NATO’nun Brüksel’deki inanılmaz tepesinden Ukrayna’ya dayanak ve doğu kanadının güçlendirilmesi kararları çıkarken, bu çerçevede Türkiye’nin ve Karadeniz’in İttifak için değerinin arttığı, başka yandan Ankara’nın ince bir çizgi üstünde sürdürdüğü istikrar siyasetinin ileride zorlayıcı olabileceği belirtiliyor.
İttifak’a üye devlet ve hükümet liderlerini Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde birinci kere yüz yüze getiren dünkü doruktan birlik manzarasının yanı sıra caydırıcılığı artırıcı kimi yeni önlem kararları da çıktı.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, “Bugün müttefik ülke başkanları, Ukrayna’ya daha fazla takviye verme konusunda anlaştı” diyerek, Ukrayna’nın kendini savunma hakkına yardım edeceklerini vurguladı. Stoltenberg ayrıyeten, NATO’nun yeni bir güvenlik gerçeği ile karşı karşıya olduğunu belirterek, bilhassa ittifakın doğu kanadında daha fazla ekipman ve gereçle NATO’nun varlığının güçlendirileceğini söz etti.
Doğu kanadının güçlendirilmesi ve Türkiye
NATO Tepesi ile birlikte birebir gün içinde AB ve G7 doruklarının de gerçekleştirilmesi de Rusya’ya karşı “birlik ve sağlam duruş” iletisi olarak yorumlanıyor.
İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi Sinan Ülgen, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesiyle Avrupa’nın jeopolitik ve güvenlik çerçevesinde çok önemli ve kalıcı bir değişim olduğunu vurguluyor.
Pekala bu değişim Türkiye’yi nasıl tesirler ve NATO’nun doğu kanadının güçlendirilmesi kararı Türkiye’nin ehemmiyetini artırır mı?
Ülgen, bu soruları “Bu değişim Rusya’yı tekrar bir tehdit olarak gören ve bu tehdide karşılık için strateji arayan bir Avrupa’yı karşımıza çıkardı. Bu açıdan baktığımızda kesinlikle ki Türkiye üzere NATO içindeki en güçlü ordulardan birine sahip ve coğrafik olarak da kritik pozisyondaki bir ülkenin değeri bu olaylar sonrasında arttı” diye yanıtlıyor.
Bunun son periyotta Türkiye’ye yönelik artan diplomasi trafiğiyle de görülebileceğini belirten Ülgen, doğu kanadının güçlendirilmesi ve Türkiye’nin İttifak için kıymetinin artmasının Ankara’nın şimdiye kadar takip ettiği istikrar siyasetini nasıl etkileyeceği sorusuna karşılık ise şunları söylüyor:
“Türkiye’nin siyaseti zati buydu. Yani Türkiye, Rusya ile NATO ortasında eşit uzaklıkta olan bir ülke değil, Türkiye zati bir NATO ülkesi. Lakin doğal Türkiye’yi öbür NATO üyelerinden Rusya siyasetinde ayıran bir boyut vardı; o da Türkiye hala Rusya ile diplomatik alakalarını koruyan ve yaptırım uygulamayan bir İttifak üyesi.”
Ülgen, bunun kısmen NATO’ya da bir yararı olduğunu ve Türkiye üzerinden Rusya ile bir diyalog imkanına kavuşulduğunu, lakin uzun vadede Türkiye’nin bu durumu sürdürmekte zorlanabileceğine işaret ediyor. Sinan Ülgen, Türkiye’nin bu dikkatli tavrının ve bir taraftan da Rusya’yı gözetmesinin ne kadar sürdürülebilir olduğu sorusunun değerli olduğunu söyleyerek, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Türkiye’nin takip etmesi gereken ince bir çizgi var. Türkiye yaptırım uygulamıyor ve evet, şu anda Türkiye üzerinde (yaptırım için) çok büyük bir baskı da yok. Türkiye’nin niçin bu politikayı izlediği anlayışla karşılanmış üzere duruyor. Ancak doğal ki Türkiye’nin Rusya’nın yaptırımları delmesine yardımcı olan bir ülke olarak görülmemesi de lazım. Burada ince bir çizgi var ve buna dikkat etmek gerekecek.”
Güvenliğin bölünmezliği prensibi
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tepenin akabinde düzenlediği basın toplantısında dikkat çektiği, “güvenliğin bölünmezliği ilkesi” ve savunma sanayi alanında Türkiye’ye yönelik kısıtlamaların kaldırılması daveti da Türkiye-NATO bağlantılarının geleceği açısından kıymetli bir konu olarak görülüyor.
Erdoğan, “Türk savunma sanayi eserlerinin muvaffakiyetleri ortadayken bu alanda karşılaştığımız engellemelerin hiçbir makul münasebeti olamaz. Savunma endüstrimizin önüne şahsen birtakım müttefiklerimiz tarafından konan kısıtlamaların artık kaldırılması ortak menfaatimizedir” demişti. Erdoğan ayrıyeten “Müttefikler ortasında gizli-açık ambargoların bırakın uygulanmasını, gündeme dahi gelmemesi gerekir” diyerek, bu husustaki beklentilerini başkanlarla paylaştığını tabir etmişti.
Türkiye’nin, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemini alması ABD’nin CAATSA kapsamında Türkiye’ye yönelik yaptırımları hayata geçirmesine yol açmıştı. Buna ek olarak Almanya, Kanada, Fransa üzere İttifak ülkelerinin de hala Türkiye için savunma alanında birtakım örtülü ve açık ambargoları bulunuyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ragıp Kutay Karaca, kısıtlamaları uygulayan NATO ülkelerini eleştiriyor ve Türkiye’nin bilhassa zayıf olduğu uzun menzilli hava savunma sistemi için kâfi dayanak alamadığı için S-400’lere yöneldiğini ve sonucunda yaptırımlara maruz kaldığını söylüyor.
“Türkiye kim? Türkiye bir NATO üyesi ve doğu kanadının da en ön savunucusu” saptamasında bulunan Karaca, ortada bir ikilem bulunduğunu ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da bunu ortaya koyduğunu belirtiyor.
Karaca, NATO’nun temel kuruluş ideolojisinin “caydırıcılık, dayanışma ve herkesin eşit olduğunu gösteren oydaşma” prensiplerine dayandığını hatırlatarak, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) YPG’ye verdiğini söylediği dayanağın bu ideolojiyi zedelediğini belirtiyor. Karaca ayrıyeten, “Cumhurbaşkanı ‘benim güvenliğim, senin de güvenliğin. Sen nasıl bunlara dayanak verirsin’ diyor. Şayet güvenliği bölecekseniz üçlü ana ideolojinin dışına çıkmış olursunuz” yorumu yapıyor.
Bu ortada Erdoğan’ın tepe kapsamında yaptığı ikili görüşmelerden Türkiye-Fransa-İtalya üçlü iş birliği platformunun tekrar canlandırılması kararı da çıktı. Bu platformun yine işler olacağını İtalya Başbakanı Mario Draghi açıkladı.
Karadeniz’in değeri artıyor
NATO doruğunun ortak bildirisinde Ukrayna’ya takviyenin ve bu kapsamda tanksavar ve İHA (insansız hava aracı) yardımının da artırılacağı belirtildi.
Buna ek olarak Stoltenberg, İttifak’ın “Baltık denizinden Karadeniz’e kadar” güçlendirileceğini söz ederken, “NATO başkanları caydırıcılığı artırmak için anlaştı. Doğu kanadında daha fazla askerimiz olacak. Denizaltı ve hava filomuzu güçlendireceğiz. Savaş gemileri kalıcı olarak vazifede olacak” diye konuştu.
Bu açıklamaların Karadeniz açısından manasının ne olabileceği sorusu üzerine Ülgen, Türkiye’nin şu anda Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni titizlikle uyguladığını belirterek, durumu şöyle aktarıyor:
“Şu anda Montrö’nün 19. Unsuru uygulanıyor. Bu husus savaşan tarafların gemileri ve denizaltılarına bir yasak getirir. Yani Rusya ve Ukrayna’ya yönelik bir yasak bu. NATO ülkeleri açısından ise iki farklı kategori var; kıyıdaş ülkelere bir kısıtlama yok, kıyıdaş olmayan ülkelerin gemilerine ise hem mühlet hem tonaj kısıtlaması var. Bunlar değişmeyecektir. Münasebetiyle NATO Karadeniz’de ek varlık göstermek isteyebilir ancak bu da Montrö kurallarına tabi olacaktır.”
Bu ortada NATO’nun uzun periyotlu yol haritası niteliğinde olan ve yaklaşık her 10 yılda bir gözden geçirilen Stratejik Konsepti Haziran ayında Madrid’de gerçekleştirilecek dorukta karara bağlanacak.
