Prof. Dr. Sencer Ayata ile geçen kısımlarda Almanya seçimleri üzerinden dünyada yeni bir toplumsal demokrat dalga mümkünlüğünü, benzeri dalgaların geçmişini, toplumsal demokrasinin geçmişte ve günümüzdeki siyasetlerini ele aldık. Söyleşinin üçüncü ve son kesiminde ise toplumsal demokrasinin günümüzdeki durumunu biraz daha inceledikten sonra Türkiye’ye yoğunlaştık.
Prof. Dr. Sencer Ayata: 1980 sonrası uygulanan neo-liberal siyasetler Latin Amerika’da solu, Türkiye’de ise AKP’yi iktidara taşıdı!
Türkiye’de toplumsal demokrasi denildiği vakit akla Cumhuriyet Halk Partisi geliyor. Sencer Ayata da 1970’lerden itibaren CHP’de yer almış, üç devir parti için milletvekilliği yapmış bir isim. Partiyi, siyasetleri ve geçirdiği dönüşümleri çok yeterli tanıyor.
Kamuoyunda “CHP hakikaten toplumsal demokrat bir parti mi?” sorusu uzun müddettir tartışılıyor. Prof. Ayata, bu soruya evvel sorularla karşılık verdi: “Avrupa’da vakit içinde ve ülkeden ülkeye değişmeyen bir toplumsal demokrasi çizgisi ve siyasetleri olduğu söylenebilir mi? Türkiye’nin başta sınıfsal, ekonomik, kültürel, siyasi şartları İngiltere, Almanya ya da İsveç’le birebir mı?”
CHP’nin siyasi çizgisini “ortanın solu” olarak belirlemesinin üzerinden yaklaşık 50 yıl geçtiğini hatırlatan Ayata, “Kuşkusuz gerek telaffuz gerekse uygulamalar prestijiyle kıymetli kırılmalar, tutarsızlıklar, sapmalar oldu. Ancak CHP bir toplumsal demokrat/demokratik sol parti olma savını elli-altmış yıl boyunca sürdürdü” değerlendirmesinde bulundu.
CHP, Âlâ Parti, Demokrat Parti ve Saadet Partisi’nden oluşan Millet İttifakı’nda görüş ve ideoloji farklılıkları olduğunu söyleyen Ayata, bu partileri tıpkı ittifak altında sağ-sol kimliklerinin değil, özgürlük ve demokrasi uğraşının bir ortaya getirdiğini söz etti. Ayata, “başkanlık sisteminin adeta zarurî kıldığı seçim ittifaklarında yer alması bir siyasi partinin kimliğini değiştirmesini gerektirmez” diye konuştu.
Ayata, “Otoriter popülizme karşı demokrasi çabası veren toplumsal demokrat partilerin de ortalarındaki görüş ve tecrübe paylaşımını artırmaları gerekiyor” davetinde bulunurken, farklı ülkelerin toplumsal demokrat partilerinin bu başlıkta CHP’den öğrenecek çok şeyleri olduğunu tabir etti.
“Popülist sağ daima komplo teorisi üretiyor; toplumu korkutmaya çalışıyor”
Ayata’nın sorularımıza verdiği karşılıklar şöyle:
Geçen kısımda sol popülizmi konuştuk. Biraz sağ popülizmden bahsedebilir misiniz?
Son elli yıla damgasını vuran kıymetli sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel değişikliklerden en çok sağ popülistler yararlanıyor. Sağ popülistler alt ve orta-alt gelir kümesinin uğradığı gelir statü kaybından “elitleri” sorumlu tutuyorlar. Sol ya da sağ olsun ana akım partilerin “gerçek millete” sırtlarını dönerek seçkinlerin, göçmenlerin, Müslümanların yanında yer aldıklarını argüman ediyorlar. Ulusal birliğin bu yüzden aşındığını ve egemenliğin ulus üstü güçlerin eline geçtiğini söylüyorlar. Başlıca siyasi stratejileri “gerçek milletle” “yozlaşmış elitleri” karşı karşıya getirmek.
Sıkıntı sıkıntılara kolay tahliller önermeleriyle biliniyorlar. Örneğin göç sorunu. Kale üzere kapat hudutları… İşsizlik sorunu… Gönder göçmenleri ülkelerine… Ekonomiyi düzeltmek… Dış güçleri (Avrupa Birliği, Çin vb.) defet. Daima komplo teorileri üretiyorlar. Güvenlik meselelerini abartarak toplumu korkutmaya çalışıyorlar. Yabancı düşmanlığını kışkırtıyorlar. Kendilerinin milletin sesi olduğunu ve ülkenin problemlerini lakin “güçlü adamın”, kendilerinin çözebileceğini sav ediyorlar.
The Economist’te 4 Ocak 2014’te yayımlanan, Peter Schrank imzalı ‘Sağa Dönüş’ başlıklı bir karikatür
İklim değişikliği bilhassa Batı’da gençlerin ana önceliklerinden biri. Bu trend giderek de yükselecek üzere…
Günümüzde iklim değişikliği ve etraf müdafaası bilhassa gelişmiş ülkelerde ve genç jenerasyonlar ortasında dünyanın karşı karşıya bulunduğu en değerli sorun olarak görülüyor. İklim değişikliğine bağlı olarak gelişen afetlerin üzerinde ehemmiyetle duruluyor. Global bir sorun olan iklim değişikliği ile ulusal seviyede baş etmenin mümkün olmadığı vurgulanıyor.
“Neo-liberalizm yıprandı, zayıfladı. Fakat yerine ne konacak?”
Değerli meseleleri konuştuk. Toplumsal demokrat partiler bu problemlere yönelik ne tıp yeni yaklaşımlar ve siyasetler geliştiriyor? Örneğin öncelikle üzerinde durduğunuz neo-liberal siyasetler konusu…
Malum toplumsal demokrat partiler program partileri olarak bilinir. O kadar detaylı program maksatları geliştiriyorlar ki… Bunları ana çizgileriyle bile ortaya koymak bile söyleşinin sonlarını çok aşar. O nedenle sıkıntıların tahliline yönelik temel bakış açıları üzerinde duralım.
Bu mevzunun özü piyasa toplum münasebeti. Neo-liberalizm yıprandı, zayıfladı. Lakin yerine ne konacak? Devlet piyasa münasebetleri nasıl, ne ölçüde ve hangi istikamette değiştirilecek? Neo-liberal siyasetler iktisatta piyasanın rolünü alabildiğine genişletti. Kamu kesiti ve çıkarları aleyhine. Ne var ki global eşitsizliklerin artması, büyümenin yavaşlaması ve siyasi istikrarsızlığın yaygınlaşması piyasayı hükümran kılan neo-liberal toplumsal nizamı sarsmaya başladı. Piyasa köktenciliğini eleştiren görüşler ve alternatif siyaset arayışları pandemi süreciyle birlikte yaygınlık ve yoğunluk kazandı. Kamu sıhhati, eğitim, teknolojik altyapı, dijitalleşme vesaire… Bunların kamu harcamalarının artırılmasının kaçınılmaz hale geldiği sıkça vurgulanıyor. En büyük iki teşebbüs Biden’ın devasa toplumsal güvenlik ağı paketi, Uygunlaştırma Planı. Ayrıyeten iktisadın canlandırılması için kamu bölümünün piyasaya daha fazla müdahale etmesi her ülkenin gündeminde.
Bu kapsamda toplumsal demokrat partiler muhakkak başlı üç siyaset amacını öne çıkartıyorlar. Birincisi, devasa boyutlara ulaşan yoksulluk ve eşitsizliği azaltmak için gerekli olan toplumsal harcamaların artırılması… İkincisi, devletin düzenleyici, bölüşümcü ve teşebbüsçü fonksiyonlarına yine tartı verilmesi… Üçüncüsü, neo-liberalizme karşı toplumsal faydası ön plana çıkartan alternatif siyasetler üretilmesi…
Kültürel kimlikler; çeşitlilik ve birlik, çalışanlar ve göçmenler
Kültürel kimlikler üzerine bir okuma yapmanız mümkün mü? Göç, Batı’nın en kıymetli gündemlerinden biri…
Esaslı sınıfsal ve yapısal dönüşümleri konuştuk. Buradan kaynaklanan çok kıymetli siyasi ve stratejik sıkıntılar var. Birincisi endüstriyel emekçi sınıfı küçülürken beyaz yakalıların süratle büyümesi. İkincisi, yerli ve göçmen emekçilerin etnik/dini eksende bölünmesi.
Bilhassa Avrupa’da toplumsal demokratlar mavi yakalıları, beyaz yakalıları, yerli emekçileri ve göçmen personelleri tıpkı siyasi çatı altında toplamakta zorlanıyor. Neden? İktisadın bilgi ağır bölümlerinde çalışan eğitim seviyesi görece yüksek orta sınıflar tabir özgürlüğü, ömür kalitesi, dünyaya açılma, müsamaha ve çeşitlilik üzere pahalara büyük kıymet veriyor. Buna karşılık klasik emekçi sınıfı içinde yaygın bir kesim globalleşmenin, göçün ve etnik çeşitlenmenin neden olduğu süratli değişimden ve kendi durumlarının bu nedenlerle bozulmasından rahatsızlık duyuyor. Bu yüzden sadece göçmen çalışanlara değil kendilerinden uzaklaşan görece yüksek gelirli ve eğitimli beyaz yakalılara da tepkililer. Bu kesim ve eğitimli genç nesiller aslında sol partilere yaklaşıyor. Lakin toplumsal demokrasinin temel desteği olan mavi yakalı personeller uzaklaşıyor. Her iki kesite birden seslenmeye çalışan toplumsal demokratlar tarafları şad edecek yeni telaffuzlar geliştirme konusunda yetersiz kalıyorlar. Emsal bir tansiyon yerli ve göçmen işçiler ortasında yaşanıyor. Göçmenler değerli oranda toplumsal demokrat partileri desteklerken klâsik personel sınıfı içinde bir kesim popülist partilere yöneliyor.
Toplumsal demokratların geliştirmeye çalıştığı yeni telaffuzlarda kültürel tanınma talepleri konusuna eskisine nazaran çok daha değer verdiği açıkça görülüyor. Tekrar son devirde globalleşmenin kaybedenleri olarak görülen yerli personel sınıfının ekonomik çıkarlarını müdafaaya dönük vaatler ve projeler öne çıkıyor. Daha değerlisi kültürel tanınma ve ekonomik çıkar taleplerini birlikte ele alan siyasetler geliştiriliyor. Bu bağlamda çağımıza uygun yeni bir emek kavramı geliştirme çalışmaları göze çarpıyor. Yeni emek kavramı maddi olduğu kadar manevi doyum sağlayan, çalışanın emeğinin karşılığını aldığı, garantili, etrafla uyumlu, sürdürülebilir bir çalışma tertibi öngörüyor. Çalışma hayatında insanların kültürel kimliklerine hürmet gösterilmesi üzerinde ehemmiyetle duruluyor. Yani fakirleşmeye, ötekileştirilmeye, ayrımcılığa birlikte ve tıpkı kararlılıkla karşı çıkma yaklaşımı benimseniyor.
“Yeşiller ile toplumsal demokratlar ortasında büyük bir yakınlaşma var”
Toplumsal demokratların iklim değişikliğine bakışı nasıl?
Toplumsal demokratlar için iklim değişikliği, etraf korunması ve yeşil teknolojilere geçiş artık eşitsizlik ve yoksullukla gayret kadar öncelikli bir bahis haline gelmiş durumda. Yeşil Sözleşme’nin temel siyaset amaçlarını hayata geçirmeyi vadeden yeni parti programları hazırlıyorlar. Tüm sıkıntıların sosyo-ekolojik açıdan ele alınması ve sürdürülebilir kalkınma programlarının uygulanması gerektiğini vurguluyorlar. Ve bunların hayata geçirilmesi konusunda tüm ülkelerin ikna edilmesini… İklim değişikliği konusunda Yeşiller ile toplumsal demokratlar ortasında büyük bir yakınlaşma var. Lakin uzlaşmazlık konusu da. Yeşillerin genel eğilimi tüketimin kısıtlanmasından yana. Ancak toplumsal demokratların tarihi başarısı çağdaş toplumun nimetlerinden çalışan çoğunluğu da yararlandırmak. Yani kütle tüketimi ve hayat standardının yükselmesi. Almanya’da devam eden koalisyon oluşturma sürecinin püf noktalarından birisi de bu.
Pekala ya milletlerarası münasebetler? Toplumsal demokratlar daha çok ‘tek taraflılık’ yanlısı mı yoksa ‘çok taraflılık’ yanlısı mı?
Dünyanın her yerinde sağ, sol, liberal, ölçülü muhafazakar vb. çok da fark etmeksizin her cenahta, globalleşmeye de ulusallaşmaya hem olumlu hem de olumsuz bakanlar var. Bilhassa gelişmekte olan ülkelerde, örneğin Latin Amerika solunda globalleşme ve neo-liberalizm emperyalist bir olgu olarak algılanıyor. Yalnız ülke içindekiler değil ülkeler ortasında var olan eşitsizliklere karşı da gayret edilmesi ve hangi emelle olursa olsun dış müdahalelere son verilmesi isteniyor. Lakin bu gayelere ulaşmak için ne tıp stratejiler ve siyasetler izlenmesi gerektiği konusunda kıymetli farklılıklar var. Muhakkak başlı iki yaklaşımın öne çıktığını görüyoruz. Birinci yaklaşımda tam bağımsızlığı sağlamak için tüm milletlerarası ittifaklardan uzak durulması öngörülüyor. İkincisinde ise çok kutuplu hale gelen günümüz dünyasında bağımsızlığın lakin Batı aksisi ittifaklar oluşturarak ya da mevcut ittifaklara katılarak sağlanabileceği vurgulanıyor.
Bu bahse ait olarak Avrupa toplumsal demokrat partiler şöyle bir tavır içerisinde. 21. Yüzyılın tüm değerli sıkıntılarına yönelik tahlillerin başta Avrupa Birliği (AB) olmak üzere Birleşmiş Milletler (BM), Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) üzere çok taraflı milletlerarası örgütlere katılarak sağlanacağı düşünülüyor. Tahlillerin Paris Mutabakatı üzere çok taraflı milletlerarası platformlara katılarak bulunabileceği görüşü öne çıkıyor. Toplumsal demokrat partiler AB’yi ırk, din, ekonomik ve stratejik çıkarlar değil öncelikle insan hakları ve demokrasi olmak üzere pahalar üzerinden tanımlamaya çalışıyor. Ülkeler ortasında çok taraflı bağlar kurmadan ağırlaşan global rekabet şartları ile baş etmelerinin mümkün olmayacağı vurgulanıyor.
Bölünmeleri aşan bir genel çerçeveden kelam edilebilir mi? Ortak bedellerden, gayelerden, programlardan…
Demokrasi ile yönetilen ülkelerin birçoklarında toplumsal demokratlar farklı siyasi partiler ortasında bölünmüş durumda. Lakin bölünmeler, değerli ölçüde de formül ve strateji içerikli hususlardan kaynaklanıyor. Buna karşılık bu partilerin, yeşiller, sol popülistler, toplumsal liberaller, demokratik sosyalistler olsun, paylaştığı ortak emeller ve gayeler var. Zati sol siyasi partiyi bütünüyle tek bir ideolojinin altında düşünmek mümkün de değil. Hepsinde bu ögeler az ya da çok oranda mevcut.
Zenginliğin daha eşit paylaşıldığı bir toplumsal nizam kurmak… Bireye refah ve tam teminat sağlayacak güçlü bir toplumsal devlet yapısı oluşturmak… Kültürel ayrımcılığa ve dışlanmaya son vermek için geniş bir müsamaha ortamı yaratmak ve çoğulcu demokrasi anlayışını yerleştirmek…. Piyasa köktenciliğini öne çıkartan neo-liberal iktisat siyasetlerine karşı insanın ve toplumun muhtaçlıklarını temel alan yeni bir toplumsal iktisat modeli geliştirmek… Eğitim, bilim ve teknolojiyi öne çıkartarak bilgi iktisadına geçişi hızlandırmak… İçinde bulunduğumuz yüzyılda tüm insanlığın en büyük sorunu haline gelen etraf bozulması ve iklim değişikliğine karşı sürdürülebilir kalkınma anlayışı temelinde eko-sosyal içerikli siyasetleri hayata geçirmek… Çok taraflı münasebetler çerçevesinde memleketler arası dayanışmayı, iş birliğini ve barış ortamını tesis etmek…
Kuşkusuz, bu amaçların biri yahut birkaçı öbür siyasi görüşler ve partiler tarafından da savunuluyor olabilir. Fakat hepsi birden, yani bir bütün olarak ele alındığında bu amaçlar sepeti demokrasiyi benimseyen tüm sol partileri başkalarından, rakiplerinden ayırıyor. Liberal, muhafazakar, popülist vesaire. Aslında sol/sosyal demokratlar, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar bu gayeler bütününü içinde bulundukları toplumlara anlatmaya çalışıyorlar. Bunlar tabiatın bir modülü olarak insanın özgürlüğünü, onurunu, memnunluğunu sağlayacak en hakikat, gerçekçi ve ileriye yönelik kanılar ve görüşler olarak kabul ediliyor.
“CHP bir toplumsal demokrat parti olma tezini elli altmış yıl boyunca sürdürdü”
Türkiye’yi ele alacak olursak aklımıza birinci olarak CHP geliyor. Bu bahiste evvelce beri tartışmalar oluyor. CHP toplumsal demokrat bir parti mi?
Bilhassa parti dışı soldan yöneltilen bir soru bu. CHP programları, siyasetleri, telaffuzları ve aksiyonlarıyla gerçek manada bir toplumsal demokrat parti olabilmiş midir? Burada gerçek manadan kasıt Avrupa toplumsal demokrasisi ise şunu söylemek mümkün. Tamam üç temel unsur yani özgürlük, dayanışma ve eşitlik konusunda bir ihtilaf yok. Lakin Avrupa’da vakit içinde ve ülkeden ülkeye değişmeyen bir toplumsal demokrasi çizgisi ve siyasetleri olduğu söylenebilir mi? İkincisi, Türkiye’nin başta sınıfsal, ekonomik, kültürel, siyasi şartları İngiltere, Almanya ya da İsveç’le birebir mı?
CHP siyasi çizgisini Ortanın Solu olarak belirleyeli yaklaşık elli yıl oldu. O günden bu yana güçlü ve dengeli bir toplumsal demokrat çizgi izledi mi? Kuşkusuz gerek telaffuz gerekse uygulamalar prestijiyle kıymetli kırılmalar, tutarsızlıklar, sapmalar oldu. Fakat CHP bir toplumsal demokrat/demokratik sol parti olma argümanını elli altmış yıl boyunca sürdürdü.
CHP’yi Ortanın Solu’na konumlandıran iki genel lider: İsmet İnönü ve Bülent Ecevit, Orta Güler’in kamerasından
AKP periyodunda aksini sav etmek moda oldu lakin yakın tarihinin önemli bir incelemesi CHP’nin çok partili ömür boyunca özgürlükçü demokrasiyi sürekli savunan bir parti olduğunu gösterir diye düşünüyorum. Temel hakların ve hukuk devletinin CHP’nin 1950’li yıllardan beri daima öne çıkardığı bedeller olduğunu da söyleyebiliriz. Son periyotta ise iştirakçi ve çoğulcu demokrasiyi en çok savunan partilerden birisi.
İkincisi, CHP, bilhassa Ortanın Solu kimliğini öne çıkarttıktan sonra eşitlikçilikten yana olma anlayışını değiştirmedi. Çalışanlara ve çalışanlara en geniş hakları tanıyan yasal düzenlemeler 1960’lı yılların başında CHP tarafından kurulan koalisyon hükümetleri vaktinde yapıldı. İki kere, birincisinde koalisyon ortağı, ikincisinde çok kısa mühletle iktidar olduğu 1970’li yıllarda kent fakirleri ve sendikalarla münasebetlerini ağırlaştırdı. Çalışanların toplu pazarlık haklarını savundu. Tarımda yüksek taban fiyatları siyasetleri uyguladı. 1980 darbesiyle yasaklanan CHP’nin yerine kurulan partinin ismi esasen Toplumsal Demokrat Halkçı Parti. Günümüzde CHP demokrasi çabasının yanı sıra toplumdaki yoksulluk, ayrıştırma ve ötekileştirme meselelerini en çok lisana getiren partiler ortasında. CHP’li belediye sık sık toplumsal belediyecilik anlayışını temel aldıklarını belirtiyor.
Parti içinde ve etrafında sol, toplumsal demokrasi konusunda farklı anlayışlar şüphesiz vardır. Ancak partinin programına, seçim bildirgelerine, hazırladığı değerli metinlere bakıldığında CHP’nin iki tanımlayıcı kimliğinden birisinin Cumhuriyetçilik başkasının toplumsal demokrasi olduğu açıkça görülüyor. En değerlisi araştırmalar bu kimliğin parti örgütlerinde ve seçmen tabanının bir kıymetli bir bölümünde benimsendiğini ortaya koyuyor.
“Millet İttifakı’nı bir ortaya getiren temel bağ sol/sağ kimlikler değil özgürlük ve demokrasi mücadelesi”
Değerlendirmenizden yola çıkarak soruyorum; bu durum ittifaklarla bağdaşıyor mu?
Millet İttifakı’nı oluşturan siyasi partiler ortasında bariz görüş ve ideoloji farklılıkları var. Fakat yeni partileri de içine alma potansiyeli taşıyan Millet İttifakı’nı bir ortaya getiren temel bağ sol/sağ kimlikler değil özgürlük ve demokrasi gayreti. Bu nedenle başkanlık sisteminin adeta mecburî kıldığı seçim ittifaklarında yer alması bir siyasi partinin kimliğini değiştirmesini gerektirmez. Siyasi partilerin başarısı birçok nedenin yanı sıra onu başkalarından ayrı kılan siyasi ve ideolojik görüşlerine bağlı. Bunların güçlülüğüne, zenginliğine, inandırıcılığına bağlı. İttifak içinde toplumsal adaleti, toplumsal devleti, çoğulculuğu, çevreciliği güçlü biçimde savunan bir toplumsal demokrat partinin bulunması ittifakı eksiltecek değil tamamlayacak bir ögedir. Temsil kapasitesini azaltacak değil artıracak, zayıflatacak değil güçlendirecek bir mevcudiyettir.
Toplumsal demokrasinin ülkeden ülkeye farklılık gösterdiğini, vakit içerisinde kıymetli değişikliklere uğradığını vurguladınız. Bu Türkiye ve CHP için ne manaya geliyor?
Avrupa’dan, Latin Amerika’dan ya da öteki ülkelerden alınıp uygulamaya konulacak ve Türkiye’nin problemlerini çözüverecek bir toplumsal demokrat model ve program kuşkusuz yok. Türkiye tarihi, kültürü ve siyasi/toplumsal/ekonomik yapısı prestijiyle farklı özelliklere sahip bir ülke. Aslında her ülkenin içinde bulunduğu ortam ve şartlar da farklı. Ayrıyeten biliyoruz ki özgürlük, eşitlik ve dayanışma üzere birtakım temel kıymetler ve prensipler dışında toplumsal demokrat partilerin yaklaşımları ve siyasetleri devirden periyoda ve ülkeden ülkeye kıymetli büyük farklılıklar gösteriyor. Hakikaten Ortanın Solu hareketinin liderleri de temel unsurları benimsemiş fakat siyasi söylemlerinde Türkiye’nin farklı özelliklerini göz önünde bulundurarak hareket etmişlerdi. Sırf bir örnek. Gelişmiş Avrupa toplumlarında nüfusun ezici çoğunluğu işçileşmişken Türkiye’de çoğunluk tarımla geçinen çiftçilerdi. Ecevit konuşmalarında çalışanlara ve çiftçilere eşit yük verdi.
Günümüzde farklılıklar kıymetini yitirmiş değil. Kimileri ise büsbütün yeni. Örneğin, gelişmiş Avrupa ülkeleri bilgi toplumu hatta bilgi toplumunun ileri kademelerine geçerken Türkiye tarım toplumu yapılarını, geleneklerini, zihniyetini sürdüren bir ülke. Yani şimdi tam manasıyla bir sanayi toplumu olduğu dahi söylenemez. Kişi başına geliri; nüfusun eğitim, refah seviyesi; siyasi kültürü; sosyo-ekonomik yapısı; devletin örgütlenmesi vb. bakımından Latin Amerika ülkeleri ile kıymetli benzerlikler gösterse de ortalarında farklılıklar da var. Bu örnekleri çoğaltabiliriz. Ancak bilhassa Avrupa ile ortamızda bulunan kıymetli bir farkı hatırlayalım.
Türkiye’nin en temel sorunu kuşkusuz rejimin otoriterleşmesi. Demokrasiden ve hukuk devleti olmaktan süratle uzaklaşması. Seküler kazanımların aşındırılması. Günümüzde CHP’nin uğraşları öncelikle ülkede yaşanan demokrasi ve hukuk erozyonunu durdurma ve demokratik hukuk sisteminin tekrar inşa etme tarafında. Olağan başka partilerle de birlikte. Halbuki Avrupa’da iki sağ popülist rejim (Macaristan ve Polonya) dışında demokrasiye yönelik temel bir tehditten kelam etmek sıkıntı. Kaldı ki Türkiye başta bayan erkek eşitliği, akılcı fikir, çağdaş eğitim, bilime verilen değer üzere birçok kıymetli hususta hudutlu da olsa ettiği kazanımları kaybetmekte. Meğer Avrupa’da popülist sağ partiler bu kıymetlerle sert bir hesaplaşma ve çatışma içinde değil. Bu nedenle CHP demokrasi çabasıyla birlikte bu ve benzeri hususlarda da hassasiyet gösterme durumunda.
CHP ve dünya
CHP’nin ve dünyadaki öteki toplumsal demokrat partilerin birbirlerini yakından izlemesi kuşkusuz çok kıymetli. İçinde bulunduğumuz yüzyılda bir siyasi parti başarılı olmak için kendine özgün, yeni ve fark yaratıcı fikirler, görüşler ve siyasetler geliştirme zorunda. Bu kapsamda yurt içi olduğu kadar yurt dışı kaynaklardan da yararlanmak gerekiyor. CHP’nin bilhassa başvurması gereken bir kaynak toplumsal demokrat partiler dünyası içinde cereyan eden güçlü fikir, görüş ve siyasi tecrübe paylaşımları. Burada değindiğimiz kimi bahisler Türkiye’ye uzak üzere görünebilir. Fakat aslında pek de o denli değil…
Bunların başında kuşkusuz iktisat siyasetleri geliyor. Salgın, daima siyasi istikrarsızlık ve ekonomik sistemin işleyişindeki çarpıklıklar Türkiye’de geçim meşakkatini, işsizliği, yoksulluğu taşınamaz boyutlara getirdi. Bu bağlamda en değerli husus kuşkusuz toplumsal fayda ve piyasa ortasında kurulacak, toplum faydasına kurulacak yeni istikrarlar kurulması. Kanımca 21. Yüzyıl şartlarında bir büyük iktisat düşünürünün ekonomiyi düze çıkartacak bir teori ortaya atmasını ya da kurtuluş reçetesi olacak yeni bir manifesto yazılmasını beklemek hiç de gerçekçi görünmüyor. Değindiğim ortak gayelere ulaşmaya yönelik olarak toplumsal demokrat partiler dünyanın farklı yerlerinde yeni görüşler, siyasetler geliştirmeye çalışıyorlar. Tecrübeler ediniyorlar. Burada çok değerli bilgiler, esin kaynakları ve teklifler mevcut. Neo-liberalizmin yol açtığı aşırı eşitsizliklere ve sağ popülizme karşı elde edilen kazanımların adım adım ilerlemesi ve tüm dünyaya yayılması kıymetli olan. Bilhassa bu nedenle CHP’nin kendisiyle en yakın görüşlere sahip olan başka toplumsal demokrat partilerle fikir ve tecrübeleri paylaşma konusunda daha çok ilgi ve efor göstermesinde küçümsenmeyecek fayda olur diye düşünüyorum.
“Türkiye bir bakıma Avrupa’dan çok Latin Amerika ülkelerine benziyor…”
Üzerinde durduğunuz bir öteki kıymetli husus da yeni sınıfsal oluşumlardı…
Bu mevzuyu çok daha detaylı ele almak gerekir ancak kapsayıcılık argümanında olmadan aklıma gelen birkaç noktayı özetlemeye çalışayım. Türkiye bir bakıma Avrupa’dan çok Latin Amerika ülkelerine benziyor. Zira orada da, Türkiye’de olduğu üzere çiftçilerin, esnaf ve zanaatkarların, kayıt dışı çalışan ücretlilerin, mesken bayanlarının, genç jenerasyonun, düşük vasıflı işgücünün nüfus içindeki hisseleri yüksek. Lakin bilhassa Pembe Dalga devrinde Latin Amerika’nın sol partileri bu işçi kısımlardan CHP’ye kıyasla daha yüksek oranda oy almayı başarmıştı.
Batı Avrupa ülkeleri ile de enteresan bir benzerlik var. Yüksek eğitimli beyaz yakalılar, kendi hesabına çalışan profesyoneller, teknisyenler, öğrenciler ve hatta yüksek vasıflı mavi yakalı personeller öbür toplum bölümlerine nazaran CHP’ye daha yüksek oranda dayanak veriyor. Avrupa toplumsal demokrat partilerinin de seçmen tabanlarının giderek bu kısımlara kaydığını görmüştük. Ancak ne enteresandır ki Türkiye’de bu kıymetli kazanım neredeyse CHP’nin kusuru üzere gösteriliyor. Meğer Avrupa toplumsal demokrat partileri artık nüfusun çoğunluğunu oluşturan bu yeni, dinamik, yüksek eğitimli ve bilgi ağır bölümleri kazanıyor olmaktan çok mutlu. Onların sorunu geçmişte en kıymetli seçmen tabanını oluşturan çalışanların oylarını yine kazanmak. Birebir biçimde CHP’nin sorunu da düşük eğitimli, düşük gelirli ve bilhassa kayıt dışı çalışan işçilerden daha çok oy almak. Münasebetiyle değişen toplumsal sınıf tabanı ile oy verme davranışı ortasındaki bu çok istikametli bağlantıları de mukayeseli olarak pahalandırmak lazım.
CHP’nin gözünden kültürel kimlik siyasetlerine bakışı kıymetlendirebilir misiniz?
CHP çoğulcu demokrasiye verdiği kıymet kapsamında başta bayanlar, Aleviler, Kürtler, Romanların taleplerini ve problemlerini seslendirmeye çalışıyor. Ancak siyasi iktidar tıpkı dünyanın öbür yerlerindeki sağ popülistler üzere toplumdaki şoven, ataerkil, tutucu yaklaşımları çoğulcu demokrasi anlayışının karşısına çıkartıyor.
“Birlik içinde çeşitlilik” ideali toplumsal demokratlar ortasında bir unsur olarak genel kabul görüyor. Lakin bu ideali ete kemiğe büründürme düşünüldüğü kadar kolay olmuyor. Dünyanın her yerinde toplumsal demokratlar “ne kadar çok kültürlülük ne kadar ortak değerler” sorusuna cevap aramaya devam ediyor. Bilhassa milletlerarası göçmenler konusunda CHP’nin bu alanda yapılan tartışmaları ve gerçekleştirilen uygulamaları çok yakından izlemesinin faydaları kuşkusuz çok lakin çok değerli.
Pekala AKP’yi sağ popülizmin yükselişinin sembol örneklerinden biri sayabilir miyiz?
AKP iktidarı sağ popülist otoriterliğin dünyadaki önde gelen örneklerinden biri olarak gösteriliyor. AKP iktidarını öteki otoriter popülist iktidarlardan ayıran tarihi, siyasi, ideolojik, kültürel ve toplumsal özellikler şüphesiz var. Lakin özellikle son on yıllık periyotta AKP ile öbür otoriter popülist iktidarlar ortasındaki benzerlikler daha da çok konuşulur olmaya başlandı. 21. Yüzyılın otoriter rejimleri artık birbirlerinin görüş ve tecrübelerini paylaşmaya daha çok kıymet veriyorlar. Birbirlerinden daha çok öğreniyorlar. Bu nedenle otoriter popülizme karşı demokrasi çabası veren toplumsal demokrat partilerin de ortalarındaki görüş ve tecrübe paylaşımını artırmaları gerekiyor. Aslında otoriter sağ popülizmin özellikleri ve bu cins rejimlere karşı verilen demokratik gayretler konusunda CHP’nin başka toplumsal demokratlardan öğreneceklerinden çok onlara anlatacakları var.
Kuşkusuz bunlara başta ülkenin değişen dünya ile bağlantıları, iklim değişikliği, teknoloji siyasetleri olmak üzere birçok kıymetli mevzuyu eklemek lazım. CHP’nin toplumsal demokrasi ailesi içinde tüm bu alanlara cereyan eden tartışmalar içerisinde etkin olarak yer alması Türkiye için yeni bir gelecek vizyonu oluşturma tarafındaki arayışlarına kuşkusuz çok kıymetli katkılar sağlayacaktır.
|
Prof Sencer Ayata ile Türkiye ve Dünya, Toplum ve İnsan Pandemi sonrası dünya | Prof. Sencer Ayata: Ufukta, gücünü bilimden alan uzman otoritesinin, siyasi otoritenin önüne geçeceği yeni bir aydınlanma görünüyor Yoksulluk ve Eşitsizlik | Prof. Sencer Ayata: Sokak hareketlerinin ortak noktası eşitsizlik; kaynama noktası ise yoksulluk, dışlanma, ayrımcılık, ötekileştirme Gençlik 1. kesim | Prof. Sencer Ayata anlatıyor: Z nesli türdeş mi, ‘medya tekeli’ nasıl kırılıyor, Y jenerasyonundan sonra Z jenerasyonu da AKP’den uzaklaşıyor mu? Gençlik 2. modül | Prof. Sencer Ayata: Genç kesimde çağdaşlık ve laiklik, dindarlık ve muhafazakârlığın önüne geçti; muhafazakâr alanda İslamcılık gerilerken milliyetçilik öne çıkıyor İttifaklar 1. modül | Prof. Sencer Ayata anlatıyor: ‘Yeni anayasa’ hareketi ne sonuçlar üretebilir; partilerin ittifaklar içindeki durumları ne, CHP otoriterleşmeye karşı neden kritik bir ehemmiyet taşıyor? İttifaklar 2. modül | Prof. Sencer Ayata: Oy kaybı yaşayan MHP ıslahatlar konusunda düşünüldüğünden esnek davranabilir; CHP ve Âlâ Parti seçmenleri ortasında geleceği temsil eden ve süratli büyüyen nüfus öne çıkıyor Kutuplaşma 1. modül |Prof. Sencer Ayata: Muhafazakâr mahalle ile mahallenin çocukları ortasında giderek barizleşen bir fay çizgisi oluşuyor Kutuplaşma 2. modül | Prof. Sencer Ayata: Başkanlık anayasası iktidara dışlayıcı otoriterlik, muhalefete çoğulculuk, Türkiye’ye ise sertleşen kutuplaşma getirdi Dünyada ve Türkiye’de toplumsal demokrasi 1. modül | Prof. Dr. Sencer Ayata anlatıyor: Almanya seçimleri yeni bir sol dalgayı mı haber veriyor? Dünyada ve Türkiye’de toplumsal demokrasi 2. modül | Prof. Dr. Sencer Ayata: 1980 sonrası uygulanan neo-liberal siyasetler Latin Amerika’da solu, Türkiye’de ise AKP’yi iktidara taşıdı! |