Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile tüm dünya daha evvel gibisi görülmeyen bir periyottan geçiyor. Buna dijital dünya da dahil.
Meta, Google ve Apple üzere kendilerini daima tarafsız gösteren dev teknoloji şirketleri artık tavrını açıkça koyuyor ve işgali protesto etmek için Rusya’da eserlerini yasaklıyor.
Bu ortada, Rus kullanıcıların internetin kullanma formu de değişiyor. Twitter ve Facebook engellenmiş durumda, TikTok Rus kullanıcıların paylaşımlarına müsaade vermiyor ve polisin sokaklarda insanları durdurarak cep telefonlarından neyi izlediklerini denetim ettiği yolunda haberler alınıyor.
Artık sorulan soru şu: Rusya-Ukrayna krizi global interneti kökünden değiştirebilir mi?
Rusya’nın interneti kesilmeli mi?
Internet hizmeti sağlayan Rus şirketlerinden internetin bir Rus versiyonunu denemeleri istendiUkrayna hükümeti birtakım teknoloji şirketlerinden Rusya’daki hizmetlerini durdurmalarını istedi. Rusya’yla iş yapmayı ya da eserlerini Rusya’da satmayı reddeden şirketlerin sayısı da her geçen gün artıyor.
Ukraynalı başkanlar artık daha da fazlasını, Rusya’nın büsbütün global internetten kesilmesini istiyor.
Milletlerarası seviyede internet idaresinden sorumlu İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu (ICANN) bu taraftaki davetlere “hayır” karşılığı verdi.
ICANN’dan, Rusya’nın .ru üzere en üst seviye alan uzantılarını ve sunucu ile istemci ortasındaki irtibatın şifreli yapılmasını sağlayan SSL sertifikalarını iptal etmesi istenmişti.
Lakin sloganı “Tek Dünya, Tek Internet” olan kuruluşun lideri Goran Marby, Ukrayna Başbakan Yardımcısı Mykhailo Fedorov’un bu talebine “Biz işimizde tarafsız davranıyor ve global interneti destekleyecek halde çalışıyoruz. Provokasyonlar ne olursa olsun, vazifemiz cezai süreç yapmak, yaptırım uygulamak yahut internetin birtakım kısımlarına erişimi kısıtlamak değil” karşılığını verdi.
Bu kararı destekleyen kuruluşlardan biri de dijital alanda mahremiyeti savunan Electronic Frontier Foundation (EFF).
EFF yetkililerinden Corynne McSherry ve Konstantinos Komaitis, savaş devri “internetle uğraşmanın” vakti olmadığını, temel internet altyapı protokollerine müdahale etmenin “tehlikeli ve uzun vadeli sonuçları” olacağını söyledi.
Bunlar, insanları en güçlü bilgi paylaşım ağından yoksun bırakmak, tehlikeli bir emsal oluşturmak ve güvenlikle mahremiyet siyasetlerinden ödün vermek olarak sıralanabilir.
Siber ataklara karşı korunma sağlayan Cloudflare şirketi de Ukraynalı yetkililerin Rusya’daki hizmetlerine son vermesini istediği şirketler ortasında.
Fakat şirketin buna karşılığı “Rusya’nın daha az değil, daha fazla internete gereksinimi var” biçiminde oldu.
Splinternet nedir, nasıl çalışır?
Çin’in internet versiyonu batıdakinden çok farklıİnternetin kesilmesi davetlerini, farklı ülkelerin farklı internet sürümlerine sahip olduğu Splinternet olarak bilinen tehlikeli uygulamaya giden bir yol olarak gören çok sayıda kişi var.
“Çin’in Güvenlik Seddi” denilen internet versiyonu, bir ülkenin nasıl kendi ağını oluşturabileceğine tahminen de en bariz örnek.
İran’da da internet içeriği denetleniyor ve dışarıdan gelen bilgiler resmi İran Telekomünikasyon Şirketi tarafından kısıtlanıyor.
Rusya birkaç yıldır Runet denilen kendi internet versiyonu üzerinde denemeler yapıyor. Lakin bu, Çin’inki üzere sıfırdan inşa edilen bir internet versiyonu değil, mevcut internet üzerinde değişikliklere dayalı.
Rus hükümeti 2019 yılında bu yeni sistemin muvaffakiyetle denendiğini açıkladı.
O periyotta, neden bu türlü bir gerek duyulduğunu pek anlayan olmadı, lakin Surrey Üniversitesi’nden Profesör Alan Woodward, Ukrayna bağlamında bunun artık çok daha manalı olduğunu söylüyor.
Yapılan denemede, Rus internet servis sağlayıcılarından, interneti Rusya sonları içinde dış dünyayla bağı olmayan özel bir ağ olarak yapılandırmaları istenmişti.
Bu teşebbüs, Rusya’nın internet versiyonunun global muadili ile irtibat kurduğu noktaların kısıtlanmasını içeriyordu.
Rusya artık bu sistemleri tekrar test ediyor üzere görünüyor – Rus hükümeti, internet servis sağlayıcılarından bu defa de güvenliklerini artırmaları ve Rusya’daki alan ismi sistemi (DNS) sunucularına bağlanmalarını istedi.
Kimilerine nazaran Rus hükümetinin servis sağlayıcılarından bu türlü bir talepte bulunması ve 11 Mart’ta denemelerin tamamlanması için tarih vermesi, Rusya’nın kısa mühlet içinde internetten çıkmaya niyetlendiğinin göstergesi.
Profesör Woodward ise bunun bir “hazır olma tatbikatı” olduğu görüşünde. “Bu daha çok, Rusya’nın internet servis sağlayıcılarını hazır olmaya, internetin telefon rehberi sayılan DNS sunucularının mahallî kopyalarını hazırlamaya ve Javascript üzere, Rusya dışındaki sunuculardan gelen yazılımların lokal sürümlerini bulundurmaya çağırmasıyla ilgili” diyor.
Rusya kendi sistemini denemenin Rus web sitelerini yabancıların siber taarruzlarından müdafaaya yönelik olduğunu söylüyor ve interneti keseceğini reddediyor.
Lakin “Çin’in Güvenlik Seddi” kitabının müellifi James Griffiths, Moskova’nın her an internetin fişini çekebileceğini düşünüyor.
Griffiths, BBC’ye “İnterneti kesmek, Rusların sadece Kremlin’in onayladığı içeriği görmesini sağlamak, stratejik olarak mantıklı” dedi, “Önümüzdeki haftalarda yahut aylarda bu türlü bir uygulama yürürlüğe girerse şaşırmam.”
Bunun sonuçları ne olur?
Internetin parçalanması kaçınılmaz mı?‘How Technology is remaking Globalisation’ (Teknoloji Globalleşmeyi Nasıl Baştan Yaratıyor) isimli kitabın muharriri Abishur Prakash, Rusya Ukrayna krizinin interneti “tüm dünyanın bağlı olduğu global bir sistemden çıkarıp kesimli bir yapı olarak yine şekillendirdiğini” düşünüyor.
“Jeopolitik nedeniyle, ulusların dışlandığı ya da kendi alternatiflerini geliştirdiği farklı bir internet tasarımı ortaya çıkıyor. Toplumsal medya platformları üzere, yıllardır halkları birbirine bağlayan global köprüler yıkılıyor” diyor.
James Griffiths’e nazaran, dünyanın yeni güç ekseni Batı ile Çin ve Rusya ortasında bölünecek, internet şirketleri hizmet ve eserlerini geri çekerken, Moskova bir defa daha Pekin’e dönecek.
Griffiths, “Rus iktisadı global iktisadın büyük bir kısmından koptuğu için Çin’e dönüyorlar. Çin’e güvenmek zorunda kalacaklar. Hatta geçmişte olduğundan da daha fazla” diyor.
Huawei üzere Çin teknoloji şirketleri ise şimdiye kadar kriz hakkında resmi bir yorumda bulunmadı.