ABD’nin Irak’taki muharip güçleri çekme kararının Suriye’deki askeri varlığını etkileme mümkünlüğü tartışılırken Fırat’ın doğusunda Kürtler teklif ve tehditler ortasında geleceğini arıyor.
ABD Lideri Joe Biden ile Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’in 16 Haziran’daki Cenevre buluşmasından sonra bahisler açıldı. İki ülke teknik seviyede Suriye’yi görüşmeyi sürdürüyor.
Bu diyalogun ne üreteceği kestirilemese de ABD’nin Irak’taki askeri varlığını eğitmen ve danışmanlarla sınırlardırması Suriye siyasetinde da değişim potansiyeline işaret ediyor. Rus-Amerikan diyalogunun seyri bilhassa Fırat’ın doğusunda fiili özerk yapının geleceğini yakından ilgilendiriyor.
ABD ile diyalog sürerken Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 2 Temmuz’da “ABD’ye güvenmeyin, Şam’la diyaloga girin” manasına gelen bir davet yaptı. Lavrov şartlara bağlı Kürt tutumundaki gel-gitlere gönderme yapıp gerçekçi bir tercih yapılmasını istiyordu:
“Kürt örgütleriyle temas halindeyiz. Bağımsız olmalılar ve tüm meseleleri merkezi hükümetle ele almakla ilgilenmeliler. Lider Trump, tüm birliklerin Suriye’den ayrılacağını duyurduğunda, Kürt önderler çabucak Şam’la köprüleri kurmaları için bizden yardım istemeye başladı. Birkaç gün sonra Washington fikrini değiştirdi ve kalacaklarını söyledi. Kürt meslektaşlarımız görüşmelerimize ilgilerini kaybetti. Amerikalıların kendileri için her şeye tekrar karar vereceğini düşündüler. Müzakereleri teşvik etmeye hazırız fakat tarafların tavırlarında tutarlılık olmalı. Amerikalıların açıkça ayrılıkçılığa teşvik ettiği birçok Suriyeli Kürt küme var. Umuyorum ki Şam’la olağan bağlar arayan Kürtler bu oyunların kışkırtıcı tabiatını ve büyük tehlikesini anlar.”
Tanınma atağı ve yansılar
Belirsizlik yerinde Kürtler bir taraftan Lavrov’un davetine olumlu cevap verirken öteki taraftan aykırısı bir istikametle 18 Temmuz’da memleketler arası tanınma kampanyası başlattı.
Suriye Demokratik Güçleri (SDG) Genel Kumandanı Mazlum Kobani’in de iştirak ettiği toplumsal medya kampanyası sürerken Suriye Demokratik Meclisi (SDM) Eşbaşkanı İlham Ahmed başkanlığında bir heyet Elysee Sarayı’nda ağırlandı.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, IŞİD’e karşı yardımların süreceğini belirtirken kuzeydoğu Suriye’de kapsayıcı bir idare için çalışılması gereğini vurguladı. Dayanak açıklamasının tonu düşüktü. Bu haliyle de Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yelkenleri indirip AB’yle olumlu gündeme döndüğünden beri ılımlılaşan Türk-Fransız münasebetlerini germeye yetti.
Dışişleri, Fransa’yı “bölücü terör örgütüyle ilgileri sürdürerek Türkiye’nin ulusal güvenliğine ve Suriye’nin bütünlüğüne ziyan vermekle” suçladı. Daha sonra özerk idarenin Cenevre’de bir ofis açması üzerine Türkiye, İsviçre’yi de protesto etti. Cenevre ile birlikte özerk idarenin yurtdışında temsilcilik sayısı yediyi buldu.
Kürtlerin tanınma gayretleri Şam’ı da kızdırdı. Suriye Dışişleri, özerk idaresi, Suriye’ye komplo kuran, zenginliklerini yağmalayan ve topraklarını parçalamaya çalışan işgalci ve sömürgeci güçlere hizmet etmekle suçladı. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk İdaresi ise “Ulusal çıkarları temel alın, mantıklı konuşun, önemli diyaloglara katılın, suçlama lisanından uzak durun. Bu cins açıklamalar istikrara katkı sağlamıyor” karşılığını verdi.
Kürtler ne diyor, ne istiyor?
Kürtler öteden beri Şam’la diyalogla statü kazanmayı umarken Amerikan varlığını tahlile kadar bir garanti olarak görüyor. Şam ise Amerikan varlığını bölünme senaryosu olarak görüp “Kürtler evvel ABD ile alakayı kesmeli” diyor. Şimdiye kadar kurulan diyalog özlü müzakere etabına asla geçemedi.
Pekala, özerk idarenin önde gelen aktörleri son gelişmeleri nasıl okuyor? SDM Eşbaşkanı İlham Ahmed’in yanı sıra Demokratik Birlik Partisi (PYD) Eşbaşkanlık Kurulu üyeleri Salih Müslim ve Aldar Halil sorularımızı yanıtladı.
Ahmed’e nazaran problem artık Esad’ı iktidarda tutmak ya da tecrit etmek değil ülkenin çöküşe gitmesiyle ilgili. Ve devlet yapısının ne kadar korunacağı Amerikan-Rus diyaloğuna bağlı. Ahmed “Uzlaşılan şartların ne olacağını kestiremeyiz lakin Suriye’nin artık merkezi bir devlet olmayacağı açık” diyor. Tanınma kampanyasıyla ilgili de şunu söylüyor:
“Amaç idari sistem olarak kuzey ve doğu Suriye’den Suriye’nin geneline adem-i merkeziyetçi bir devlet inşa etmenin gerekliliğine işaret etmekti.”
Ahmed, Avrupa’daki temaslardan beklentileri de “Terörle gayret üzerine heyeti münasebetlerin tabiatını yavaşça askeri alandan sivil ve entelektüel alanlara hakikat değiştirmek” diye izah ediyor.
Salih Müslim ise “Tek bir asker kalsa bile Amerikan varlığı tahlil sürecinde bizim pozisyonumuzu güçlendiriyor. Bunun dışında fazla bir beklentimiz yok” diyor. “Siyasi takviye de bekliyoruz fakat politikalarımızı Amerika üzerinden yapmıyoruz. Onlara bel bağlamıyoruz. Başından beri rejimle tahlil arıyoruz. Amerikalılar da bunu biliyor ve karşı çıkmıyor. Sonuçta tahlilimiz rejimle olacak” diye ekliyor.
“Biden ile Putin Suriye’de tahlil için kalın çizgilerle anlaşmışlar. Ayrıntılarını bilmiyoruz. Muhammak bir şeyler yapacaklar.”
Müslim, Rusya kanalıyla neden tahlile gidemediklerini şöyle izah ediyor: “Ruslar bizi şartsız rejimin kucağına atmaya çalışıyor. Bu tahlil değildir. Zira rejimin mantelitesi değişmedi. Ayrıyeten Kürtleri köşeye sıkıştırıp kimi haklar vererek sıkıntıyı kapatacağını düşünüyorlar. Bu yalnızca Kürt sıkıntısı değildir. Burada halklarla birlikte inşa edilmiş bir proje var. Demokrasi Suriye’ye gelirse Kürt sorunu da çözülür. Özerklik deneyimi var, 7 kantondan bahsediyoruz. Rakka olsun Deyr el Sıkıntı olsun, bunlar da özerkliğin bir kesimidir. Buralarda çoğunluk Araptır. Kürt probleminden bahsederken buraları ne yapacaksınız? Kürtlerle Araplar ortasında çelişki yaratıp savaş çıkarmak istiyorlar. Projemiz bütün Suriye’ye uygundur. Suriye ‘Amerikalılara teması kesin’ diyor. Kendi merhametine kalmamızı istiyorlar. Biz meskenin içerisindeyiz. ‘Gelin birlikte nasıl yaşacağımız konusunda anlaşalım. Sonra Amerika düşmanımız, Rusya dostumuz ise ona nazaran birlikte hareket edelim.”
Müslim tanınma kampanyasının ayrılıkçı bir gündem içermediği suçlamasını reddedip yürüttükleri teşebbüslerden beklentilerini şöyle sıralıyor:
- 2020 başından beri Til Koçer (Yarubiye) Hudut Kapısı kapandığından milletlerarası yardımlar Fırat’ın doğusuna ulaşmıyor. Bölge Türkiye ve Bab el Hava’yı denetim eden Heyet Tahrir el Şam’ın insafına bırakılamaz. Bu değişmeli.
- Özerk idare rejime alternatif değil; muhalefetin modülü olarak meşruiyet kazanmak istiyor.
- Özerk idaresi dışlayan bir süreç tahlil getiremez. Özerk idare de Cenevre sürecine katılmak istiyor.
- IŞİD üyeleri ve ailelerinin iadesiyle ilgili sorun var. Ülkeler gelip özerk idareyle dokümanları imzalayıp vatandaşlarını almak istemiyor. Tanınma olursa çekinceleri kalmaz.
- Yargılanması gereken 11-12 bin tutuklu var. Özerk idarenin meşruiyeti yok diye kimse işbirliğine yanaşmıyor.
Aldar Halil ise her türlü olasılığa hazır olduklarını söylüyor. Fırat’ın doğusundaki güçlerin bugüne kadar rejimi yıkma perspektifi ile hareket etmediğini, aksi halde milletlerarası takviyenin gelmiş olacağını; Kürtlerin ABD, Rusya ve Türkiye ortasındaki çekişmede pazarlık objesine dönüştüğünü; Afrin, Tel Ebyad (Grê Sipî) ve Ras’ul Ayn’daki (Serê Kaniyê) işgallerin bu pazarlıkların sonucunda gerçekleştiğini ve bu gerçeklikler ışığında kendi güçlerine dayanmayı temel aldıklarını vurguluyor.
Halil ABD ile bağın IŞİD’le çaba ile hudutlu olduğunu, bunun sanıldığı üzere ağır askeri ve mali takviye içermediğini, siyasi muhtevasının olmadığını, üst seviyedeki görüşmelerin yalnızca vitrini doldurduğunu, görüşmelerin abartılı değerlendirmelerle çıkar çatışmalarına husus edildiğini söylüyor:
“Bu eksende gelişen bir münasebet biçimine fazla inanç duymak önemli bir gaflet olur. Birçok kişi bağlantılarımızın stratejik olduğunu sanıyor. (Eski ABD Lideri Donald) Trump, Grê Sipî (Tel Ebyad) ve Serê Kaniyê ( Ras’ul Ayn) işgalinden evvel münasebetin biçimini çok hoş tabir etti. Askerlerini geri çekip ‘Sorunlarını kendileri çözsün’ diyerek işgale onay verdi. Rusya aktifliğini artırmak için garantörlük üslendi. Bu garantörlüğü bize karşı şantaja dönüştürdü. Yani ABD ve Rus varlığı bizler için teminat olmadı. Bölgenin bir statüsü yoksa bunun birinci derecede sorumlusu ABD ve Rusya’dır. Bu siyaset ile Kürtler ve Türkler en son bir savaş içinde tüketilmek istenmektedir. ABD güçlerinin varlığı bir teminat olamaz. Halkımızın öz gücüne ve dostlarımızın dayanağına güvenmekteyiz.”
Halil özerkliğin inşasına ABD’siz başladıklarını ve onsuz devam edebileceklerine inanıyor. Amerikalılarla paydaşlığın Şam’la tahlil arayışını etkilemediğini savunuyor:
“Şam ile ilgilerimizin çerçevesini ABD burada yokken çizmiştik. Şam’ya çatışmayı tercih ettik. Suriye’nin toprak bütünlüğünü savunduk. Tüm halklarla birlikte etnik ve inanç kimliğini temel almayan demokratik bir Suriye kuralım dedik. ABD buradayken de görüşümüz değiştimedi. Sayın Lavrov bunu bilmesine karşın ‘ABD nasılsa gidecek, o nedenle Şam ile görüşmeleri başlayın’ diyor. Elbette çağırıyı manalı buluyor ve tahlilin askeri değil müzakerelere dayalı olması gerektiğini düşünüyoruz. Fakat öteki yandan hiç bir demokratik talebimize karşılık vermeyen Baas idaresini ikna etmek de Lavrov’a düşmüyor mu?”
Halil ateşkesin garantörü olarak Rusya’nın Türkiye ve desteklediği kümelerin bölgedeki kabahat ve ihlallerine sessizliğini de eleştiriyor. Tanınma kampanyasının da aktüel gelişmelerle ilgisinin olmadığını savunuyor:
“Biz bir statünün tanınmasını her vesileyle lisana getirdik. Ancak Suriye ismine olduğu söylenen hiç bir platformda bize yer verilmedi. İnsanlık kabahati işleyen Selefi örgütler ve işgalci güçler Suriye ismine konuşuyor. Lakin Suriye’nin bir modülü olan bizler bu platformlara dahil edilmedik. Dost olduğunu söyleyenler böylesi bir sürece öncülük etmedi. Suriye’de demokrasi isteyen bir dış güç yok. Savaş ve kriz onların varlığının teminatı. O nedenle Suriye’nin üçte birinde sürdürülen barışçıl ve demokratik hayat için statü istemek doğal hakkımız. Yani bu kampanya ne Batıyı etkilemeyi ne Şam’ı sıkıştırmayı ne de Rusya’yı yükünü koyması tarafında teşvik etmeyi hedeflenmektedir. Anayasal garantiye dayalı bir statüyü hak ediyoruz. Bunun çabasını her şartta yürüteceğiz.”
Halil, Paris’ten çıkan sonuca dair da “Ziyaret diplomatik münasebetlerin her seviyede sürdürülebileceğini ve bunun imkanlarının olduğunu göstermektedir” diyor.
Bir birinci olarak ABD Dışişleri Bakan Yardımcı Vekili Joey Hood başkanlığında üst seviye heyetin 16-17 Mayıs’ta Rojava’ya yaptığı ziyaret Kürtlerin umudunu artırmıştı. Halil bu bahiste “Heyetin bileşimi bağlantılarda yeni bir kademeye geçilebilir bildirisi veriyordu. Lakin heyet Erbil’den buraya geldiğinde Güney Kürdistan barut fıçısı üzereydi. Türkiye işgalini daha da derinleştirmek için PKK’ye akınlarını artırırken güneyli Kürt güçleri de ortak etmeye çalışıyordu. Heyet burada Kürt birliğinden bahsetti. Bunun dışında değerli bir husus üzerinde görüşülmedi. Heyet daha sonra Ankara’ya giderken onlar üzerinden bir ileti iletilmedi” diyor.
Halil’e nazaran Tel Ebyad ve Ras’ul Ayn’a yönelik Barış Pınarı Harekâtı’ndan evvel Amerikalı Özel Temsilci James Jefrey aracılığıyla Ankara ile yapılan dolaylı görüşmeden sonra bir daha temas olmadı. Halil aslında iletilecek bir ileti da olmadığını belirtip ekliyor: “Türkiye hükümeti ağır silahlarımızı ve askeri güçlerimizi huduttan çekersek saldırmayacakları teminatını vermişti. Biz bu talepleri yerine getirdik ve ABD garantörlüğünde topraklarımızı işgal etti.”
İlgi var tanıma yok
ABD, Türkiye’nin itirazlarını geriletmek ve bölgeyle bağları kolaylaştırmak için şartları değiştirmeye çalıştı. Amerikalılar, PYD çizgisinin çatı kuruluşu TEV-DEM (Demokratik Toplum Hareketi) ile Suriye Kürt Ulusal Kurulu (ENKS) ortasında birliğin tesisi için yük kullandı. ENKS’nin katılmasıyla özerk idaredeki PKK ilintisinin geriletileceği hesabı yapıldı. Ancak plan yürümedi. Hatta Paris’teki ziyarete ENKS’nin de katılması öngörülmüştü. Bu husus Kürdistan Bölgesel İdaresi Lideri Neçirvan Barzani’nin 30 Mart’taki Elysee ziyaretinde kararlaştırılmıştı. Ama PYD birlik sağlanmadan Elysee nezdindeki kredisini ENKS ile paylaşmak istemedi.
ABD beri taraftan Batılı ortaklarını bağlar konusunda teşvik ediyor. Son vakitlerde dikkat cazibeli bir trafik oluştu.
20 Nisan’da İsveç Savunma Bakanı Peter Hultqvist görüntü konferans yoluyla Mazlum Kobani ile görüşüp bölgeye takviyenin süreceğini söyledi. Türkiye buna da sert reaksiyon gösterdi. 25 Mayıs’ta Fransa’dan farklı kurumlardan 5 kişilik bir heyet, 5 Haziran’da Hollanda Dışişleri’nden bir heyet, 22 Haziran’da Katalonya’dan bir heyet, 14 Temmuz’da Finlandiya Dışişleri’nden bir heyet ve 16 Temmuz’da Belçika’dan bir heyet Kamışlı’daydı. 3 Haziran’da özerk idare temsilcileri, 13 Batılı ülkeden dışişleri yetkililerinin katıldığı bir zoom toplantısıyla meseleleri tartıştı. Tüm bu temaslarda görüşülen mevzular ortasında Yarubiye kapısının açılması, Türkiye’nin Haseke’nin suyunu kesmesi, Türkiye ve desteklediği silahlı kümelerin Afrin, Tel Ebyad ve Serekaniye’deki hücumları ve ihlalleri vardı.
Kilitli denklem
Bu temaslara karşın Kürt sorunundaki çıkmazı garantileyen temel faktörler inatçılığını koruyor. Kürtler Amerikan varlığını Türkiye ve Suriye idaresine karşı bir garanti; Şam idaresi özerk yapıyı ‘bölücü’ ve Suriye’nin zenginliklerinin gasbeden bir proje; İran ve Rusya Amerikan varlığını başat sorun; İsrail, Amerikan varlığını Suriye içinde Hizbullah ve İrani ögelere yönelik korsan hücumlar için bir teminat; Türkiye özerklik projesini “terör koridoru” olarak görüyor. Amerikan çekilmesini mümkün kılacak bir Kürt açılımını Şam’ın direnci ve Ankara’nın tehditkâr tavrı karşılıyor. Rusya da Kürtleri kazanmak ile Türkiye’yi kaybetmemek ortasındaki sıkışmışlığı aşamıyor.
Bütün bunlar Kürtleri içine alacak bir tahlil planı için uyuşmaz koordinatları tanımlıyor. Bir mühletten beri Kürtlerin temin edilmesi, İran nüfuzunun sonlandırılması, İsrail’i Golan’dan rahatsız eden kanalların açılmaması ve Cenevre sürecinin ilerletilmesi konusunda Rus rolüne güvenme gerekliliğini hisseden bir Amerikan yaklaşımı kendini aşikâr ediyor. Fakat bu al-ver şimdi test sürüşünün çok başında.
- ABD’den Suriyeli Kürt siyasetçi Hevrin Halef’i öldürdüğü argüman edilen Ahrar el Şarkiye örgütüne yaptırım
- Ahrar El Şarkiye: ‘Savaş suçu’ işlemekle suçlanan Suriyeli silahlı muhalif küme
- Suriyeli Kürt siyasetçi Hevrin Halef nasıl öldürüldü?