Afganistan’ın başşehri Kabil’in 150 km kuzeydoğusundaki Pençşir Vadisi, Taliban’a karşı direnişin “son kalesi” olarak söz ediliyor.
Sarp dağlar ortasındaki vadide, 1979-89 yılları ortasında Sovyet işgaline karşı, 1996-2001 tarihleri ortasında da Taliban’a karşı uğraş etmişti.
BBC Afgan Servisi’nden Mariam Aman, “Son 20 yılda burası Afganistan’ın en inançlı bölgesi olarak görülüyordu” diyor.
Pençşir bugün de ülkenin 34 vilayeti ortasında Taliban’ın ele geçiremediği tek vilayet.
Fakat Taliban burayı almak için güçlerini seferber ettiğini söylüyor.
Pençşir İktisat Departmanı lideri Abdul Rahman, “İkinci kere Taliban’a karşı direnişe hazırız” diyor.
Taliban Kabil’e girmeden Afganistan’dan kaçan eski Cumhurbaşkanı Eşref Gani hükümetinde cumhurbaşkanı yardımcısı olan Emrullah Salih de tıpkı iletisi veriyor.
Evvelden istihbarat servisinin lideri da olan Salih, Gani’nin ülkeyi terk etmesiyle kendisini “Afganistan’ın yasal süreksiz cumhurbaşkanı” ilan etmişti.
Salih, Pençşir’in öteki bölgeler için de örnek olduğunu belirterek halkı direnişe katılmaya çağırıyor.
Twitter’da paylaştığı bildiride “Taliban’la asla birebir çatı altına olmayacağım. ASLA” diye yazmıştı.
I will never, ever & under no circumstances bow to d Talib terrorists. I will never betray d soul & legacy of my hero Ahmad Shah Masoud, the commander, the legend & the guide. I won't dis-appoint millions who listened to me. I will never be under one ceiling with Taliban. NEVER.
— Amrullah Saleh (@AmrullahSaleh2) August 15, 2021
BBC muhabiri Aman, Taliban’a karşı bu muhalefet iletisinin birçok Afgan’a cazip gelebileceğini söylüyor.
Salih’in, Ahmed Mesud ile birlikte Pençşir’de olduğuna inanılıyor. Mesud, vadide Afganistan Ulusal Direniş Cephesi (NRF) ismiyle Taliban tersi bir cephe kurdu. Mesud, “Pençşir Aslanı” lakabıyla anılan ve 1990’larda Kuzey İttifakı önderi olarak Taliban’a karşı direnişe öncülük eden Ahmed Şah Mesud’un oğlu.
Geçen hafta Washington Post gazetesine bir mektup yazan Mesud, “Pençşir’i Afgan özgürlüğünün son kalesi olarak savunmaya” kelam verdiğini belirterek Batılı ülkeleri “özgürlük davasına yardım etmeye” çağırmıştı.
Pekala Pençşir ve onu savunan güçler hakkında ne biliyoruz?
Doğal bir kale
NRF’nin dış ilgiler sorumlusu Ali Nazari BBC’ye verdiği demeçte, direnişin barış ve ademi merkeziyetçi idareye dayalı bir tahlil istemesine karşın, binlerce askerle Pençşir’i savunmaya hazır olduklarını söyledi.
Vadide eğitilen mahallî kuvvetlerin, ülkenin dört bir yanından gelen eski savunma kuvvetleri birlikleri ve Taliban zıddı direniş kuvvetlerinin iştirakiyle güçlendirildiğini söylüyor.
Rastgele bir çatışmada vadinin coğrafyası direnişçilere avantaj sağlar durumda.
Pençşir’in yüksek uçurumları ve geçitleri, bölgeyi sağlam bir kale haline getiriyor; vadiye heybetli dağların ortasında kalan bir boğazdan giriş yapılıyor.
Ortasından bir ırmağın geçtiği vadi, Afganistan ile kuzeybatı Pakistan ortasındaki Hindukuş sıradağlarına çok yakın.
Büyük İskender’in ve Orta Asya’nın büyük göçebe fatihlerinin sonuncusu olan Moğol hükümdarı Timur’un orduları için kıymetli bir geçit olmuştu.
Bölgede zümrüt madenleri, hidroelektrik barajları ve rüzgar çiftliği üzere doğal kaynaklar bulunuyor. ABD’nin yardımıyla bölgede yollar ve başşehirden sinyaller alan bir radyo kulesi inşa edildi.
Fakat ekonomik manada ülkenin en değerli bölgelerinden biri değil.
BBC Dünya Servisi muhabiri Haroon Shafiqi, vadinin “gerilla savaşı için çok uygun” olduğunu lakin stratejik değer taşımadığını söylüyor.
“Önemli bir limana yakınlığı yok, endüstrisi yok, ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasına bir katkısı yok” diyor.
150.000 ila 200.000 ortasındaki nüfusun neredeyse tamamı Tacik kökenli ve Farsça konuşuyor. Tacikler Afganistan’daki 38 milyon nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturuyor.
Bu topluluk tarihi olarak daima Taliban zıddı oldu.
‘Direniş sembolü’
Afgan “mücahit” Ahmed Şah Mesud, Pençşir’in direniş tarihinde kıymetli bir Taliban aykırısı figür olmuş; 1980’lerde ve 1990’larda bölgede özerklik gayretine öncülük etmişti. 2001’de ABD’deki 11 Eylül taarruzlarından iki gün evvel El Kural suikastı sonucu öldürüldü.
“Pençşir Aslanı” (Pençşir “beş aslan” manasına geliyor) lakaplı Mesud’un posterlerini Afganistan’ın her yerinde görmek mümkün.
BBC muhabiri Aman, “Pençşir, Afgan-Sovyet savaşı sırasında (1980’lerde) Ahmed Şah Mesud tarafından bir kale üzere kullanıldı” diye anlatıyor.
Taliban’ın iktidarda olduğu 1996 – 2001 ortası periyotta de Taliban ile çeşitli “mücahit” kümeler ortasındaki savaşta da bu bölgenin değerli olduğunu belirten Aman, “Mesud’un 2001’de vefatından bu yana bölge, Taliban’a karşı uğraşta direniş mirasını sürdürdü” diyor.
Ahmed Şah Mesud birçok Afgan açısından hürmet duyulan bir figür.
Cumhurbaşkanı olduğu devirde Hamid Karzai Mesud’u ulusal kahraman ilan etmişti. 2012’den bu yana da vefat yıl dönümü olan 9 Eylül, Şehitler ve Ahmed Şah Mesud’un Günü olarak anılıyor.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Emrullah Salih, Mesud’a olan bağlılığını açıkça ilan etmişti.
Twitter hesabından paylaştığı bir bildiride, “Efsane kumandan ve yol gösteren kahramanım Ahmed Şah Mesud’un ruhuna ve mirasına asla ihanet etmeyeceğim”, “Asla ve hiçbir şartta Talib teröristlerine boyun eğmeyeceğim” diye yazdı.
Pençşirli ve Tacik kökenli olan Salih, 1990’larda Taliban’a karşı çaba veren Kuzey İttifakı’nın üyesiydi.
Mesud’un savaş kabahati işlediğini söyleyenler var.
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün 2005’te yaptığı bir araştırmaya nazaran, Afganistan’daki savaşlar sırasında komutası altındaki askeri güçler tarafından işlenen “birçok suistimal Ahmad Şah Mesud’a işaret ediyordu”.
‘Bu günün geleceğini biliyorduk’
Artık de vadideki direnişe onun 32 yaşındaki oğlu Ahmed Mesud önderlik ediyor.
Toplumsal medya platformlarında dolaşan 16 Ağustos tarihli olduğu belirtilen imajlarda Salih ve Mesud’un birlikte görülmesi ortalarında bir ittifak olduğunu gösteriyor.
Perşembe günü Washington Post’ta yayınlanan bir makalede Mesud, savaşçılarının Afgan ordusu ve özel kuvvetlerinden askeri dayanak aldığını söylüyordu.
Mesud, “Babamın vaktinden beri sabırla biriktirdiğimiz mühimmat ve silahlarımız var; zira bu günün geleceğini biliyorduk” diyordu.
Fakat birebir vakitte takviye de istiyordu: “Taliban’a karşı Mücahit direnişi artık başlıyor, lakin yardıma muhtaçlığımız var.”
“Taliban savaş ağaları hücum başlatırsa, elbette bizim sağlam direnişimizle karşılaşacaklar. […] Yeniden de askeri güçlerimizin ve lojistiğin kâfi olmayacağını biliyoruz. Batılı dostlarımız bize gecikmeden tedarik sağlamanın bir yolunu bulamazlarsa süratle tükenecekler.”