BBC Dünya Haberleri Editörü – John Simpson
Hayber Geçidi dünyanın en değerli işgal yollarından biri: Dik, sert ve tehlikeli bir coğrafyaya sahip bu bölge, Pakistan-Afganistan hududundan başlayıp Pakistan’ın 32 kilometre içindeki Peşaver Vadisi’ne kadar ilerliyor.
3000 yıldır ordular bu kayalık dar bölgeden geçmekte zorlanıyor, vadide kamp yapmak zorunda kalıyor.
Vadinin etrafında Britanya ve Hindistan ordu alaylarından kalan rütbe işaretlerini görmek mümkün.
Bir devir inşa ettikleri kaleler bugün geçide zirveden bakmaya devam ediyor.
Vadinin yüksek noktalarında bulunan Peştu savaşçıları, eski yıllarda çakmaklı tüfekleriyle geçitteki askerleri büyük bir isabetle amaç alırdı.
Bugün ise o geçitte, Afganistan’da üretilmiş besinleri taşıyan kamyonlar, vakit zaman üzerlerine tutunmuş Afgan erkeklerle birlikte virajlarda kıvrılarak ilerliyor.
Yolun etrafındaki patikalarda ise yaşlı adamlar, sondan kaçırdıkları yüklerin altında iki büklüm bir formda yürümeye çalışıyor.
‘Korku dolu bir iklim’
Hayber Geçidi, Afganistan’ın Pakistan ile en ağır hudut kapısı olan Türkham’da sonlanıyor.
Pakistan birkaç yıl evvel kapının etrafındaki tesisleri geliştirdi. Artık sonu geçmek için bekleyenler daha yeterli denetlenebiliyor.
Ancak dehşet dolu bir iklimde, Afganistan’ın yeni yöneticileri pozisyonundaki Taliban’dan kaçmak isteyenlerin aceleciliği hudutta kendini hissettiriyor.
Onları hududun Pakistan tarafından bile görmek mümkün.
Öğlen sıcağında, tellerin gerisinde ellerindeki dokümanları sallayarak sonu geçmelerine müsaade verilmesi için yalvarıyorlar.
Lakin istisnalar haricinde, sırf sıhhat problemleri için tedavi görmesi gereken Afganların ve ailelerin huduttan geçmesine müsaade veriliyor.
Hudut kapısından geçen yolun üzerinde Pakistan askerleri ve Taliban güçleriyle yan yana duruyor.
Taliban üyeleri benimle konuşmaya çekinmiyor.
Hudut kapısında yeşil ve kırmızı Afganistan bayrağının neden dalgalanmadığını soruyorum.
Taliban gücü ele geçirdikten sonra bu bayrağı kaldırıp yerine, üzerinde Kelime-i Şehadet’in yer aldığı beyaz Taliban bayrağını kullanmaya başlamıştı.
Gururlu bir formda “Ülkemiz artık bir İslam Buyrukluğu ve ülkenin tümü için gerçek bayrak artık bu” diyor.
Orta sıra tansiyon anları yaşansa da Pakistan ve Taliban vazifelileri sonda çoklukla problemsiz bir halde çalışıyorlar.
Ancak ortalarında bir dostluk yahut kardeşlik ilgisinin olduğunu söylemek sıkıntı.
Pek çok Afgan, Taliban’ın idaresi ele geçirmesinden Pakistan’ı sorumlu tutuyor.
Bu örgütün Pakistan tarafından kurulduğu ve desteklendiğini düşünüyorlar.
Öte yandan Pakistan’ın Taliban’la münasebeti, İmran Han’ın başbakanlık koltuğuna oturduğu 2018’den beri pek de yeterli değil.
Taliban üzerindeki tesirleri de bariz bir biçimde azaldı.
Çin’in gücü
Pek çok hükümetin gözünde Taliban’la bağlantıda olmak utanç verici bir durum.
Örgütün çok sıkı olmamakla birlikte Suudi Arabistan ve birtakım Körfez ülkeleriyle alakası bulunuyor.
Günümüzde Taliban’la en yakın bağlantıya sahip olan ülke ise Çin. Bu hususta hiçbir utanç emaresi de göstermiyor.
Çok sayıda Afgan ülkeden kaçmaya çalışırken Afganistan iktisadı çöküşe geçti.
1996-2001 ortası Taliban’ın iktidarda olduğu son devirde de ekonomik kriz vardı.
Bu yüzden, Afganistan’ın batmaması için Taliban Çin’in ekonomik takviyesine gereksinim duyacak.
Bu da Pekin’e örgüt üzerinde kıymetli bir tesir sağlayacak.
Taliban’ın Pekin’e, Uygurlar ve Müslümanlara yönelik tutumu nedeniyle bir sorun çıkartmayacağından da neredeyse emin olabiliriz.
Kabil’in Taliban’ın eline geçmesi ABD, İngiltere, Almanya, Fransa ve Afganistan’a 20 yıldır yardım eden başka ülkeler açısından feci bir olay.
Hindistan’ın bölgeye yönelik siyaseti da büsbütün yıkıldı.
Afganistan’a büyük ölçülerde sermaye gönderen ve uzmanlık gerektiren hususlarda bilgi aktaran Hindistan, Hamid Karzai ve Eşref Gani hükümetleriyle yeterli bağlantılara sahipti.
İki siyasetçi de Hindistan’ın Pakistan tesirini dengelemesinden mutluydu.
Bütün bunlar artık tarihin sayfalarında yer alacak siyasetler.
Taliban son iktidarında memleketler arası toplumdan dışlanmıştı.
İktisat o kadar berbat hale gelmişti ki 2001’de yakıt alacak paraları kalmamıştı. Ülkedeki az sayıda araba, yakıt olmadığı için yollarda terk edilmişti.
Ülke genelinde elektrik kesintileri yaygındı ve çoğunluğun jeneratör alacak parası da yoktu.
Geceleri sokaklar sessiz ve karanlık, gündüzleri ise Taliban militanlarıyla müsabaka ihtimalinden dolayı tehlikeliydi.
Afganistan yeniden tıpkı noktaya mı dönecek?
Bu sefer fark Çin. Pekin siyasi ve ekonomik bir çıkar sağlayacağını düşünürse Taliban’ın batmasının önüne geçecektir.
Aksi takdirde Taliban yalnız kalacak.