Andriy Smolensky’nin en sevdiği caddede ilerliyoruz. Tiraspol caddelerinde, Land Rover’ının çukurlara ve kırık asfalta girerek sallanmadığı tek yol burası.
Neredeyse gururla, “Böyle olması için yeni bir teknoloji kullandılar. Bütün gün aşağı üst sürebilirim” burada otomobil kullanmaktan nasıl keyif aldığını anlatıyor.
Transdinyester ya da milletlerarası tanınırlığı olmayan Transdinyester Cumhuriyeti adeta tarih yapraklarında donmuş bir durumda.
Başşehir Tiraspol’da on yıllar evvel dağılan Sovyetler Birliği’nin orak çekiç motifi, reklam panolarında ve hükümet binalarında gururla sergileniyor. Parlamentonun dışındaki bir düstur üzerinden bakan devasa Lenin heykeli, kentin Sovyet geçmişine duyduğu gurur ve nostaljinin bir sembolü.
Lakin kenti bugün de gururlandıran şeyler var.
Salı gecesi, kentin futbol kulübü Sheriff Tiraspol, 13 sefer Avrupa şampiyonu olan Real Madrid’i yenerek, tüm vakitlerin en büyük Şampiyonlar Ligi şoklarından birine imza attı.
Avrupa’nın en büyük kulüp turnuvasında birinci dönemlerini geçiriyorlar ve küme etabındaki birinci maçlarında da Shakhtar Donetsk’i yendikleri için şu ana kadar yüzde 100’le gidiyorlar.
Sheriff daha evvel hiç bulunmadığı topraklara ayak basarken, Avrupa futbolu için de birebir durum geçerli.
Şampiyonlar Ligi, Avrupa’nın ‘tanınmayan’ idarelerinden birinde birinci defa oynanıyor.
Eylül 2006’da yapılan referandumda, Transdinyester halkı Rusya’yı katılma kararı aldı, Moldova bu kararı tanımıyor1992 yılı çatışmaları
Ukrayna hududunda ince bir toprak modülü olan Transdinyester, memleketler arası hukuka nazaran, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşü ile kurulan Moldova Cumhuriyeti’ne ilişkin.
1992’de Rusya takviyeli lokal güçler burada ayrılıkçı bir savaşa girdi. 1000’e yakın insanın öldüğü çatışmalar sonlandığında ve Moldova’ya ilişkin Dinyester ırmağının doğusundaki bu toprak modülünde, milletlerarası toplum tarafından tanınmayan bir devlet ilan edildi.
Transdinyester, Moldova’dan bağımsız olma konusunda hayli kararlı hareket ediyor.
Dünyanın öbür hiçbir yerinde alınamayan yahut değiştirilemeyen, milletlerarası bankacılık sisteminin de dışında yer alan, kendi para ünitesi Trans Dinyester rublesini kullanıyor.
‘Sınır’ yalnızca 20 km uzaklıkta olmasına karşın, Moldova’dan Tiraspol aranamıyor.
Bölge, yolsuzluk, organize hata ve kaçakçılık konusunda ünlenmiş durumda. Amerikan niyet kuruluşu Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı, bu bölgeyi “kaçakçılar için bir sığınak” olarak nitelendiriyor.
Son yıllarda Ukrayna hududundan milyonlarca dolarlık kaçak malın, buraya taşındığına inanılıyor. Buna rağmen Tiraspol’de binaların cepheleri dökülüyor ve yollar kırıklar içinde. Başşehir, Sovyet grisinde boyanmış bir fotoğraf gibi…
Smolensky burada bir orta yayıncılık yapıyordu. Rusya takviyeli, Almanca yapılan programlarda, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’ne, Transdinyester’in “yaymaya çalıştığı mesajı” ulaştırıyordu.
Bu işten evvel de, bu bölgenin en büyük özel teşebbüsü olan Sheriff Şirketi’nde çalışıyordu. Şirkete ilişkin futbol kulübü Sheriff Tiraspol’da, yabancı ülkelerden alınan futbolcular için göçmenlik evraklarını hazırlıyordu.
2015 yılındaki “bağımsızlık” günü kutlamalarından bir poster: “Rusya, Dinyester’deki barış için teşekkürler”Birinci sefer bu yıl Şampiyonlar Ligi’nde kümelere kalan kadro, 1999’dan beri Moldova’nın futbol liginde uğraş ediyor. Ekip, bu dar gelirliler ülkesinde hükümdarlar üzere karar sürüyor.
Sheriff şirketinin yıllık cirosu, devlet bütçesinin neredeyse iki katı ve bu büyük zenginlikle kulüp direkt olarak finanse ediliyor. Moldova futbolu, buraya kıyasla çok fakir kalıyor.
Sheriff şirketi ve kulüp
Birinci ligdeki öbür gruplar belediyelerden kiralanan alanlarda oynarken, Sheriff, Tiraspol kentinin çabucak dışında özel olarak inşa edilmiş 200 milyon dolarlık bir stadyumda rakiplerini ağırlıyor. Bugüne kadar, çaba ettikleri 22 dönemin, 20’sini kazandılar.
Sheriff ismi, Transdinyester’de güç ile eş manalı. Şirket, 1993 yılında, kağıt üzerinde, Sovyet sonrası devirde mahallî polis emeklilerine mali yardım sağlamak hedefiyle, bir hayır kurumu olarak kuruldu.
Bugün besin perakendesinden bankacılığa, medyadan siyasete kadar birçok kesime hakim durumda. Kelamda özel bir işletme olmasına karşın, Aralık 2020’de siyasi uzantısı Obnovlenie – Renewal ile lokal parlamentoda ezici bir çoğunluk kazandı.
Transdinyester idaresi ile Sheriff ortasında resmi bir bağ bulunmuyor lakin kulübün, siyasi ve ekonomik olarak çok güçlü olduğu kesin.
Lakin futbol kulüp için işler her vakit yolunda gitmedi. Trans Dinyester Futbol Federasyonu üyesi olan Petr Lulenov, kulübün Şampiyonlar Ligi elemelerinde bu dönem elde ettiği muvaffakiyete rağmen, Avrupa’da son yıllarda makûs gittiğini anlatıyor.
Kulüp için Avrupa’da muvaffakiyet büyük ehemmiyet taşıyor
Lulenov, “Güney Amerika ve Afrika’dan yabancı oyuncularla anlaşmak, sonrasında Avrupa arenasında onları parlatıp Rus kulüplerine satmak, kulübün iş modeliydi” diyor.
Lakin mahallî ligin zayıflığı ve rekabet eksikliği, oyuncuların standartlarını yükseltmenin önünde mahzur haline geldi.
Lulenov, “Ayrıca Rusya ve Ukrayna’dan ekiplerin gelip kulübün hoş tesislerini kullanması ve bunun büyük gruplar ortasında futbol rekabeti yaratması umuluyordu. Fakat istenen şey başarılamadı” diyor
Mevcut ekip ise transfer fiyatlarının karşılığını alanda gösterdi. Şampiyonlar Ligi play-off birinci maçında Dinamo Zagreb karşısında galibiyet alan 11 oyuncunun 10’u, şimdi 12 ay evvel kulübün Avrupa serüvenini tamamlaması sonrası ekibe katıldı.
Esasen lokal yeteneklere güvenme konusunda isteksiz olan Sheriff yöneticileri, Moldova Futbol Federasyonu’nun yerli oyuncu kotalarıyla ilgili düzenlemesi sonrası, ekibi yabancı oyuncularla doldurdu.
2019 yılında kulübün defterlerinde 11 Moldova pasaportlu oyuncu vardı. Bu dönem ise bu sayı yalnızca altı. Bunlardan ikisi yedek kaleci, öteki ikisi ise kulüp akademisinden yeni mezun olmuş yedeğin yedeği oyuncular.
Ekip, milliyetlerin ve kültürlerin tam bir kolajı. Şampiyonlar Ligi takımlarında, Malavi, Trinidad ve Tobago, Özbekistan, Gana, Brezilya, Lüksemburg ve Peru’dan oyuncular yer alıyor.
Transdinyester’in olağandışı siyasi statüsü dikkate alındığında, Sheriff’in Moldova’yı temsil ettiğini söylemek sıkıntı.
Dinyester ırmağının her iki yakasında, sıradan beşerlerle konuştuğumuzda, ülkenin bölünmesinin siyasi seçkinlerden öteki kimseye hizmet etmediği görülüyor.
Sheriff ‘in stadyumu 200 milyon dolara mal olduBu, Ukrayna’daki yetkililer tarafından da kabul gören bir görüş. Odessa’daki üst seviye bir gümrük yetkilisi olan Yulia Maruşevska, 2016’da, “Durum kaçakçılar ve Kişinev ile Kiev’deki üst seviye kimi yetkililer için çok uygun” diyerek bu siyasi durumu kullanarak yapılan yolsuzlukları işaret etti.
Ukrayna’da 2014 yılında başlayan Kırım krizinden bu yana hudut denetimleri sıkılaştırıldı. Temmuz 2017’de, Ukrayna ve Moldova makamları tarafından ortaklaşa işletilen bir gümrük noktası, hudut köyü Pervomaisc-Kuchurgan’da kuruldu.
Avrupa Yasadışı Ticareti Gözlemevi (Eurobsit), Transdinyester üzerinden yapılan kaçakçılığın %70’inin bu hudut üzerinden yapıldığı, sonrasında Odessa’daki gümrük noktasına girip çıktığını kıymetlendiriyor.
Fakat Moldova ile Avrupa Birliği ortasında 2014 yılında imzalanan, Transdinyester merkezli şirketlerin de dahil edildiği özgür ticaret muahedesi, ticaret rotasını Rusya’dan Moldova’ya ve Batı’ya yönlendirdi.
29 yıldır süren siyasi çıkmaza rağmen bir işbirliğinin işaretleri alınabiliyor.
Moldova hükümetinde bakanlık yapmış olan tarihçi Octavian Ticu, “Bu sorun büsbütün dondurulmuş durumda değil, daha çok donmuş tahliller üzerinden bir uğraş yaşanıyor” diyor.
“Moldovalılar ve Transdinyesterliler’in birbirlerinden çıkarları var ve ticarette uygun anlaşıyorlar.”
Başşehrin dışında futbol, geçmişin dehşetli günlerini unutturmak için elinden geleni yapıyor.
Moldova hududundan yalnızca birkaç kilometre içeride olan ve lakin Trandinyester denetimi altında bulunan Bendery kasabası girişindeki askerler, yol denetim noktasına giren çıkan araçları durduruyor.
Yol kenarında duran bir tank, namlusunu gururlu bir biçimde bulutlu gökyüzüne doğrultmuş durumda. Tankın yola bakan tarafında, Kiril harfleri bir yazı yer alıyor: “За родину! – Vatan için!”
Transdinyester halkının çoğunluğu Rusça konuşuyorBir eski futbolcunun hatırladıkları
Dinyester’in kıyısında yer alan bu kent, çapraz ateşin ortasına şurası durumda.
Alexandru Guzun, artan tansiyonun savaşa dönüştüğü gün Bendery kentinin kulübü Tighina ile Constructorul’a karşı yapılacak maçta oynayacaktı. Tarih 2 Mart 1992 idi.
Guzun, “Çok yeterli bildiğiniz bir kente gelip, sokaklarda patlayan bombalar görmenin şokunu hayal edebiliyor musunuz?” diyerek o günü hatırlıyor.
Guzun, o gün grup arkadaşlarıyla bir otelde buluştuktan sonra müsabakanın yapılacağı stadyumu gidecekti. Lakin olaylar beklendiği üzere devam etti.
“Otel tam ırmak kıyısındaydı. Tiraspol’e yalnızca birkaç kilometre uzakta olması ve Moldovalı askerlerin de öteki istikametten buraya gelmesi nedeniyle, fizikî olarak savaşın ortasında kaldık”
Otele kaçarak girdikten kısa mühlet sonra, çıkış yolu olmadığını anladılar. Etraflarında patlayan bombalar ve top mermileri ile Guzun ve grup arkadaşları, açık olan tek yola yanlışsız bodrum kata gerçek ilerlediler.
Guzun “Bulabildiğimiz her şeyi bodruma indirdik. Yaşamak için muhtaçlığımız olan her şeyi. Sırayla birinci kattaki otel restoranına gidiyor ve tekrar yiyecek materyali alarak geri aşağı indiriyorduk. Orada üç gün mahsur kaldık” diyerek yaşadıklarını hatırlıyor:
“Kuşatmanın ikinci gününde, ne Moldova ne de Transdinyester tarafında yer alan birtakım bireyler otele geldi. En üst kata beyaz bir bayrak diktiler ve onlar da bizimle bodrumda kalmaya başladı.
“Sonra otelde mahsur insanların ayrılmasını sağlamak için iki taraf ortasında bir ateşkes mutabakatına varıldığını öğrendik. Beyaz bayrakla gelen adamlar olmasa bunun gerçekleşebileceğine inanmıyorum.
“Ama hala otelden çıkarak köprünün üzerinden geçmek zorundaydık. Tamam ateşkes vardı lakin bu kimsenin ateş etmeyeceği manasına gelmiyordu. Kimse bu türlü bir mevti soruşturacak değildi. Köprü de kurşun izleri ile doluydu.”
Alexandru Guzun o dönem sonunda Tighina’dan ayrıldı ve Ukrayna’ya taşındı. Kadro arkadaşlarının birden fazla da onun üzere yaptı. Birebir yılın Temmuz ayında imzalanan bir ateşkes, çatışmaları sonlandırdı lakin kentin, 1992 yılının birinci yarısında yaşananların yaralarını sarması uzun vakit aldı.
Tiraspol’e geri döndüğümüzde, Sheriff’in gücü o kadar net görünüyor ki, yakın bir vakitte Moldova ligindeki dar bütçeli rakipleri tarafından geçilmeleri pek mümkün değil.
Grup, ceçen dönem Divizia Nationala (Moldova Birinci Ligi) şampiyonluğunu, 36 maçta 32 galibiyet ve tek bir hezimetle, 16 puan farkla kazandı.
Rekabetin az olduğu lig maçlarının yarattığı sıkıcılığın, Şampiyonlar Ligi’nde Real ve Inter Milan’ın ziyaretleri ile dağılması umuluyordu ki bu umutlar boşa çıkmadı.
Lulenov, “Futbol kulübü asla çökmeyecek” diyor. UEFA’dan gelecek para ve Sheriff şirketinin devam eden takviyesiyle, muhtemelen de haklı. Lakin Tiraspol’deki yollar hala çatlak.
“Barış ve refah, tek istediğimiz bu” diyor Smolensky, yoldaki öbür bir delikten kaçınmak için direksiyonu çevirirken.
“Buna sahip olduğunuzda, öbür her şey kendi kendine hallolur.”
