Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Salı günü Birleşmiş Milletler (BM) Genel Heyeti’nde, Paris İklim Muahedesi’ni önümüzdeki ay TBMM’nin onayına sunmayı planladıklarını duyurdu. Böylelikle Türkiye, 6 yıl evvel imzaladığı muahedeyi resmen yürürlüğe koymak için beklenen adımı atacağını taahhüt etti.
Türkiye’nin kelam konusu muahedeyi Meclis’te kabul ederek yürürlüğe sokması, çevrecilerin ve iklim uzmanlarının uzun müddettir talep ettiği bir adımdı.
Pekala Paris İklim Muahedesi’nin ehemmiyeti ne? Mutabakat neleri kapsıyor?
Türkiye, muahedeyi onaylamayan tek OECD ve G20 üyesi
Paris Muahedesi, 2015’teki 21. BM İklim Değişikliği Taraflar Konferansı’nda (COP21) üzerinde muahede sağlanan en kapsamlı iklim muahedesi.
Muahede, global sera gazı salımının yüzde 55’ini oluşturan en az 55 tarafın muahedeyi onaylaması şartının karşılanması sonucunda, 4 Kasım 2016 prestijiyle yürürlüğe girdi.
Türkiye, Paris İklim Mutabakatı’nı, 22 Nisan 2016 tarihinde, New York’ta düzenlenen imza merasiminde imzaladı. Lakin şimdi mutabakata taraf olmadı.
Muahedeyi imzalamak ile “taraf olmak” ortasındaki fark şu: Paris Muahedesi’nin imzalandığı ülkelerde yürürlüğe girmesi için, o ülkelerin parlamentoları tarafından da onaylanması gerekiyor. Ülkeler, muahedeyi imzalasalar bile, iç onay süreçlerinden geçmediği sürece taraf olmuyorlar.
Mutabakata toplamda 197 ülke imza attı. Bunların 191’i mutabakata taraf olarak süreci tamamladı. Lakin Eritre, İran, Irak, Libya, Yemen ile birlikte Türkiye de şimdi mutabakata taraf olmuş değil.
Türkiye, Paris Anlaşması’ını onaylamayan tek OECD ve G20 üyesi.
Paris Mutabakatı’nda uzlaşılan unsurlar
Paris Muahedesi, dünyanın birinci kapsamlı iklim mutabakatı olarak tarihi değer taşıyor.
Sera gazı salımının azaltılması manasında çok radikal bir gaye koymasa da, şu ana kadar en fazla ülkenin uzlaştığı mutabakat olması nedeniyle diplomatik bir muvaffakiyet olarak görülüyor.
197 ülkenin üzerinde uzlaştığı tepe bildirgesi, tüm ülkeler için ortak düzenlemeleri kaide koşuyor. Bu düzenlemeler ülkelerin karbon salımını nasıl azaltacağını, daha fakir ülkelere nasıl mali yardım yapılacağını söylüyor.
Muahedenin öne çıkan hususları şöyle sıralanabilir:
- Global sıcaklık artışını, 1850-1900 yılları ortasındaki “sanayi öncesi döneme” kıyasla 2 dereceyle sınırlamak, mümkünse 1,5 dereceye kadar düşürmek. (Mevcut artışın 1,1-1,2 derece seviyesinde olduğu biliniyor.)
- İnsan faaliyetleriyle ortaya çıkan sera gazlarını, 2050- 2100 yılları ortasında ağaç, toprak ve okyanusların doğal yollardan sindirebileceği bir noktaya çekmek.
- Her ülkenin karbon salımını kesme performansını beş yılda bir kıymetlendirmek ve yeni amaçlar belirlemek.
- Varlıklı ülkelerin daha fakir ülkelere “iklim finansı” vermesini sağlayarak iklim değişikliğine ahengini geliştirmek ve yenilenebilir güce geçişlerini sağlamak.
Mutabakat her ülkeye karbon salımını azaltmak için maksatlar koyma yükümlülüğü getiriyor ve bu amaçların beş yılda bir gözden geçirilmesi öngörülüyor. Bu yıl Glasgow’da düzenlenecek COP26, Paris İklim Mutabakatı sonrası genel değerlendirmenin yapılacağı birinci tepe olacak.
Karbon salımını azaltmanın önde gelen yolu, kömür ve fosil yakıtlara dayanan güç üretimini mümkün olduğunca azaltarak, yenilenebilir güç kaynaklarını finanse etmek, buna uygun iş alanları yaratmak ve güç geçişini belirlenen tarih aralıklarında tamamlamak.
Paris Mutabakatı’nda ayrıyeten, güçlü ülkelerin, iklim değişikliğine ahenk sağlayabilmeleri için fakir ülkelere yardım etmesi öngörülüyor.
İklim müzakerelerinde gelişmiş ve gelişen ülke sınıflandırması, yani BM İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi’nde Ek1 ve Ek2 listeleri, ülkelerin finansal yükümlülüklerini belirliyor.
Gelişmiş ülkeler listesinde yer alan Türkiye, bu listede yer almasına itiraz etmişti. Türkiye mutabakat için taahhütlerini gerçekleştirmek için finansal takviyeye muhtaçlığı olduğunu savunuyor.
1,5 derece gayesi
Mutabakatın kriterleri ve amaçları, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) datalarıyla belirlendi. Buna nazaran, global sıcaklıklardaki artış 1,5 derecenin ve akabinde 2 derecenin üzerine çıktığında, iklim değişikliğinin yıkıcı tesirleri çok daha besbelli ve hissedilir hale gelecek.
IPCC’nin 2021’deki son raporuna nazaran, iklim değişikliğinin tesiriyle sıcak hava dalgaları, şiddetli yağışlar ve kuraklık şiddetini artıracak ve daha sık görülecek. Bu tesirler şimdiden dünyada gözle görünür biçimde yaşanıyor.
- BM İklim Raporu: ‘İnsanlık için kırmızı alarm’ olarak nitelendirilen raporda hangi tespitler var?
- BM İklim Raporu’ndan öğrendiğimiz 5 değerli husus
- Çok sıcaklar uzmanları endişelendiriyor: ‘İklim değişikliği, sıcak hava dalgalarının sıklığını artırdı’
Birleşmğş Milletler Genel Sekreteri António Guterres’e nazaran rapor, insanlık için “kırmızı alarm” niteliğinde.
Rapordaki bulgular, insanlığın iklim üzerindeki ziyanlı tesirinin “gerçek” olduğuna işaret ediyor. Rapora nazaran, sera gazlarının atmosfere salımının devam etmesi sonucu yaklaşık 15 yıl içinde kıymetli bir sıcaklık sonu aşılabilir. Bu yüzyıl sonunda deniz düzeylerinin de 2 metreye kadar yükselebileceği belirtiliyor.
ABD’nin muahededen çekilmesi ve geri dönüşü
Paris İklim Muahedesi kapsamlı bir milletlerarası kontrat olsa da, dünyadaki diplomatik gelişmelerden derin formda etkilendi.
Mutabakata ait en büyük tehditlerden biri, eski ABD Lideri Donald Trump’ın ülkesini mutabakattan çekmesi oldu.
Trump, Hindistan ve Çin üzere ülkeler fosil yakıtlar kullanırken ABD’nin karbon salımlarını sınırlamasının adil olmayacağını söylemişti. ABD, 4 Kasım 2020’de mutabakattan resmen çekildi.
Atmosfere en fazla sera gazı salan ülkelerden ABD, muahededen çekilen tek ülke oldu.
Trump sonrasında misyona gelen ABD Lideri Joe Biden’ın Beyaz Saray’daki birinci icraatlarından biri, Paris İklim Mutabakatı’na geri dönme sürecini başlatmaktı.
Biden, seçim kampanyası devrinde iklim değişikliğiyle gayret ve mutabakata dönüşün ana öncelikleri olacağını açıklamıştı.
