Hilal Köylü / Ankara
ABD ve öbür yabancı güçlerin 20 yıldan sonra çekilmeye başlamasıyla Afganistan’da çatışmalar şiddetlendi. Kırsal bölgelerde büyük kazanımlar elde eden Taliban, değerli kentleri amaç alarak ilerleyişini sürdürüyor.
Ülkenin kuzeyindeki Kunduz, Sar-i Pol ve Talukan da Taliban’ın eline geçti. Taliban son olarak Samangan vilayetinin merkezi Aybak’ı da ele geçirdi ve hükümetle ateşkes konusunda bir muahede olmadığını açıkladı. Taliban’ın bu ilerleyişi, ABD çekildikten sonra Kabil Havalimanı’nın güvenliğini ve işletmesini sağlamaya talip olan Ankara’nın karşılaşacağı risklerin ne istikamete ilerlediğine ait tartışmaları da tekrar gündeme taşıdı.
NATO’ya bu istikametteki talebini Mayıs’ta ileten Ankara’ya olumlu karşılık 14 Haziran’da Brüksel’deki NATO tepesinde geldi. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Türkiye’nin Afganistan’da “kilit rol oynayabileceğini”, ABD Lideri Joe Biden da “iyimser” olduğunu söyledi.
Doruğun akabinde Ankara-Washington sınırında başlayan diplomatik ve askeri müzakerelerden şimdi bir sonuç çıkmaması ise Taliban güçlerinin süratli ilerleyişi karşısında Türkiye’nin Kabil misyonunun karşılaşacağı risklere ait kıymetlendirme yapılan diplomatik ve askeri çevrelerdeki soru işaretlerini artırdı. Bu soru işaretlerinin başında “müzakerelerin neden uzadığı ve Taliban güçlerinin ilerleyişinin bu müzakerelere nasıl tesir ettiği” geliyor.
“Kamuoyu bilgilendirilmedikçe spekülasyon bitmez”
Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, Türk askerinin Kabil’de tam olarak ne yapacağına dönük soruları “Türkiye muharip güç olmayacak” diye yanıtlasa da, siyasi muhalefetin “Türk askeri göz nazaran göre ateş çemberine mi atılıyor?”, diplomatik çevrelerin de “Bölge ülkeleriyle ve Taliban ile diyalog tabanı neden tam olarak sağlanamıyor?” sorularına karşılık veremedi.
Türkiye’nin NATO daimi temsilciliği misyonunda de bulunmuş emekli büyükelçi Fatih Ceylan, Türkiye’nin talip olduğu Kabil misyonu konusunda kamuoyunda birçok soru işareti olduğuna dikkat çekenlerden. Ceylan, DW Türkçe’ye “Türkiye bu vazifesi niye üstlendi? Bizim oradaki ulusal çıkarlarımız nedir? Hangi ulusal çıkarlara hizmet için oraya gidiyoruz? Kamuoyuna bu sorular üzerinden nizamlı ve kâfi bilgi verilmedikçe spekülasyonların sonu gelmeyecek” diyor.
Ceylan en büyük spekülasyonun da, Türkiye’nin ABD başta olmak üzere Batılı ülkelerle yaşadığı meşakkatler üzerinden yapıldığını söylüyor. Ceylan bu spekülasyonun; Türkiye’nin Kabil misyonunu alması durumunda ABD ile meselelerini çözmek için elinin güçleneceği ve Türk hükümetinin siyasi muhalefete karşı da muvaffakiyet sağlamış olacağı değerlendirmelerine dayandığını anlatıyor.
“Akar’ın açıklamaları kâfi değil”
Ceylan, Taliban’ın daha evvel Türkiye için “işgalci güç” tanımlaması yaptığını hatırlatırken, Ankara’nın başta Taliban olmak üzere Kabil konusunda kimlerle ne konuştuğuna ait kamuoyuna bilgi vermesi gerektiğini belirtiyor. Ceylan, “Eminim ki bir temas trafiği işliyordur. Ona hiç kuşkum yok. Türkiye, Taliban, Katar, Pakistan, civar ülkeler, Orta Asya Türk cumhuriyetleri temas halindedir. Fakat kamuoyunun Kabil konusunda Türkiye’nin ne yapmak istediğine ait doyurucu bilgilere gereksinimi var” diyor.
Akar’ın “Afganistan’a muharip güç olarak gitmiyoruz” açıklamasına gönderme yapan Fatih Ceylan, “Biz esasen Afganistan’da olduğumuz müddet içinde muharip güç olmadık. ISAF içinde bile birçok kayıt altında Türk kuvvetleri orada misyon yaptılar. Kararlı takviye misyonunda yeniden havaalanındaydık. Son beş yıldır havaalanındayız. Muharip güçler aslında değildi. Akar’ın açıklamaları kâfi değil” çıkışında bulunuyor.
“Taliban’ın ilerlemesi iç çatışmanın büyümesi demek”
Emekli Büyükelçi Ceylan’a nazaran Taliban’ın Kunduz ve ötesine hakikat ilerlemesi, Kabil’e vazife yapması olası Türk askeri için çatışma riskinin direkt büyümesi demek.
Ceylan, “Afganistan’ın kuzeyinde Türk soyluların da yaşadığı bölgede çatışma ihtimali artıyor. Afgan hükümetinin oradaki birtakım savaş ağalarıyla işbirliğiyle Taliban’ın ilerleyişini durduracak tarafta adımlar atması mümkün. Bu iç çatışmanın şiddetlenmesi demektir. Taliban havaalanına saldırır mı bilemeyiz fakat Kabil’in güvenliği riske girerse orada vazife alan bir öbür ülkenin, bu durumda Türkiye’nin orada bulundurduğu kuvvetlerin de çeşitli risklere maruz kalması karşımıza gelebilir” uyarısı yapıyor.
Taliban’ın Kunduz’u ele geçirmesi Mayıs’tan beri sürdürdüğü ilerleyişinde en büyük kazanım olarak görülüyor. Kabil başta olmak üzere ülkenin büyük kentleriyle irtibatlı yollar üzerine şurası Kunduz, Tacikistan hududunda yer alıyor. Tacikistan sonu da Afganistan’dan Orta Asya’ya, Avrupa’ya uyuşturucu kaçakçılığının merkezi olarak biliniyor.
“Dostum Türkiye’den ne isteyecek?”
Diplomasi müellifi Semih İdiz, Kunduz’un Türkiye’nin yakından tanıdığı ve dost saydığı Mareşal Raşit Dostum’un bölgesi olduğunu hatırlatıyor.
İdiz, “Şu anda Dostum orada Taliban’a karşı savaş halinde. Esasen kısa bir müddet evvel Türkiye’deydi ve Taliban alan kazanınca kendisi oraya döndü. Artık Dostum’dan Türkiye’ye rastgele bir talep olursa ve bu talebi Türkiye karşılayamazsa Türkiye’nin imajı daha da zedelenmiş olacak. Yani Türkiye kendisini bu Afganistan konusunda bir açmaza attı ve şu anda içinden nasıl çıkacağını tam bilemiyor” diyor.
Taliban ile diyaloğun da Türkiye için başlı başlına bir açmaza dönüştüğü yorumunu yapan Semih İdiz, Taliban’ın Türk askerinin ülkeden çekilmesini istediğini, diyalog için de bu çekilmeyi kural koştuğunu belirtiyor. DW Türkçe’ye bilgi veren diplomatik kaynaklar, Taliban ile “karşılıklı inanç temeline dayalı diyalog için gerekli tüm teşebbüslerin sürdürüldüğü” bilgisini paylaşıyor.
ABD ile müzakereler neden uzuyor?
Türkiye, ABD güçleri çekildikten sonra Kabil’de havaalanının güvenliğini lojistik ve finansal dayanakla sağlayabileceğini NATO’ya iletmişti. ABD ile başlatılan askeri ve diplomatik görüşmelerden şimdi sonuç yok.
DW Türkçe’ye bilgi veren diplomatik kaynaklar bilhassa finans konusunda sorun yaşanmadığını, yalnızca Kabil’de misyon yapacak Türk askerine nasıl bir lojistik sağlanacağı konusunda görüşmelerin sürdüğünü söylüyor.
Lakin Semih İdiz’e nazaran müzakerelerin uzaması Washington tarafında bir isteksizliğe işaret ediyor. İdiz, “Türkiye’nin burada bir aciliyeti var lakin karşı tarafın aşikâr ki kendi programı var. Durumun aciliyetine rağmen Amerika Türkiye’nin taleplerine cevap vermiyorsa, demek ki ortada bir sorun var. Bir diyalog kopukluğu var yahut karşılıklı olarak bir sağırlar diyaloğu üzere bir şey var” belirlemesi yapıyor.
