Diana Hodali
Yıllardır süren iç savaş, Suriye’de yalnızca binaları değil, ekonomiyi de tarumar etti. Savaşla birlikte Şam rejimine karşı uygulanan milletlerarası ekonomik ambargolar sonucu yeterlice derinleşen ekonomik kriz nedeniyle Suriye Lirası, 2019 yılında adeta yere çakıldı. Ülkenin kuzeybatısında yer alan Türkiye’nin hudut komşusu İdlib vilayetinde idaresi elinde bulunduran El Kural’ın Suriye kolu Nusra Cephesi kökenli Heyet Tahrir el- Şam (HTŞ) örgütü, 2020 yazında hayat pahalılığı ve ekonomik krizi azaltmak maksadıyla Türk Lirası’nı tedavüle soktu. Bölgede yaklaşık bir buçuk yıldır TL, zarurî ödeme aracı olarak kullanılıyor.
TL’deki bedel kaybı fiyatları uçurdu
Londra merkezli İngiliz fikir kuruluşu Chatham House’dan Suriye uzmanı Zeki Mehchy, İdlib’deki ekonomik durumun bir buçuk yıldır nispeten istikrarlı kaldığını söylüyor ve ekliyor: “Ancak artık Türk Lirası da hür düşüşe geçti. Bu da İdlib halkının ömür şartlarını önemli biçimde etkiliyor.”
İdlib vilayetinin nüfusu halihazırda yaklaşık dört milyon ve bunun bir milyondan fazlası mülteci kamplarında yaşıyor. Birçoğu, savaş nedeniyle Suriye içinde birkaç sefer göç etmek zorunda kalmış. İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran, İdlib’de yaşayanların yaklaşık yüzde 75’i insanî yardıma bağımlı. Buna bir de korona salgını ve Esad rejimi ile destekçileri tarafından vilayetin güney bölgelerinin daima bombalanması da eklenince, hayat şartları daha da güçlü hale geliyor.
Türk Lirası, 2020 yazında bölgede ödeme aracı olarak yürürlüğe girdiğinde, dolar kuru 6,8 liraydı. Şu anda ise neredeyse iki misli artarak 13 lira bandına yükselmiş durumda (30 Kasım 2021 itibariyle).
İdlib’de bir kuaför salonunda çalışan 46 yaşındaki Hatice, “TL bu kadar çok bedel kaybedince dükkânlar ve tüccarlar fiyatları çabucak yükseltti.” diyor. Haftada yalnızca 100 TL kazanan beşerler olduğunu söyleyen Hatice “Yemek pişirmek için bir mutfak tüpüne 157 lira ödemek zorundaysanız, bunu nasıl karşılayabilirsiniz?” diye soruyor.
Türkiye’den gelen mallar ve kacakçılık
İdlib idaresiyle işbirliği yapan petrol şirketi Watad Petroleum, Türk Lirası’nın pahası fikir çabucak akaryakıt fiyatlarını yükseltti. Watad’ın gerisinde kimin olduğu bilinmiyor. Fakat kuzeybatı Suriye’de kullanılan petrolü büyük ölçüde Türkiye’den alıyorlar. Yalnızca petrol değil; bölgede kullanılan malların neredeyse tamamı Türkiye menşeili. Mal geçişleri genelde Bab el-Hava hudut kapısından yapılıyor.
Hatice de bunu tasdik ediyor: “Kuaför salonunda yalnızca Türkiye’den gelen eserleri kullanıyoruz. Ancak tabi piyasada birtakım yerli mallar da alınıp satılıyor.”
Suriye uzmanı Zeki Mehchy, İdlib’in kendine ilişkin bir mali kaynağı olmadığını söylüyor. Örneğin bölgede buğday yetiştiriliyor lakin halkın ekmek gereksinimi tekrar de karşılanamıyor. Mehchy, “Bu yüzden İdlib halkı büyük ölçüde Türkiye’den, rejimin denetimindeki bölgelerden yahut Kürt bölgelerinden gelen mallara bağımlı durumda” diyor.
Suriye içinden İdlib’e ulaşan malların birden fazla kaçak. Milletlerarası yaptırımlar, rejimin denetimindeki bölgelerde günlük muhtaçlık unsurlarının fiyatlarının yükseltilmesine neden oluyor. Bundan istifade eden kaçakçılar, temin ettikleri eserlerin üzerine astronomik kâr marjları ek ediyor. Tüm bu sürecin kabarık faturasını da en nihayetinde İdlib’deki fakir tüketiciler ödemek zorunda kalıyor.
Yeni bir insanî felaket kapıda
Hatice ve ailesi doğma büyüme İdlibli . Başlarını sokacakları bir barınağa sahip oldukları için şükrediyorlar. Kıt kanaat geçinebildikleri için kendilerini şanslı görüyorlar: “Buradaki öbür beşerler çok daha berbat durumda. Çadırlarda yaşıyorlar ve maddi yardıma muhtaçlar.”
Medico International isimli milletlerarası yardım ve insan hakları kuruluşu yetkilisi Till Küster, bilhassa kış mevsiminin başlaması ve korona salgını nedeniyle yeni bir insanî felaket tehdidinin kapıda olduğunu söylüyor: “Çoğu çalışana günlük fiyatları Türk Lirası olarak ödeniyor. Şayet durum bu türlü devam ederse beşerler yakında ekmek dahi alamayacak. Buraya şu anda yalnızca besin bağışları yahut para takviyesi yoluyla yardım edilebilir.”
Tüm bu olumsuz şartlara karşın Hatice ve ailesi, İdlib’i terk etmeyi düşünmüyor. Aslında iki kardeşiyle birlikte göç etmesi pek mümkün olmazdı. “Onlarla nereye gideyim?” diye soruyor. Hatice, burada kalıp uğraş etmek ve bilhassa hemcinslerine yararlı olmak istiyor: “Buradaki bayanlara zanaatımı öğreterek ekonomik bir perspektif kazandırmanın da kıymetli olduğunu düşünüyorum. Kimseye muhtaç olmadan kendilerine bakabilmelerini istiyorum.”
