Adnan Ağaç
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, çarşamba günü Beştepe’de değerli bir ismi ağırladı. Birleşik Arap Emirlikleri için değerli bir isim olan Ulusal Güvenlik Danışmanı Pir Tahnoun Bin Zayed Al Nahyan’ı Ankara’da kabul etti. Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamaya nazaran, görüşmede iki ülke ortasındaki bağlar ile bölgesel bahisler değerlendirildi, Birleşik Arap Emirlikleri’nin Türkiye’ye yönelik yatırımları da ele alındı.
Son vakitlerde BAE’nin bölgedeki öbür aktörlerle de müspet gündemli görüşmeleri ve atılan adımlar Türkiye ile yapılan görüşmeyi de kıymetli kıldı. Bunun yanında açıklamalarıyla son aylarda Türkiye gündemini sarsan organize hata örgütü önderi Sedat Peker’in de BAE’de ikamet ettiğinin bilinmesi görüşmenin değerini artırdı.
Pekala uzun müddettir gergin olan Türkiye-BAE bağlantılarında yeni bir periyoda mi giriliyor? DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, normalleşmede iktisat ögesinin ön plana çıktığını söylüyor.
Arap Baharı’ndan olağanlaşmaya
Ortadoğu’da birçok ülkenin istikrarsızlaşmasına neden olan Arap Baharı, Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri bağlantılarında de büyük ayrışmaya neden oldu. Bu süreçte karşı karşıya gelmeye başlayan iki ülke ortasındaki siyasi alakalar vakitle Suriye, Libya, Azerbaycan ve Katar’da da kendini gösterdi. BAE ayrıyeten, hükümet çevrelerince 15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün finansörü olmakla da suçlanıyordu.
Katıldığı bir televizyon programında konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, “BAE’den gerçekleşen bu ziyaret, iki ülke ortasındaki buzların eridiği manasına mı geliyor?” sorusu üzerine; “Devletlerarasında bu çeşit gidiş gelişler, iniş çıkışlar olabilir. Burada da benzeri kimi durumlar oldu. Şu an prestijiyle yaklaşık birkaç aydır bizim istihbarat örgütümüz başta olmak üzere Abu Dabi idaresiyle birtakım görüşmeler yaparak bu görüşmelerle aşikâr bir yere gelmiş bulunuyoruz” dedi.
Bahisle ilgili DW Türkçe’ye kıymetlendirme yapan Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM) Körfez çalışmaları uzmanı Doç. Dr. Mustafa Yetim, BAE ile Türkiye’nin “direkt karşılıklı bir sorunu olmadığına” dikkat çekiyor.
BAE ve öteki aktörlerin “Türkiye’ye yönelik siyasetlerinde değişikliğe gittiğine dair sinyaller verildiğine” dikkat çeken Yetim, Türkiye’nin de kendi siyasetlerinde “yeniden ayarlamaya gittiğini” söyledi. Türkiye’nin, Suudi Arabistan ve Mısır’a kıyasla “BAE ile Türkiye bağlarının daha süratli ilerleyebileceğini düşünenlerden” olduğunu belirtti; “Suudi Arabistan’la bir sorun alanımız var, Cemal Kaşıkçı üzere bir sorun yaşadık. Mısır’la Doğu Akdeniz’de farklı düşünüyoruz. BAE ile sıkıntılar aşılamayacak sıkıntılar değil” tabirlerini kullandı.
“İki tarafın da dış siyaset öncelikleri değişti”
BAE, 2020 yılından bu yana Suudi Arabistan, İsrail ve Katar’la münasebetlerinde de yumuşamaya gitti. Türkiye’de de emsal bir süreç yaşandı ve uzun müddettir problemlerin yaşandığı Mısır ve İsrail ile birtakım temaslar kuruldu.
Emekli Büyükelçi Oğuz Çelikkol da BAE ile temasın Türkiye’nin “Ortadoğu, Arap ülkeleri siyasetinde yeni bir açılım” söz ettiğini söylüyor.
Türkiye ve BAE’nin “Arap Baharı’na bakışında farklılıklar” olduğunu belirten Çelikkol, Arap Baharı’nın “Ortadoğu’daki tesirlerinin azaldığına” dikkat çekti; “Her ülkenin dış siyasetlerindeki öncelikler 2019-2020 yıllarında değişmeye başladı. Bu farklılaşmalar iki ülkenin diyalogunu da kolaylaştırıcı bir yer hazırladı. Diyalogun daha yararlı olacağını düşünüyorlar” dedi.
BAE ile olağanlaşmanın ABD’deki başkanlık seçimlerinden çıkan sonuçtan bağımsız düşünülemeyeceğini belirten Siyaset Bilimci Özgün Emre Koç ise “Türkiye, Biden idaresinden sonra kendini yine pozisyonlandırma uğraşına girdi” dedi.
Türkiye’nin “Biden ve Batı ile bağlarını güzelleştirme rotasına girmeye başlayınca BAE ile olan bağlantılarda de yakınlaşma” olduğunu söyleyen Koç, ayrıyeten “ilişkilerin jeopolitikten fazla ekonomik bağlantı olarak gelişeceğini” düşündüğünü söyledi.
BAE ile görüşmelerde “ekonomi” tesiri
Türkiye ile BAE ortasındaki siyasi ilgiler, bilhassa Arap Baharı’nın akabinde giderek kötüleşirken, bu gerginliğin iktisada tesiri nispeten daha hudutlu oldu.
Ticaret Bakanlığı datalarına nazaran, iki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2000’li yılların başında yaklaşık 500 milyon dolar iken vakitle krizlere karşın bu sayı 2017 yılında 15 milyar dolar düzeyine ulaştı. Fakat sonraki yıllarda hacimde bir düşüş yaşansa da tekrar bir yükselme gözleniyor. Geçtiğimiz yıl ithalat-ihracat istikrarındaki fark açıldı lakin toplam hacim 8 milyar dolar düzeylerinde kaydedildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da Nahyan ile yatırımlar konusunda yol haritası konusunun ele alındığını söylemiş, “İnanıyorum ki çok kısa vakitte Birleşik Arap Emirlikleri ülkemizde önemli yatırımlara girecek” demişti.
Türkiye’nin “ekonomik manada önemli bir buhran içerisinde, bu buhrandan çıkabilmek için ve iktidarın ömrünü uzatabilmesi için de önemli bir dış kaynağa ihtiyaç” olduğunu belirten Özgün Emre Koç, “BAE’den Türkiye’ye yatırım ve sermaye akışı sağlanmak isteniyor” dedi. BAE ile bağların “jeopolitikten fazla ekonomik alaka olarak gelişeceğini” belirten Koç, “Türkiye’ye bir ölçü yatırım ve sermaye çekilmeye çalışılacak” değerlendirmesini yaptı.
Olağanlaşma sürecinin “sorunsuz bir yol olmadığını” belirten Doç. Dr. Mustafa Yetim de Türkiye ile BAE ortasındaki “ekonomik potansiyelin çok güçlü” olduğunu söyledi. Yetim ayrıyeten, “Katar’la ittifakımız var fakat 2 milyar dolar dış ticarette hacmimiz yok neredeyse. Hasebiyle BAE ile bağlantılarımızın normalleşmesinin süratli olabilme ihtimali daha fazla” dedi.
BAE ile münasebetlerde “Sedat Peker ve İhvan” faktörü
BAE ile münasebetlerdeki problemli alanlardan biri de Türkiye’nin Müslüman Kardeşler’e yönelik tavrı oldu. Mısır’da Müslüman Kardeşlerin de desteklediği Muhammed Mursi’ye Türkiye’nin verdiği dayanak sonrası Türkiye’nin ikili münasebetlerinde sıkıntılar yaşanmasına neden oldu. Fakat Mısır’la olağanlaşma sürecinin başlamasıyla birlikte Müslüman Kardeşler’in Türkiye’deki faaliyetlerine sınırlama getirildiği basına yandı.
Pekala BAE ile münasebetlerindeki olağanlaşma süreci Türkiye’nin Müslüman Kardeşler ile ortasına uzaklık koymasına neden olur mu?
“Mısır’la, BAE ile, Suudi Arabistan’la ikili bağlantıları riske atacak telaffuzların yumuşatılması gerçek bir tercih” diyen Mustafa Yetim, “Şu anda yapılan sorun oluşturacak telaffuzlardan vazgeçildiği şeklinde” tabirini kullandı.
Son aylarda gündeme taşıdığı argümanlar ve açıklamalarıyla BAE’de bulunduğu bilinen Sedat Peker konusunun da ikili münasebetlerin kıymetli bir başlığı olması bekleniyor. Peker, bulunduğu ülkenin “yetkililerinin uyarısı” nedeniyle yeni görüntü çekemediğini açıklamıştı. Akabinde yapılan değerlendirmelerde ise Peker’in Türkiye’ye iade edilebileceği konuşulmuştu.
Sedat Peker’in hala BAE’de olması halinde durumunun ikili görüşmelerde gündeme gelmiş olma ihtimalinin yüksek olduğu belirten Siyaset Bilimci Özgün Emre Koç, “Son haftalarda attığı tweetlere bakacak olursak, birincisi Gülen cemaati ile Erdoğan iktidarı ortasında bilinmeyen görüşmelere yürütüldüğünü, pazarlıklar, yakınlaşma uğraşı olduğunu tez etti Peker… Gülen cemaatiyle bu türlü bir diyalog gayreti içerisine girildiyse şayet bunu da Batı ile, ABD ile ilgileri restore etme uğraşının bir kesimi olarak yorumlayabiliriz” dedi.
Organize cürüm örgütü önderi Sedat Peker, 17 Ağustos’ta Twitter’dan paylaştığı iletilerde AK Parti ve Fethullah Gülen yapılanması ortasında bâtın görüşmelerin yürütüldüğünü sav etmişti.
