Gülsen Solaker
Rusya’nın Ukrayna işgalinin başlamasının akabinde iki taraf ortasındaki müzakerelerin yeni adresi İstanbul olurken, dış siyaset gözlemcilerine nazaran görüşmelerin Belarus’tan İstanbul’a kaydırılması Rusya’nın alanda beklediğini bulamadığının ve “onurlu bir çıkış” aradığının göstergesi olabilir.
Ukrayna’ya yönelik akınların 24 Şubat’ta başlamasının akabinde iki taraf ortasındaki müzakerelerin birinci birkaç çeşidi Rusya’ya takviyesi ile bilinen Belarus’ta yüz yüze yapılmış, akabinde görüşmelerin görüntü konferans usulüyle devam etmesi kararı alınmıştı.
O sırada Türkiye de savaşın başından beri izlediği ve kimi uzmanlarca “aktif tarafsızlık” olarak nitelendirilen, “kolaylaştırıcı” rol kapsamında iki ülke yetkililerini bir ortaya getirmeyi teklif etmiş, Antalya Diplomasi Forumu’nda da Ukrayna ve Rusya dışişleri bakanlarını buluşturmuştu.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan geçen hafta NATO doruğu dönüşü uçakta yaptığı açıklamada, Ukrayna ve Rusya önderleri ile görüşeceğini belirterek, “Putin’e barış için atılacak adımın mimarı sen olmalısın, onurlu bir çıkış yap diyeceğim” demişti.
Dolmabahçe Sarayı’nda 29-30 Mart’ta iki gün sürmesi planlanan görüşmelerin adresinin değişmesinin manası, tarafların müzakere edeceği başlıklar, Ukrayna’nın talep ettiği garantörlük sıkıntısı üzere mevzuları dış siyaset uzmanları kıymetlendirdi.
Masa Belarus’tan İstanbul’a taşındı
İki ülke ortasındaki görüşmeler savaşın beşinci gününde Rusya’nın ısrarıyla yakın olduğu Belarus’ta başlamıştı.
Türk-Alman Üniversitesi’nden Doç. Dr. Enes Bayraklı, Rusya’nın müzakereler için birinci başta Belarus’ta ısrar etmesinin maksadının Ukrayna’ya kaidelerini dikte ettirecek bir güce sahip olduğunu göstermek istemesi olduğunu belirterek, Ankara’nın görüşmelere konut sahipliği yapmayı aslında savaşın başından beri önerdiğini lakin Putin’in bunda çok istekli olmadığını belirtiyor.
“Çünkü savaşın başındaki fotoğraf çok daha farklıydı ve Putin’in istediği süratli bir tahlile ulaşarak, isteklerini dikte ettirmekti” diyen Bayraklı, geçen bir ay içinde ise Putin için “evdeki hesabın çarşıya uymadığını” söz ediyor. Bayraklı, bir ayın sonunda Rusya’nın Ukrayna’nın doğusuna odaklanmasının gaye küçültme manasına geldiğini belirterek, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ukrayna’da uzun bir savaş tahminen tekrar sürdürülebilir fakat bunun getireceği yıkım çok daha büyük olacak. Bu nedenle Rusya’nın Ukrayna’dan bir çıkış aradığını düşünüyorum.”
Lakin gerek Ukrayna gerekse ABD’li kimi yetkililerin milletlerarası basına son demeçleri Rusya’nın taviz vereceğini düşünmek için erken olduğu tarafında.
Emekli Tümgeneral Ali Er de Rusların hem taktik hem de lojistik açılardan şu anda “tam bir açmazın” içinde olduğu ve adresin değişmesinde bunun çok etken olduğu görüşünde. Rusya’nın bir ayın akabinde yalnızca ayrılıkçı bölgelerde göreli bir muvaffakiyet elde ettiğini ve Ukrayna’nın artık karşı taarruza geçtiğini söyleyen Er, şuna dikkat çekiyor:
“Askeri literatürde karşı taarruz denildiği vakit taarruz edenlerin başarısı silinmiş manasına gelir. Rusya’nın askeri manadaki başarısızlığının en büyük göstergesi budur.”
Rusya’nın Ukrayna’da daha çok tahribat yapmak için elinde imkan bulunmasına karşın bedelinin daha ağır olacağı hesabı yaptığı öngörüsünde bulunan Er, şöyle konuşuyor:
“İstanbul’daki görüşmelerin taraflara daha eşit şartlarda müzakere fırsatı vereceğini düşünüyorum. Hasebiyle bu Ukrayna için bir muvaffakiyettir. Rusya’nın İstanbul’da görüşmelere ikna olması bir yerde Türkiye’nin de başarısıdır.”
Tünelin ucunda ışık var mı?
Emekli Büyükelçi Mithat Rende de görüşmelerin İstanbul’a alınmasını “tünelin ucunda ışık olabileceğinin” bir işareti olarak yorumlamak istediğini aktarıyor.
Bu bahiste bir sonuca varabilmek için heyet oluşumlarına bakmak gerektiğini söyleyen tecrübeli diplomat, bu çeşit müzakerelerde heyet üyeleri ne kadar üst seviyede olursa ilerleme sağlanmasının o kadar mümkün olacağını belirtiyor.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov dün yaptığı açıklamada, “Müzakerelerde yetersiz ilerlemeye karşın görüşmelerin yüz yüze yapılması kıymetli. Yüz yüze gerçekleştirilen görüşmeler, daha verimli oluyor” demişti.
Rende, İstanbul’da iki günlük görüşmelerin bir “sürece” evrilmesinin de mümkün olabileceğini tabir ediyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tarık Oğuzlu ise Putin’in zihnini okumanın zahmetine değinerek, görüşmelerin sonucuna dair şu beklentisini paylaşıyor:
“Bir bakmışsınız bu görüşmelerde ele avuca gelir bir şey de çıkabilir, tam bir barış muahedesi olmasa bile kalıcı bir ateşkes çıkabilir. Bence iki taraf ve Batı da bunu ister. Zira savaşın uzaması herkesin devzavantajına.”
Taraflar neleri müzakere ediyor?
Tarafların bugüne kadar sürdürdükleri görüşmeler Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın verdiği bilgiye nazaran altı husus başlığında toplanıyor.
Bu mevzu başlıkları; Birincisi Ukrayna’nın tarafsızlığı yani NATO üyeliğinden vazgeçilmesi. İkincisi, Avusturya modeli bağlamında silahsızlanma ve karşılıklı güvenlik garantileri verilmesi. Üçüncüsü, Rus tarafının ‘Nazilikten arındırılma’ diye söz ettiği süreç. Dördüncüsü, Rusçanın Ukrayna’da yaygın kullanılmasının önündeki mahzurların kaldırılması.
Türk tarafına nazaran bu birinci dört unsurda ilerleme kaydedilmiş durumda. Lakin Kalın “Tam mutabakat olduğunu yahut bir mutabakatın imzalanmak üzere olduğunu söylemek için erken” ikazını da yapıyor.
Görüşmelerin kritik kısmını beşinci ve altıncı hususlar oluşturuyor. Bunlar da tekrar Kalın’a nazaran Donbas ve Kırım’ın statüsü sıkıntısı. Rus tarafının Kırım’ın ilhakının ve Donbas’taki iki kelamda cumhuriyetin tanınması talepleri Ukrayna ve milletlerarası topluluk açısından kabul edilebilir bulunmuyor.
Türkiye’nin beklentisi görüşmeler sürecinde birinci dört hususta bir noktaya gelinmesi ve muahede çıkması durumunda, Kırım ve ayrılıkçı bölgeler ile alakalı siyasi kararları vermek üzere iki önderin bir ortaya gelmesi. Lakin bunun için iki günlük müddetin yetmeyebileceği ve görüşmelerin öbür cinslerde devam edebileceği belirtiliyor.
Türkiye için garantörlük olur mu?
Bu ortada Ukrayna evvelce talep ettiği NATO üyeliği üzere kimi mevzularda geri adım atarken, güvenliğin kalıcı olması için de “bazı garantiler” talep ediyor.
Ukrayna başkanı Volodimir Zelenskiy son yaptığı bir açıklamada, Türkiye’deki görüşmelerde egemenlik ve toprak bütünlüğü konusunda ısrarcı olmaya devam edeceklerini söyleyerek, faal garantilerin sağlanmasının bir mecburilik olduğunu kaydetmişti. Garantörlük için ismi geçen ülkeler ortasında Türkiye de vakit zaman söylem ediliyor.
Dış siyaset uzmanlarına nazaran Ukrayna’nın talep ettiği garantörlüğün nasıl olacağı şimdi tam muhakkak değil lakin görüşmelerin İstanbul’a taşınması bu ihtimal için taban oluşturabilir.
Bayraklı, Türkiye’nin tek başına garantörlük işine gireceğini sanmadığını söyleyerek, öteki Batılı müttefiklerle birlikte yapılacak bir garantörlüğün Türkiye’ye önemli bir aktiflik kazandırabileceğini belirtiyor. Bayraklı, bu ihtimalin gerçekleşmesi durumunda Rusya’nın hem Karabağ hem de Ukrayna’da Türkiye’nin müdahilliğini kabul etmek zorunda kalmış olacağını söylüyor.
Oğuzlu da Türkiye için tek başına bir garantörlüğün mutlaka kelam konusu olmaması gerektiğini tabir ederek, herkesten evvel asıl garantörün Rusya olması gerektiğini lakin Moskova’nın 1994’te verdiği garantiye bile uymadığını hatırlatıyor.
1994’te imzalanan Budapeşte Memorandumu ile Ukrayna elindeki nükleer silahlardan vazgeçmeyi kabul etmiş, bunun karşılığında Rusya, İngiltere ve Amerika garantör olmuştu.
Financial Times’ın son haberine nazaran Ukrayna tarafı NATO’nun 5. hususuna misal bir halde Rusya, ABD, İngiltere, Kanada, Fransa, Almanya, Çin, İtalya, Polonya, İsrail ve Türkiye üzere ülkelerden ortak güvenlik garantisi istiyor.
