Fehim Taştekin – Gazeteci-Yazar
Taliban’ın Afganistan’da hükümet güçleri karşısında bir “çökertme ivmesi” yakalamışken Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda esirgeyici ve işletmeci olarak kalma planı için umutlar azalıyor. ABD’nin dayanağını aldıktan sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu husustaki ısrarı hem vakte hem aykırı akıntıya karşı bir efora dönüştü. Amerikan idaresi de Kabil’in 90 gün içinde düşebileceği öngörüsüyle kendi büyükelçiliğini kaçabilecekleri yere yani havaalanına taşımayı düşünüyor.
Kabil misyonu için Amerikan takviyesi ve Afgan hükümetinin onayının kâfi olmadığı baştan belirliydi. Vilayetlerin gerisi arkasına düştüğü bu trajik değişim karşısında Erdoğan bu defa Taliban’la anlaşmak için kapıları zorlamaya başladı.
Erdoğan’ın Taliban ile ortalarında dini inanç bakımdan farklılık olmadığı açıklaması yeri yumuşatma atağıydı. Ancak Taliban’ın stratejisi açık ve mümkün bir Türk rolünü dışlıyor. Maksatları Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin çekip gitmesini ve Taliban’ın Kabil’de iktidarı ele almasını içeriyor. Taliban’ın dinî paydaşlık ya da kardeşliğinin bu gayenin önünde bir pürüze dönüşmesine müsaade vermeye niyeti yok.
Pakistan faktörü
Kuşkusuz Taliban’ın muhakkak şeylere ikna edilmesinde en kestirme yol Pakistan. Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar da İslamabad’da Pakistan Başbakanı İmran Han ile bu mevzuyu konuştu. Tam bu sırada Erdoğan’ın “Taliban’la kimi görüşmelere varıncaya kadar şu anda ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen ben bile onların önderi durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir” demesi yankı uyandırdı. Bu açık konum, Erdoğan’ın misyon için çok fazla kredi koyduğunu gösteriyor. Akar, İslamabad’daki kritik temasların akabinde sonuca dair “Önümüzdeki günlerde mevzu şekillenecek” demekle yetindi.
Pakistan sayesinde Taliban’la yüz yüze ve üst seviye temas kurulursa bunun muhakkak sonuçları olabilir. Taliban önderi Hibetullah Ahundzade’nin Pakistan Başbakanı dışında yabancı bir başkanla görüştüğüne dair bir bilgi yok. Aleni temasları siyasi heyet lideri Molla Abdülgani Berader yürütüyor. 28 Temmuz’da Pekin’de Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ile görüşen de Berader’di. Başka ülkelerle Ahundzade ortasındaki mesajlaşmanın Pakistan üzerinden yürüdüğü de biliniyor.
Pakistan, Taliban’ın ortaya çıkmasındaki başat rolü nedeniyle örgütün üzerinde nüfuz sahibi olsa da 11 Eylül taarruzlarını izleyen şiddetli yıllar ve Tehrik-e Taliban Pakistan üzere İslamabad’ın başına bela olan örgütlerle yaşadığı çatışmalar durumu oldukça değiştirdi. Taliban iktidara yürürken Pakistan’la bağlara değer veren lakin kararlarında özerkliğini koruyan bir manzara veriyor.
Han’ın “Türkiye ve Taliban için en yeterlisi yüz yüze diyalog” kelamları de İslamabad’ın tesir kapasitesinin garanti olmadığına işaret ediyor. Elbette Han’ın yükü Türkiye’nin Taliban’la görüşmesi için kâfi olabilir. Han’ın Afganistan’da çatışmalara son verecek bir siyasi tahlil konusunda umutlu olmadığına dair kelamları de Taliban’ın kendi yolunda ilerlediğine dair durumu teyit ediyor. Han birkaç ay evvel İslamabad’da görüştüğü Taliban önderlerinin sergilediği tavrı da şöyle aktarıyor:
“Eşref Gani misyonda olduğu sürece bir siyasi tahlil olmayacak ve müzakere masasına oturulmayacak.”
Üç ay içinde Taliban bu kelamı daha kararlılıkla söyleyecek saha üstünlüğü elde etti. Bu ayrıyeten Türkiye’nin Taliban ile Afgan hükümeti ortasındaki barış görüşmeleri için arabuluculuk arayışını da sakatlayan yeni saha gerçekliği.
Taliban pragmatik davranabilir mi?
ABD ile Şubat 2020’de anlaştıktan sonra kaçınılmaz bir dönem teslime evrilen sürecin aksine dönmeyeceğini hesap eden bölgesel aktörler Taliban’ın iktidara döndüğü seçeneğe şimdiden hazırlanıyor. Türkiye de Taliban açısından dostluğunu kazanması elzem bir aktör. NATO içindeki tek Müslüman ülke ve Batı ile konuşabileceği bir kanal. Bu bakımdan şayet askerlerini çekmezse Türkiye’yi de işgalci güç olarak göreceklerini belirten Taliban yeni bir parantez açabilir mi? Sanırım Taliban’la pazarlık arayanlar sıkıntının bu boyutuna bakmasını istiyor.
Londra merkezli internet haber sitesi Middle East Eye’a konuşan Taliban sözcüsü Muhammed Naim, Erdoğan ile görüşme muhtemelliğine dair soruya şu karşılığı veriyor:
“Herkes başkanımızla görüşmek istiyor. Evet, biz de bunun isteriz, lakin gerçek şartlarda. Doha’daki Türk büyükelçiliği ile ortamızda irtibat var. Ve tüm ülkelerle bağlantı kurmayı seviyoruz.”
Bununla birlikte Naim, Kabil misyonunu reddettiklerini de yineliyor:
“Türkiye’ye Kabil Havalimanı’nın güvenliği konusunda tüm samimiyet ve açıklıkla kelamımızı söyledik. Tüm yabancı güçler ülkemizi terk etmelidir.”
Geriye bir soru kalıyor: Bu tavır başkanlar seviyesinde bir görüşmeyle değişebilir mi?
‘Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bir öncelik değil’
Afgan hükümetinden konuştuğum bir kaynak şunları söylüyor:
“Afganistan’da rastgele bir ülkenin barış gayreti değerlidir, bilhassa Türkiye Müslüman bir ülke olarak hayati bir rol oynayabilir fakat yeni gelişmeler Afganların oturup sıkıntılarını çözme vaktinin geldiğini gösteriyor. Şiddeti durdurmanın ve kapsamlı bir siyasi tahlil üzerinde muahedenin vakti geldi. Türkiye üzere ülkeler barış sürecini desteklemeli. Şu anda Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bir öncelik değil.
“Hayatlar, barış ve siyasi bir tahlil önceliklidir. Muhtemelen tüm taraflar, yeni bir siyasi muahede gerçekleşene kadar Kabil Havaalanı’nı korumak için Türkiye ile hemfikir olacaktır.”
Tıpkı kaynak, Taliban’ın da bu misyona istek gösterme ihtimaline dair olarak da “Türk yetkililerin direkt Taliban temsilcileriyle görüşmesi ve Taliban’ın kaidelerine nazaran bir mutabakata varması ihtimali var” diyor.
- Taliban, Afganistan’da nasıl bu kadar süratli ilerledi?
- Taliban, Kabil’e 65 kilometre aralıktaki Pul-i Alem kentini de ele geçirdi
- BBC’ye konuşan Taliban savaşçıları: ‘Afganistan’da savaşı Amerikalılar başlattı’
- Afganistan’da tekrar güçlenen Taliban nasıl kuruldu, bugüne nasıl geldi?
- Afganistan’da gazeteci olmak: ‘Bu işi biz yapmazsak kim yapacak?’
Taliban açısından Türkiye ile uzlaşmanın mümkün iki kuralı olabilir:
Birincisi, Türkiye havalimanında kalabilir ancak bunun Kabil’in ele geçirilmesini zorlaştıran bir misyona dönüşmesine müsaade verilmez. Bunun kırmızı çizgi olduğu net olarak görülüyor.
İkincisi bu misyon havaalanının açık kalması hedefiyle askeri değil “teknik destek” olarak çerçevelenebilir. Havalanın teknik olarak işletilmesinde Afganistan hala yetersiz.
En optimist senaryodan gidilirse şu söylenebilir: Taliban milletlerarası diplomatik tecridin önlenmesine yardımcı olacaksa Türkiye üzerinden havaalanın açık ve inançlı bir biçimde işleyeceği teminatını verebilir. Bu esnemeyi gösterip göstermeyeceğini kestirmek güç.
Yalnızca Taliban 20 yıl sonra milletlerarası toplumun karşısına Afganistan’la hudutlu, daha ulusal, global cihat ağlarına uzaklıklı ve diplomatik açıdan daha pragmatik bir imajla çıkmaya çalıştığı izlenimi veriyor. Pek çok taraf da bu pragmatizme tutunarak Afganistan’ın bir sonraki sayfasına bakıyor.
Taliban’la hâlihazırda diyalog içinde olan Çin, Rusya ve İran’ın Kabil’de Türkiye’nin rolünü büyütmesine sıcak bakmadığı da biliniyor. Bu, Taliban’ın da dikkate alabileceği bir öbür faktör olabilir mi, olabilir. Bütün mümkünlük hesaplarını çöpe atacak şey ise iç savaş senaryosunun denetimden çıkmış vaziyette ilerlemesi.