Marmara Denizi’nde müsilajın önlenmesi için kapsamlı bir rapor Meclis Başkanlığı’na sunuldu. Müsilaj Araştırma Kurulu’na nazaran bu süreçte milyarlarca liralık maliyet ve vakit gerekiyor. Uzmanlar sorunun çözülmemesinin maliyetinin daha yüksek olacağı tarafında ihtarda bulunuyor.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Müsilaj Araştırma Komitesi, 4 aylık çalışma sonucunda hazırladığı 570 sayfalık raporu geçtiğimiz günlerde Meclis Lideri’ne sundu.
Müslajın biyolojisinden tesirlerine sorunu farklı taraflarıyla ele alan rapor, uzmanlar, akademisyenler, Marmara Denizi etrafındaki belediyeler, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve gerçek dal temsilcileri üzere farklı taraflarla görüşmeler yapılarak hazırlandı.
Kurul neler söylüyor?
BBC Türkçe‘nin öğrendiğine nazaran rapor, müsilajın oluşumu, tesirleri, bugüne kadar yapılan çalışmalar ve Komite’nin teklifleri olmak üzere 4 kısımdan oluşuyor.
Müsilaj oluşumuyla ilgili insan kaynaklı (antropojenik) kirlenme, global ısınma ve Marmara Denizi’nin yapısal özellikleri sıkıntıları öne çıkıyor.
Raporda evsel ve endüstriyel kullanımlar sonucu kirlenmiş atık suların ileri biyolojik arıtma tekniğine tabi tutulması, tarımda çok gübre kullanımının organik ve uygun tarım uygulamalarıyla güzelleştirilmesi, deniz nakliyatından kaynaklanan kirliliğin önlenmesi, Ergene ve Susurluk Havzaları’ndan gelen kirlilik yükünün azaltılması ve daha etraf dostu atık idare modellerinin oluşturulması üzere kıymetli tahlil teklifleri var.
BBC Türkçe’ye konuşan Müsilaj Araştırma Kurulu Lideri Mustafa Demir, kirlilik sıkıntısına tahlil bulunmasının bu tekliflerde önceliklendirildiğini söylüyor.
Kurul, ileri biyolojik arıtmayla temizlenmeyen suların Marmara’ya deşarj edilmemesi gerektiğini belirtiyor.
En büyük etken kirlilik
Türkiye’nin nüfusu en ağır bölgesiyle çevrili Marmara Denizi’ne her gün gereğince arıtılmadığı için azot açısından ağır olan tonlarca kanalizasyon suyu boşalıyor.
Marmara Denizi’ni kirleten atık suların büyük çoğunluğu belediyeler ve başka kısmı endüstriyel tesisler tarafından veriliyor.
Kentsel atık sularının azot ve fosfor açısından ağır olması, müsilaj üreten fitoplankton isimli mikroorganizmalar için besin bolluğu manasına geliyor ve çok çoğalmalarına katkı sağlıyor. Uzmanlar, son devirde Marmara Denizi’nde ağır müsilaj oluşumundaki en büyük etkenin arıtılmamış atık suyu olduğunu belirtiyor.
Marmara Denizi, Kasım 2021’de Muhafaza Hareket Planı kapsamında Cumhurbaşkanı Kararı ile ‘Özel Etraf Müdafaa Bölgesi’ ilan edildi, doğal kaynakların ve jenerasyonu tehlikede bitki ve hayvan çeşitlerinin korunacağı taahhüdü verildi.
Fakat uzmanlar, Marmara bölgesinde bulunan 200’den fazla kentsel atık su arıtma tesisinin sadece yüzde 19’unun gerekli ileri biyolojik artırma tekniklerini kullandığını söylüyor, hakikat standartlara nazaran arıtılmamış bu atık suyun deniz için çok önemli tehlike oluşturduğuna dikkat çekiyor
Marmara Denizi’nde mercanı sarmış müsilajİstanbul’un hissesi büyük
Uzmanlar, Marmara Denizi’nin kirlilik yükünün büyük çoğunluğundan İstanbul’un sorumlu olduğunu söylüyor.
Komite Lideri Demir, Marmara’ya her gün yaklaşık 7,5 milyon metreküp atık su boşaltıldığını, bunun 5 milyon 800 bin metreküplük kısmının İstanbul’dan verildiğini söylüyor.
BBC Türkçe’nin bu bahiste sorularını yanıtlayan İSKİ, İstanbul’da halihazırda 90 atık su arıtma tesisi bulunduğunu söylüyor. Fakat İSKİ datalarına nazaran Marmara Denizi’ne verilen atık suyun yalnızca yüzde 12’si ileri biyolojik arıtmadan geçiyor.
İSKİ, maksadının yüzde 100 biyolojik ve ileri biyolojik arıtma olduğunu söylüyor. Lakin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na nazaran atık suyun azot ve fosfor üzere kirletici unsurlardan arınması için kesinlikle ileri biyolojik tesislerde arıtılması gerekiyor, ön artırma ve biyolojik arıtma teknikleri yetersiz kalıyor.
İSKİ, İstanbul’da bulunan 90 atık su tesisinin 11 adedin ileri biyolojik, 8 adedin ön arıtma ve 71 adedin biyolojik atıksu arıtma tesisi olduğunu belirtiyor.
‘Çöp toplama kadar elzem’
İSKİ, birebir vakitte İstanbul’da 15 yeni ileri biyolojik arıtma tesisi yapılacağını belirtiyor.
Fakat Demir’in aktardığına nazaran ileri biyolojik arıtma tesislerinin yapılması 2 ila 2,5 yıl alabiliyor.
Demir, ayrıyeten tesislerin İstanbul ile hudutlu kalmaması gerektiğini söylüyor ve ileri biyolojik artırmanın kentler için “çöp toplama kadar” elzem olduğunu belirtiyor.
‘Yatırım lazım, fon lazım, olmayan da bu’
İleri biyolojik arıtma tesislerinin imali ve işletilmesinin Türk lirası cinsinden maliyeti de sistemli olarak artıyor.
Geçen Ağustos ayında açıklananlara nazaran bir ileri biyolojik artıma tesisinin imal maliyeti yaklaşık 10 milyar TL idi. O devirden bu yana Türk lirası dolar karşısında yaklaşık yüzde 80 kıymet kaybetti.
ISKI Tuzla İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi BBC Türkçe’ye konuşan Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) Lideri Prof. Dr. Bayram Öztürk, sorunun ileri biyolojik tesisler için yatırım ve fon bulmakta olduğunu belirtiyor.
Tesislere memleketler arası kuruluşlar tarafından verilen düşük faizli “mavi” ya da “yeşil” fonlar yahut “kirleten öder” üzere ek verilendirme metotlarıyla finansman bulunabileceğini belirtiyor.
Lakin toplanacak vergilerle ilgili hayli şeffaf bir yaklaşım takip edilmesi gerektiğini aktarıyor.
London School of Economics’e (LSE) nazaran “kirleten öder” prensibi, kirliliğe neden olanların insan sıhhatine yahut etrafa ziyanını önlemek üzere bu kirliliği direktörün maliyetlerini üstlenmesi gerektiğini savunuyor.
Bu hususta uygulamaların yaygınlaştırılması için başta Avrupa Birliği (AB) olmak üzere davetler artıyor.
Avrupa Komitesi tarafından yayımlanan 2021 tarihli bir araştırmaya nazaran AB genelinde hava kirliliği, sera gazları ve su kirliliğinin maliyeti yılda en az 750 milyar euroydu.
Lakin kirleticilerden hava kirliliği ve sera gazlarının maliyetinin yalnızca yüzde 44’ü tahsil edilirken, suyu kirletenlerden hiçbir bedel alınmadı.
Prof. Dr. Öztürk, Marmara’daki kirliliğinin Ege ve Karadeniz’i de tehdit ettiğine ve maliyetinin katlanarak artabileceğine dikkat çekiyor.
Ergene ırmağı sorunu
Uzmanlar, atık su arıtımının yanı sıra Marmara Denizi açıklarına verilen Ergene Irmağı derin deşarj uygulamasının durdurulması gerektiğini söylüyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nca 4. sınıf su kalitesinde olduğu tabir edilen ve içinde siyanür, nitrojen, krom ve bakır üzere kirletici unsurlar bulunduğu tespit edilen Ergene Irmağı atık suyu 2020 yılının sonundan beri Marmara Denizi açıklarına veriliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Marmara İzleme (MAREM) Proje Kümesi Önderi ve Hidrobiyolog Levent Artüz, Ergene derin deşarj faaliyetlerinin “Marmara’nın bağrına saplanan bir hançer” olduğunu ve ivedilikle durdurulması gerektiğini söylüyor.
Lakin Artüz, Komite’nin hazırladığı raporda bu istikamette bir önergenin yer almamasının “çok önemli ve umut kırıcı bir eksiklik” olduğunu tabir ediyor.
MAREM önderi Artüz, Komite raporunda Marmara Denizi’nin korunması için atılacak adımlara dair rastgele bir vakit çizelgesi yahut bütçelendirme önerisi görmediğini söylüyor, “Tümü ile bize ilişkin bu denizimizin korunup kurtarılacağı ile ilgili umutlarım önemli manada sönüyor” diyor.
Danimarka tecrübesi
Prof. Dr. Öztürk, 30 yıldan uzun müddettir Türkiye’nin gündeminde olan müsilaj sorunun daha evvel Kuzey Denizi’nde emsal problemlerle karşılaşan Danimarka ve Hollanda üzere ülkeler tarafından çözülebildiğini hatırlatıyor.
Danimarka Etraf Bakanlığı tarafından hazırlanan bir rapora nazaran ülkede, 1980’lere kadar atık suların deniz ömrünü beslediği düşünülüyordu.
1986 yılında doğudaki Kattegat denizinde Norveç yengeçlerinin oksijensizlik yüzünden vefatıyla başlayan kamuoyu tartışmaları, bunun yanlış olduğunu ispatladı.
1987’de Parlamento’da hazırlanan aksiyon planında sulardaki fosfor ve azot oranlarının 3-6 yıl içinde en az yüzde 50 azaltılması planlandı.
Atık suların ileri biyolojik arıtma tesisleriyle arıtımı, azot ve fosfor gideriminin yapılmasıyla hedeflenen oranlara 1990’ların ortalarında ulaşıldı. Rapora nazaran 1989’dan evvel bu tesislerin oranı yüzde 0,5’ken 2005’te yüzde 91’i geçti.
Endüstriyel atık sularının birçoklarının belediyelere ilişkin arıtma tesislerine deşarj yapması sağlandı.
Bu periyotta yapılan izleme ve kontrol çalışmalarında tarım için hedeflenen azot emisyonları azaltım oranlarının yetersiz olduğu bulundu ve 1998-2003 yıllarını kapsayan yeni bir plan hayata geçirildi.
- Müsilaj aksiyon planı: Hangi adımlar atılacak, uzmanlar ne düşünüyor?
Tüm bu süreç boyunca somut amaçlar konduğu ve bunların yakından takip edildiği not ediliyor.
Danimarka, su ekosistemleri için daha ileri adımlar atması gerektiğini kabul ediyor lakin alınan tedbirlerle sularındaki azot ve besleyici yükünün son 20-30 yılda alınan tedbirli ölçüde azaldığını not ediyor.