumda bıraktı. Lakin Viktor Orban, derhal yeni bir strateji geliştirdi: “Savaşın dışında kalma, Macaristan’ı barış ve güvenlik içinde tutma” sloganını seçim sloganı haline getirdi. Devlet medyasının propaganda imkânları harekete geçirildi.

Muhalefet ise AB ve NATO çizgisinde kalmaya itina gösterdi. Lakin pratikte neler yapılması gerektiği konusunda kendi ortalarında bir mutabakata varıncaya kadar FİDESZ propaganda düzeneği harekete geçmiş ve halkın gözünde muhalefet “ülkeyi savaşa sokmak istiyorlar” damgasını yemişti bile.

Seçim kampanyasının son günleri daima bu savların tekrar gündeme getirilmesi ve muhalefet tarafından tekzip edilmeye çalışılmasıyla geçti.

Negatif seçim kampanyası mı, program yüklü olumlu kampanya mı?

Muhalefetin başarısızlığında tahminen de en değerli ögelerden biri kampanyanın üzerine oturtulduğu ana unsurdu.

Viktor Orban’ın yalnızca seçimlerde de değil, yıllardır her fırsatta sürdürdüğü kampanyaların en temel özelliği halkı bölen, düşman yaratan, toplumu kamplara ayıran”negatif” kampanyalar olmasıydı.

Bu kampanyalar karşı tarafı aşağılayan, zan altında bırakan, güvenilmezlik kuşkuları yaratan, farklılıkları dışlayan ve sonuçta kendi taraftarlarının saflarını, yaratılan endişe çemberinde sıkılaştırmayı hedefleyen çalışmalardı.

Muhalefet son seçim kampanyasında Orban’ı kendi silahıyla vurmayı denedi. Birleşik muhalefetin tüm seçim faaliyetleri Orban rejiminin aksilikleri ve yolsuzluk, hırsızlık argümanları üzerine kuruldu.

Muhalefet iktidara gelirse neyi nasıl yapacağı üzerine derli toplu bir program ortaya koyamadı. Elbette Orban’ın da sunduğu hiçbir program yoktu ancak onun teminatı, masaya koyduğu yıllardır denenen, sınanan kendi şahsıydı. Muhalefet ise bir kumar oynadı, Orban’ı eleştirmekten diğer yapacaklarıyla ilgili masaya somut bir destek sunamadı.

Bu ise birbirinden başka kamplar halinde, kendi gerçeklerini yaşayan bölümleri birbirine yakınlaştırmaktan, şimdi kararsız seçmeni ikna etmekten, toplumu bütünleştirmekten çok ayrışmayı derinleştirdi ve bundan yararlı çıkan da, bu işi çok daha yeterli yapan Viktor Orban oldu.