Milletlerarası Af Örgütü, yayımladığı yeni raporda Suriye’ye geri gönderilen sığınmacıların yetkililer tarafından keyfi olarak gözaltına alındığını, zorla kaybedildiğini ve cinsel şiddet de dahil olmak üzere azaba maruz bırakıldığını aktardı.
Milletlerarası Af Örgütü, “Eceline gidiyorsun” başlıklı yeni raporunda, Suriyeli istihbarat yetkililerinin, ülkeye geri dönen 13’ü çocuk 66 bireye karşı önemli ihlaller işlediğini belgeledi. Bu ihlaller ortasında, beş kişinin Suriye’ye döndükten sonra gözaltına alındığı ve gözaltında öldüğü belgelendi. Zorla kaybedilen 17 kişinin akıbeti ise bilinmiyor.
Ülkeye geri dönen şahıslar, Milletlerarası Af Örgütü’ne, istihbarat yetkililerinin onları açıkça Suriye’den kaçma kararları nedeniyle gaye aldığını ve sadakatsizlik ve “terör”le suçladığını söyledi.
Memleketler arası Af Örgütü Mülteci ve Göçmen Hakları Araştırmacısı Marie Forestier mevzuyla ilgili olarak, “Silahlı çatışmalar hafiflemiş olabilir, fakat Suriye hükümetinin feci insan hakları ihlalleri sürece eğilimi hafiflemedi. Birçok Suriyeliyi güvenlik arayışıyla ülke dışına çıkmaya zorlayan azap, zorla kaybetmeler, keyfi yahut hukuka muhalif gözaltılar bugün Suriye’de her vakit olduğu kadar yaygın. Dahası, Suriye’den kaçmış olmak şahısları, geri döndüklerinde yetkililer tarafından amaç alınma riski ile karşı karşıya bırakmaya” dedi. Forestier kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Şu an Suriye’nin inançlı olduğunu argüman eden tüm devletler alandaki müthiş gerçeği taammüden göz arkası ediyor ve mültecileri bir defa daha hayatları için kaygılanmak zorunda bırakıyor. Avrupa devletlerini Suriye’den gelenlere mülteci statüsü vermeye ve insanları direkt yahut dolaylı olarak Suriye’ye geri dönmeye zorlayan her türlü uygulamayı hemen durdurmaya çağırıyoruz. Lübnan, Türkiye ve Ürdün hükümetleri, memleketler arası yükümlülükleri mucibince, Suriyeli mültecileri hudut dışı yahut öteki bir biçimde geri göndermeye karşı korumak zorundadır.”
Milletlerarası Af Örgütü’nün raporu, Suriye hükümeti tarafından, 2017 ortası ile 2021 baharı ortasında Lübnan, Rukban (Ürdün ile Suriye sonu ortasında kalan kayıt dışı bir yerleşim bölgesi), Fransa, Almanya, Türkiye, Ürdün ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden Suriye’ye geri dönen mültecilere karşı işlenen önemli insan hakları ihlallerini belgeliyor. Rapor, ülkeye geri dönenler ile yakınları ve arkadaşlarının da ortalarında bulunduğu 41 Suriyelinin yanı sıra avukatlar, insani yardım vazifelileri ve Suriye uzmanlarıyla yapılan görüşmelere dayanıyor.
Yetkililer, Suriye’ye geri dönenleri maksat alarak, ülkeden kaçanları ihanet ve “terörü” desteklemekle suçladı. Milletlerarası Af Örgütü bayan, erkek ve çocukların bu algının direkt bir sonucu olarak gaye alındığı ve tecavüz ve öbür cinste cinsel şiddet, keyfi yahut hukuka muhalif gözaltı, azap ve öbür cinste makûs muamele dahil olmak üzere insan hakları ihlallerine maruz bırakıldığı 24 hadiseyi belgeledi. Kimi hadiselerde, geri dönenler, sırf köken itibariyle Suriye’de muhaliflerin denetimindeki bölgelerden geldikleri için maksat alındı.
Örneğin, güvenlik güçleri Karim’i*, Lübnan’dan Suriye’nin Humus vilayetindeki köyüne geri döndükten dört gün sonra gözaltına aldı. Karim, altı buçuk aylık gözaltı müddetinde yapılan bir sorguyu şu sözlerle anlattı, “[Bir memur] ‘Ülkeyi mahvetmek ve gitmeden evvel başladığın işi bitirmek için geldin’ dedi. Kendi ülkeme, kendi köyüme geldiğimi söyledim. […] [Güvenlik görevlileri] bana [muhalifleri desteklediği bilinen bir köyden olduğum için] terörist olduğumu söylediler.”
Sorgu sırasında azaba maruz bırakıldığını söyleyen Karim şöyle devam etti, “Serbest bırakıldıktan sonra beş ay boyunca ziyaretime gelen hiç kimseyi kabul etmedim. Kimseyle konuşamayacak kadar korkmuştum. Kabuslar, halüsinasyonlar görüyordum. Uykuda konuşuyordum. Dehşet içinde çığlık atarak uyanmaya alışmıştım. [İşkencede] sağ elimdeki hudutlar tahrip olduğu için engelliyim. Sırtımdaki omurların kimileri da ziyan gördü.”
Cinsel şiddet
Hükümetin kuşku çemberine giren şahıslara acımasız cezalar uygulanıyor. Memleketler arası Af Örgütü, güvenlik güçleri tarafından uygulanan 14 cinsel şiddet hadisesini belgeledi. Bunlardan yedisi tecavüz olayıydı ve beşinde bayanlar, birinde genç bir erkek çocuk, başkasında ise beş yaşındaki bir kız çocuk tecavüze maruz bırakıldı. Cinsel şiddet hudut geçişlerinde yahut alıkoyma merkezlerinde sorgu sırasında uygulandı. Tanıklıklar, çatışmalar sırasında hükümet yanlısı güçler tarafından sivillerin ve alıkonulan şahısların maruz bırakıldığı, kapsamlı bir biçimde belgelenmiş cinsel şiddet ve tecavüz olaylarıyla örtüşüyor.
Nur* Lübnan’dan geri döndüğünde bir güvenlik vazifelisi tarafından hudutta durduruldu. Nur’a, “Neden Suriye’den gittin? Zira Beşar Esad’ı ve Suriye’yi sevmiyorsun değil mi? Sen bir teröristsin. Suriye istediğin vakit terk edip istediğin vakit geri geleceğin bir otel değil” dedi. Güvenlik vazifelisi daha sonra hudut geçiş noktasında sorgu için kullanılan küçük bir odada Nur’u ve beş yaşındaki kızını tecavüze maruz bıraktı.
Yasmin* genç yaştaki oğlu ve üç yaşındaki kızıyla birlikte Lübnan’dan geri döndü. Güvenlik güçleri onları çabucak hudutta gözaltına aldı ve Yasmin’i yabancı bir ülke için casusluk yapmakla suçladı. Yasmin ve çocukları istihbarat ünitesine ilişkin bir alıkoyma merkezine götürüldü ve orada 29 saat boyunca alıkonuldu. İstihbarat yetkilileri Yasmin’i tecavüze maruz bıraktı, oğlunu ise öbür bir odaya götürerek orada çocuğu bir cisimle tecavüze maruz bıraktı. Yasmin’i tecavüze maruz bırakan yetkili ona şunları söyledi: “Bu sana ülkene beğenilen geldin karşılaması. Bir daha Suriye’den çıkıp geri gelirsen daha üzücü karşılarız. Seni ve oğlunu aşağılamak istedik. [Bu] aşağılamayı ömrün boyunca unutmayacaksın.”
Kimi aileler bayanların gözaltına alınma ihtimalinin erkeklere göre daha düşük olacağı varsayımıyla -bu varsayım kısmen bayanların mecburî askerliğe tabi olmamasına dayanıyordu- evvel eşlerinin Suriye’ye gitmesini tercih etti. Fakat Milletlerarası Af Örgütü 13 bayanın keyfi yahut hukuka muhalif biçimde gözaltına alındığını belgeledi. Bu bireylerin kimileri erkek akrabaları hakkında sorgulandı. Ayrıyeten, üç haftalık bebeklerden 16 yaşındaki çocuklara kadar farklı yaştaki 10 çocuk da anneleriyle birlikte gözaltına alındı. Güvenlik güçleri beş çocuğa azap ve öteki çeşitte berbat muamele uyguladı. Bayanlar, Suriye’ye döndüklerinde erkekler kadar risk altına giriyor ve bu nedenle tıpkı seviyede müdafaadan faydalanabilmelidirler.
Azap ve zorla kaybetmeler
Milletlerarası Af Örgütü bayan, erkek ve çocukların Suriye’ye geri döndükten sonra, çoklukla geniş kapsamlı “terör” suçlamalarıyla keyfi halde gözaltına alındığı toplam 59 hadiseyi belgeledi. 33 hadisede geri dönenler, gözaltında yahut sorgu sırasında azap yahut öbür çeşitte makus muameleye maruz bırakıldı. İstihbarat yetkilileri, gözaltındaki bireyleri argüman edilen cürümleri itiraf etmeye zorlamak, onları bu hataları işledikleri yahut hükümete muhalif oldukları teziyle cezalandırmak için azaba başvurdu.
Yasin* Lübnan sonunu geçtikten çabucak sonra bir denetim noktasında gözaltına alındı ve dört ay cezaevinde tutuldu. Cezaevinde yaşadıklarını şu sözlerle anlattı, “O odada ne kadar süreyi azap altında geçirdiğimi bilmiyorum. […] Bazen [bir görevli] bana vururken kaç defa vurduğunu sayardım. Bazen 50-60 kere olurdu ve bayılırdım. Bir seferinde 100’e ulaşmıştı.”
Üç buçuk ay boyunca dört farklı istihbarat şubesinde gözaltında tutulan İsmail*, “Kaşlarımın ortasından elektrik verdiler. Tüm beynim sarsılıyordu. […] Ölmek istiyordum. Gündüz mü gece mi olduğunun farkında değildim. Artık sorguya gitmek için bile ayaklarımın üzerinde duramıyordum. Beni oraya götürüp geri getirmek için taşımaları gerekiyordu.”
Milletlerarası Af Örgütü, 27 zorla kaybetme hadisesi kaydetti. Beş olayda yetkililer, en sonunda ailelere yakınlarının gözaltında öldüğünü söyledi; beş kişi özgür bırakıldı, öbür 17 kişinin ise akıbeti bilinmiyor.
Erkek kardeşiyle birlikte 2019’da Lübnan’dan geri dönen Ola* güvenlik güçlerinin kardeşini hudut geçiş noktasında gözaltına aldığını belirtti. Güvenlik güçleri sonraki haftalarda Ola’nın da konutuna giderek neden Suriye’den gittiği ve geri geldiğine ait sorular sordu. Ola, “Lübnan’a gittiğimiz için bizi terörist üzere görüyorlar” dedi. Beş ay sonra, yetkililer, Ola’nın ailesine kardeşinin gözaltına öldüğünü bildirdi.
İbrahim* Memleketler arası Af Örgütü’ne eşi, 2, 4 ve 8 yaşlarındaki üç çocuğu ve kuzeninin 2019’da Fransa’dan dönüşlerinde gözaltına alındığını aktardı. Raporun yazıldığı sırada aile, iki yıl sekiz aydır zorla kaybedilmiş durumdaydı.
Milletlerarası Af Örgütü, Suriye’ye geri dönenlerin, ailelerine şantaj gayesiyle gözaltında tutulduğu 27 hadiseyi belgeledi. Aileler, yakınlarının hür bırakılması için ortalama 3 ila 5 milyon ortasında Suriye Lirası ödedi.
Suriye’nin hiçbir bölgesi inançlı değil
Avrupa’da Danimarka ve İsveç, Şam ve etrafındaki kırsal bölge dahil olmak üzere inançlı kabul ettikleri bölgelerden gelen sığınmacıların oturma müsaadelerini yine pahalandırıyor. Buna karşılık, bu raporda belgelenen olayların üçte biri dikkate paha biçimde Şam’da yahut Şam bölgesinde meydana gelen insan hakları ihlallerini içeriyor.
Memleketler arası Af Örgütü, raporun bulgularına dayanarak, Suriye’nin hiçbir bölgesinin geri dönüş için inançlı olmadığı sonucuna varmaktadır. Ayrıyeten, çatışmaların başlangıcından bu yana Suriye’den ayrılan bireyler, ülkeye geri döndüklerinde, siyasi fikirlerine ait algılar nedeniyle yahut sırf ülkeden çıkmış oldukları için zulme maruz bırakılma riski altındadır.
“Esad hükümeti Suriye’yi toparlanma sürecinde bir ülke üzere göstermeye çalışıyor. Gerçekte ise Suriye yetkilileri hâlâ milyonlarca kişinin güvenlik arayışıyla yurt dışına çıkmasına neden olan yaygın ve sistematik insan hakları ihlallerini sürdürüyor” diyen Marie Forestier kelamlarını şöyle sonlandırdı, “Suriye yetkililerini geri dönen bireylerin korunmasını sağlamaya, geri dönenlere yönelik insan hakları ihlallerine son vermeye ve Suriye’deki herkesin insan haklarına hürmet gösterilmesini, haklarının korunmasını ve gereğinin yerine getirilmesini teminat altına almaya çağırıyoruz. Suriyeli mültecilere sığınma sağlayan ülkeler buna devam etmeli ve Suriye hükümetinin katliamlarına karşı devamlı müdafaa sağlamalıdır.”
*Kişilerin güvenliği için tüm isimler değiştirilmiştir.
