Sinem Özdemir
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) siyaset faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 16’dan yüzde 15’e indirmesi sonrası Dolar/TL kuru yeni rekorlar kırıyor. TCMB’nin kararı, iktisat etraflarında tenkitlere neden olurken “düşük faiz – yüksek kur” siyasetini savunmaya devam eden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise “ne yaptığımızın bilincindeyiz” iletisini verdi. Erdoğan, “Yüksek faiz-düşük kur kısır döngüsü yerine yatırım, üretim, istihdam, ihracat odaklı iktisat siyasetimizle ülkemiz için en hakikat olanı yapmakta kararlıyız” tabirlerini kullandı.
Pekala arka arda gelen faiz indirimleriyle dolar karşısında “serbest düşüşe” geçen Türk Lirası’ndaki paha kaybı yabancı yatırımcıyı ne istikamette etkiliyor?
Türkiye’nin en büyük ticari ortağı Almanya’dan yatırımcılar, iktisatta yaşanan dalgalanmalara karşınticari münasebetler konusunda optimist bir bakış açısına sahip. Alman Dış Ticaret Odası’na (AHK) bağlı Alman-Türk Ticaret ve Sanayi Odası’nın “AHK Türkiye World Business Outlook – Sonbahar 2021” başlıklı raporunda, Türkiye’deki şirketlerin ticari durumu ve gelişimi konusundaki genel kanaatinin “çok olumlu” olduğu belirtiliyor. AHK’nın anketine katılan şirketlerin yüzde 70’i, mevcut ticari ortamı “iyi” olarak değerlendirirken, halihazırda Türkiye’de varlık gösteren şirketlerin yatırım yapma isteğinin de değerli ölçüde arttığına dikkat çekiliyor.
7 bin 667 Alman sermeye iştirakinde şirketle Almanya, Türkiye’de varlık gösteren yabancı menşeeli firmalar ortasında birinci sıralardaki yerini korurken AHK’nın raporuna nazaran, ülkedeki yatırımlarını artırmayı kıymetlendiren şirketlerin sayısında bir yükseliş göze çarpıyor. 2021 ilkbaharında şirketlerin yüzde 25’i ülkedeki yatırımlarını artırmayı düşündüğünü lisana getirirken, son ankete nazaran bu sayının yüzde 43’e çıktığı görülüyor.
Raporda kur dalgalanmaları ve iktisat siyasetiyle ilgili genel şartların Türkiye’de faaliyet gösteren Alman şirketleri açısından hâlâ en büyük risk faktörlerini oluşturduğu belirtilse de Türkiye’ye ait uzun vadeli stratejik bakış açısının olumlu genel görünümde belirleyici bir rol oynadığı kaydediliyor.
“Şirketler kura değil uzun vadeli potansiyele bakıyor”
Alman-Türk Ticaret ve Sanayi Odası Lideri Markus Slevogt da bu uzun soluklu potansiyelden beklentinin kur durumu üzere kısa vadeli etkenlerden daha belirleyici bir faktör olduğuna dikkat çekiyor. DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Slevogt, “Yatırımlar her vakit uzun soluklu bir tabiata sahiptir, hasebiyle döviz kuru üzere kısa vadeli perspektiflerden çok bir ülkenin uzun vadeli muvaffakiyet etkenlerine bağlıdır. (Döviz kuru) tahminen kısa vadede ticari çıktıları çok olumlu etkileyebilir, lakin sonuçta kararlar ülkenin uzun vadeli potansiyeli göz önünde bulundurularak alınır.” diyor.
Türkiye’de varlık gösteren Alman şirketlerinin yüzde 57’sinin önümüzdeki 12 aylık devirde daha da düzgün bir ticari gelişim öngördüğüne dikkat çeken Slevogt, birçok Alman firmasının Türkiye’yi coğrafik pozisyonu, uygun lokal şartları, Gümrük Birliğinin imkan sağladığı Avrupa pazarıyla direkt kontağının yanı sıra birçok alanda şimdi kullanılmamış potansiyele sahip bir ülke olarak gördüğünü belirtti. Almanya ve Türkiye ortasındaki mahallileşme işbirliklerinin kıymetli bir aktüel örneği olarak global ilaç firması Boehringer Ingelheim ile Abdi İbrahim ortasındaki işbirliğini gösteren Alman-Türk Ticaret ve Sanayi Odası Lideri, Türkiye’de yatırım potansiyeli oluşturan etkenlerin daha da güçlendirilmesinin yanı sıra yatırım dostu ve istikrarlı bir ekonomik çerçevenin garanti altına alınmasının ehemmiyetine dikkat çekti.
“Türkiye Alman yatırımcı için cazipliğini koruyacak”
Almanya’da uzun yıllardır sürdürdüğü göç ve iktisat alanındaki çalışmalarıyla tanınan Dr. Yaşar Aydın’a nazaran de mevcut ticari ortamı, Alman yatırımcı açısından şirket alımları ve iştirakler için uygun bir periyot olarak pahalandırmak mümkün. Berbat iktisat idaresine karşın Türkiye’nin genç, güzel eğitimli ve ucuz işgücü, öteki pazarlara açılma açısından coğrafik pozisyonunun taşıdığı kıymet üzere faktörlerle yatırımcı için cazipliğini koruduğunu belirten Aydın’a nazaran, Türkiye’yi Almanya için kıymetli bir yatırım ülkesi kılan öbür faktörler de bulunuyor. Hamburg Protestan Yüksekokulu’nda vazife yapan Aydın, son devirde bilhassa Çin kaynaklı yaşanan tedarik ezalarına dikkat çekerek, Türkiye iktisadının tedarik konusunda çok âlâ işlediğini kaydetti. “Türk otomotiv dalı Alman otomotiv kesimi için çok değerli ve emniyetli bir tedarikçi”diyen Aydın’a nazaran, iki iktisadın vakit zaman yaşanan krizlere karşın devam eden ekonomik işbirliğinin temellerinden birini de bu uzun vadeli çıkarlar oluşturuyor.
Daimler: Türkiye’deki gelişmeleri dikkatle izliyoruz
Türkiye’de uzun yıllardır varlık gösteren Alman otomotiv devi Daimler’in Türkiye’ye ait planları, Aydın’ın bu görüşünü takviyeler nitelikte. Şirketin Almanya merkezinden DW Türkçe’ye yapılan açıklamada, Daimler’in Türkiye’deki üretim ve servis faaliyetlerinin olağan seyrinde devam ettiği tabir edildi. Global çapta bir firma olduklarını ve farklı bölgelerdeki kur dalgalanmalarının izledikleri stratejide değişiklik gereksinimi yaratmadığını belirten Daimler’in açıklamasında şu tabirler yer aldı: “Şu an için Türkiye’deki şirketimizin gelişim planlarında bir değişiklik öngörmüyoruz. Lakin, Türkiye’deki gelişmeleri dikkatle izliyoruz.”
Dr. Yaşar Aydın’a nazaran, yenilenebilir güç de Türkiye’yi Almanya için cazip kılan bir öteki alan. “Nükleer enerjiyi tasfiye eden Almanya için yenilenebilir güç çok kıymetli bir bölüm. Türkiye de bu alanda bir yatırım cenneti” diyen Aydın, 2017’de Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın Rüzgar Gücü Yenilenebilir Güç Kaynak Alanları (YEKA) ihalesini kazanarak, bu alanda dev bir yatırımı hayata geçiren Siemens örneğini veriyor.
“Başarı hikayesi değil, soyulma öyküsü”
Pekala süratle düşen Türk Lirası’nın durumunun yeni yatırımları ülkeye çekmesi Türkiye iktisadı için ne manaya geliyor?
Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Erinç Yeldan’a göreyse, mevcut ortamda yatırımcının Türkiye’ye ilgisinden bir muvaffakiyet öyküsü çıkartmak mümkün değil. “Türkiye iktisadında varlıklarımız; işgücü, emek dahil olmak üzere değersizleşmiş, ucuzlaşmış vaziyette” diyen Yeldan’a nazaran; gerek ellerindeki gelir döviz cinsinden olan mahallî, gerek yabancı spekülatörlerin bu durumdan faydalanmak istemeleri öngörülebilir bir durum. Prof. Dr. Yeldan, bu durum her ne kadar hükümet çevrelerince “rekabetçi kur” olarak değerlendirilse de kelam konusu olanın kurun rekabetçiliği değil, Türkiye’deki varlıkların milletlerarası izafi varlıkların fiyatlarına nazaran bedel yitirmesi ve değersizleştirilmesi olduğunun altını çiziyor.
Bunun Türkiye’ye uzun vadeli bir yatırımın cazip hale geldiği manasına gelmediğini belirten Yeldan, “Türkiye’de endüstriye, tarıma, hizmete bölümüne yeni yatırımlar, üretim kapasitesi açan yatırımcı bu şartlar altında bu türlü bir inançsız, bilinmeyen, istikrarsız ortama gelmez. Gelse gelse buradaki riski avantaja çekmeye çalışan spekülatif, finansal sermayeye fayda. O sermaye de ismi üzerinde spekülatiftir, kalıcı değildir. Bugün burada, yarın dünyanın vergi cennetlerinde, diğer alanlarında akıp giden süreksiz bir sermayedir. Buradan Türkiye’ye bir muvaffakiyet hikayesi değil, olsa olsa bir soyulma hikayesi ortaya çıkar” tabirlerini kullanıyor.
Prof. Dr. Erinç Yeldan’a nazaran bu süreçte çıkarlı olan kesim, döviz üzerinden çıkar sağlayan yerli şirket ve yatırımcılar ile milletlerarası yatırımcılarken, ulusal talebin düşmesi gelir dağılımında giderek artan bir çarpıklaşma ve eşitsizliğin daha da derinleşmesi manasına gelecek.
“Karar vericiler yangına körükle gidiyor”
Yeditepe Üniversitesi Öğretim Üyesi ekonomist Prof. Dr. Veysel Ulusoy da yabancı yatırımcının “zamana nazaran düşük faizin yanında, dövize endeksli tahvillerden inanılmaz kârlar sağladığına” dikkat çekiyor.
Ekonomist Prof. Dr. Yeldan da yatırım programları açısından en büyük sorunun iktisattaki makûs gidişattan fazla “belirsizlik” olduğunun altını çiziyor.”Bırakın seçim sonrasına ait plan yapmayı bir gün sonraya ait plan program yapmak çok zorlaştı” yorumunu yapıyor.
Mevcut ortamda iktisat yönetiminin karar alamadığını belirten Yeldan, “Bilsek ki bundan sonraki üç sene boyunca yüksek döviz kuru, yüksek enflasyonla geçecek; fakat ‘bu olacak’ desek, inanın bence tahribatı bu derece yüksek olmazdı. Burada güvensizlik, belirsizlik, yarın tasası çok daha hakim. Burada sorunun temelinde bürokrasinin var olan durum karşısında tahlil üretememesi, göze batmamak için hiçbir şey yapmaması var.” diyor.