Gülsen Solaker
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin başlamasının birinci ayında Brüksel’de toplanacak olan NATO önderleri Rusya’ya karşı “birlik” bildirisi verirken, caydırıcılığı artırmaya yönelik ne üzere ek önlemler alınabileceğini de masaya yatıracak.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da katılacağı fevkalâde tepede, 30 müttefik ülkenin devlet ve hükümet liderleri işgalin başlamasının akabinde birinci sefer yüz yüze bir ortaya gelecek. Doruğun ana gündem hususu ise Ukrayna’da devam eden savaş.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, tepeyi duyurduğu açıklamasında “Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin sonuçlarını, Ukrayna’ya güçlü takviyemizi ve güvenliğimizdeki yeni gerçeklik karşısında NATO’nun caydırıcılık ve savunmasının daha da güçlendirilmesini ele alacağız” demişti. Stoltenberg bugünkü basın toplantısında da yarınki tepeden Ukrayna’ya verilen dayanağın daha da kuvvetlendirilmesine yönelik kimi kararların çıkmasını umduğunu belirtti.
NATO’nun son bir aydır yürüttüğü siyaset; bir yandan Ukrayna’ya güçlü bir dayanak sağlamaya çalışırken, öbür yandan savaşın NATO ülkelerine yayılmasına fırsat tanımamak ve Rusya ila çatışmaya dönüşecek adımlardan kaçınmak olarak özetleniyor.
Lakin coğrafik olarak Rusya’ya yakın yahut kendisini tehdit altında hisseden birtakım NATO ülkeleri daha güçlü önlemler alınmasından yana. Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki NATO Barış Gücü oluşturulması teklifini tepede resmen gündeme getirmeye hazırlanıyor. Rusya’ya yakın üç Baltık ülkesi Letonya, Litvanya ve Estonya ise NATO’nun daha güçlü önlemler almasını ve hatta kalıcı bir güç bulundurmasını talep ediyor.
ABD ve öbür NATO üyeleri ise Rusya ile İttifakı direkt karşı karşıya getirecek bir adımı atmaktan yana kaçınıyor.
Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov da Ukrayna’ya memleketler arası barış gücü gönderilmesinin Rus birlikleri ile NATO güçleri ortasında direkt çatışmaya yol açacağı ikazında bulundu.
“Kritik önemde” tepe
Türkiye’nin NATO Eski Daimi Temsilcisi Emekli Büyükelçi Fatih Ceylan, DW’ye yaptığı değerlendirmede, doruğun kritik değerde olduğunu vurguluyor. Rusya’nın işgal öncesinde Ukrayna sonu boyunca askeri yığınak yapması ve saldıracağına dair işaretlerin ortaya çıkmasıyla NATO’nun bilhassa Rusya’ya yakın müttefik ülkelerin savunmasını destek etmeye başladığını hatırlatan Ceylan, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Muhtemeldir ki bu desteğin kapsamı yarınki toplantıda artırılacaktır. Fakat barış gücü üzere bir oluşum beklemiyorum. Ukrayna toprakları içinde NATO bir mevcudiyet sergilemez. Zira bu NATO’yu direkt çatışmaya sürükler.”
Ukrayna savaşı öncesinde dağınıklık imgesi çizen, hatta varlığı sorgulanan NATO’nun bu tepe ile artık toparlanma içinde olduğu iletisini vermesi de bekleniyor.
2010-2013 yıllarında NATO’nun Savunma Siyaseti ve Planlamasından Sorumlu Genel Sekreter Yardımcılığı vazifesini yürüten Emekli Büyükelçi Hüseyin Diriöz, dorukta temel olarak üye ülkeler ortasındaki dayanışmanın ve birlik içinde olunduğunun gösterilmesini, sembolik olarak da Rusya’ya karşı “sağlam duruşun” sergilenmesini bekliyor.
Türkiye’nin doruğa iştiraki
NATO doruğu şimdiye kadar Rusya ile Ukrayna ortasında birtakım uzmanlarca istikrar siyaseti olarak isimlendirilen çizgiyi takip eden Türkiye açısından da büyük ehemmiyet taşıyor.
Bir periyot Türkiye’nin Moskova Büyükelçisi de olan Diriöz, Ankara’nın iki tarafla da konuşabilen bir NATO ülkesi olmasının kıymetli olduğunu belirterek, “Zirvede Türkiye NATO içindeki dayanışmasını da gösterecektir diye düşünüyorum” öngörüsünde bulunuyor.
Diriöz, Türkiye’nin Rusya ile alakalarının ilerde köprüler kurulması gerektiği vakit değerli olacağına işaret ederek, şöyle konuşuyor:
“Bu kriz şayet vakit içinde aşılacaksa; Batı’da Rusya ile bağlantıları görece daha düzgün olan Türkiye, Almanya, Fransa ve İtalya üzere ülkeler rol oynayacaktır. Lakin bu demek değildir ki Türkiye, Rusya ile NATO ortasında orta bir noktadadır. Türkiye NATO’dadır.”
Türkiye’den beklentiler neler olabilir?
Türkiye şimdiye kadar izlediği siyaset çerçevesinde Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlara uymayacağını açıklamıştı. Diplomatik kaynaklar esasen şu anda Türkiye’nin uymasını gerektiren rastgele bir Birlemiş Milletler (BM) kararı bulunmadığını da belirtiyor.
Lakin tepe kapsamında İttifak’ın açıklaması olası birtakım ek önlemlere Türkiye’nin de uyması gerekebilir.
Büyükelçi Ceylan, Ukrayna’ya hala yapılmakta olan askeri yardımın tepe sonrasında artırılabileceğini söyleyerek, Türkiye’yi de etkilemesi olası bir öngörüsünü şöyle aktarıyor:
“ABD üzere kimi ülkeler tahminen kendi isimlerine ek yaptırımlar da açıklayacak olabilir. Ama bunlar NATO kararı olmaz. Lakin şöyle bir karar gelebilir; tehlike altında olan üye ülkelerin savunmalarının destek edilmesi ve buralardaki mevcudiyetin daha da artırılması üzere. Şayet ‘bütün müttefikler tehlikeye en yakın öbür müttefik ülkelerin savunmalarını destek etmek yükümlülüğünü üstlenmişlerdir’ üzere bir karar çıkarsa, o vakit Türkiye bakımından da sonuçları olabilir.”
Ceylan, öbür üyeler üzere Türkiye’den de bu ülkelere katkı yapmasının gündeme gelebileceğini belirtirken, alınan bu karara bütün üye ülkelerin uymak durumunda olduğunu lakin her ülkenin kendi katkısını kendisinin belirleyebildiğini söylüyor.
Büyükelçi Ceylan, “Yani bir ülke diyelim ki bir tabur gönderir, başkası daha az verebilir. Türkiye ‘oradaki karargah subaylarının sayısını artırıyorum ve bununla yetiniyorum’ da diyebilir” saptamasında bulunuyor.
NATO Genel Sekreteri Stoltenberg de bugün düzenlediği basın toplantısında İttifak’ın Karadeniz’e kıyısı olan Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Slovakya’da dört ek muharip güç konuşlandırma kararı aldığını duyurdu.
Erdoğan-Biden ikili görüşmesi
Tepenin Türkiye açısından bir öbür değeri ise Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Lideri Joe Biden ortasında yapılması beklenen ikili görüşme olacak.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın görüşme için “Bir gün içerisinde yapılabilecek toplantı sayısı sonlu fakat elimizden geldiğince, programlar el verdiği ölçüde bu görüşmeler gerçekleşecek” sözlerini kullandı.
Erdoğan ile Biden ortasındaki birinci yüz yüze görüşme 14 Haziran 2021’de tekrar bir NATO tepesinde yapılmıştı. İkinci görüşme ise Roma’da 2021 ekim ayında düzenlenen G20 Başkanlar Tepesi’nde gerçekleşmişti. Bu görüşme Erdoğan ile Biden’ın üçüncü görüşmesi olacak.
Görüşmenin uzunluğuna nazaran iki ülke ortasındaki çeşitli alanlardaki gündem unsurlarının hepsinin ele alınıp alınamayacağı bilinmiyor. Fakat iki başkanın birtakım mevzularda unsur kararı alarak, gerisini teknokratların çalışmasına bırakabileceği de belirtiliyor.
Biden ile Erdoğan’ın Roma görüşmesinde, iki ülke ortasındaki bağlantılarda yaşanan sıkıntıların ve potansiyel işbirliği alanlarının bütünlük içinde ele alınması için Stratejik Diyalog Düzeneği kurulmuştu. Ankara bu düzeneğin sistemli aralıklarla toplanmasını istiyor.
Türkiye’nin ABD’den beklentileri ortasında Türk Hava Kuvvetleri’nin ihtiyacı olan 40 adet yeni jenerasyon F-16 alımı konusu da yer alıyor. Bu talebe ait teknik görüşmeler hala sürüyor.
Edinilen bilgiye nazaran ABD de bir öteki tartışmalı mevzu olan Rusya’dan satın alınan S-400 hava savunma sistemi hakkındaki durumunu koruyor. Bu çerçevede Türkiye’den beklenti bu sistemin elden çıkartılması istikametinde.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman, bu ay başında Ankara’ya yaptığı ziyaret sırasında S-400’ler için “Belki artık bu sorunu çözmenin, farklı bir yolunu aramanın vakti gelmiş olabilir. Bu noktada neler yapılabileceğine bakacağız. Her şey şartlara bağlı” demişti.