Türk dış siyasetinde 2020 sonundan itibaren başlayan yumuşama ve onarım sürecinin en kıymetli ve dikkat çeken adresi Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) oldu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın iki hafta içerisinde BAE önderleriyle yaptığı üst seviye temaslar, 2013’ten bu yana hem ikili hem de bölgesel hususlarda “düşman seviyesine” varacak kadar makus bir seyir izleyen Ankara ve Abu Dabi’nin yeni bir sayfa açtığı biçiminde yorumlandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 18 Ağustos’ta BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Pir Tahnoun bin Zayed Al Nahyan’ı kabul etmesiyle başlayan diplomasi trafiği, 31 Ağustos’ta ülkenin fiili başkanı Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed el Nahyan (MBZ) ile yapılan telefon görüşmesi ile devam etti. Pir Tahnoun’un birebir vakitte MBZ’nin kardeşi olması, Erdoğan’ın temaslarının ehemmiyetini ortaya koyması açısından ayrıyeten dikkat alımlı.
Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan kısa açıklamada, “Görüşmede iki ülke münasebetleri ve bölgesel hususlar ele alındı,” bilgisi dışında detaya yer verilmedi. BAE’nin haber ajansı (Emirates News Agency) WAM ise iki önderin “iki halk ortasındaki bağları ortak çıkarlara ve iki halka hizmet edecek halde güçlendirme olasılıklarını” gözden geçirdiklerini kaydetti.
Erdoğan ile MBZ ortasındaki telefon görüşmesi uzun yıllardır en üst seviyede gerçekleşen birinci temas olarak görülüyor. Erdoğan, BAE’nin fiili başkanı ile görüşme mümkünlüğünü ve ikili bağlantıların seyrine dönük değerlendirmelerine Türk basınına verdiği bir demeçte özetlemişti.
“BAE ile buzlar eridi mi?” sorusuna “Devletler ortasında bu çeşit gidiş gelişler, iniş çıkışlar olabilir ve olmuştur da. Burada da emsal birtakım durumlar oldu. Şu an prestijiyle yaklaşık birkaç aydır bizim istihbarat örgütümüz başta olmak üzere Abu Dabi idaresiyle kimi görüşmeler yaparak bu görüşmelerle aşikâr bir yere gelmiş bulunuyoruz” cevabını veren Erdoğan, MBZ ile de görüşebileceğini kaydetmişti:
“Bundan sonraki süreçte de Muhammed Bin Zayed ile de kimi görüşmeleri yapma durumlarımız olacaktır, inşallah olacaktır diye düşünüyorum bugünkü görüşmeden sonra. Bu görüşmelerle bölgedeki kimi meşakkatleri tıpkı kültürün, birebir inancın mensupları olarak inşallah gidermiş oluruz. Zira biz bölgenin temel aktörlerinin birbirleriyle direkt konuşmasını, müzakere etmesini, kendi sıkıntılarını birlikte çözmelerini önemsiyoruz. Ben de bu mevzuda çok hassasım.”
Dış siyasette onarım
Erdoğan’ın bahsettiği istihbarat servislerinin başlattığı görüşmeler, Türkiye’nin 2020 sonundan itibaren başlattığı geniş dış siyaset yenileme sürecinin İsrail, Mısır ve BAE ayağını oluşturdu. Mısır’la birinci tıp görüşmeleri 5-6 Mayıs’ta Kahire’de gerçekleştiren Türkiye, ikinci çeşidin da yeniden dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde 7-8 Eylül’de Ankara’da olacağını açıkladı.
İsrail ile yeni Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ile telefonda görüşerek diyalog kapısını açan Cumhurbaşkanı Erdoğan, programının uygun olması durumunda İsrailli muhatabıyla Eylül’de Birleşmiş Milletler Genel Konseyi görüşmeleri sırasında New York’ta yüz yüze görüşebileceğini kaydetti.
İsrail ve Mısır’a nazaran, Türkiye-BAE alakaları çok daha kuvvetli bir süreçten geçti. Türkiye’den birçok üst seviye yetkili, BAE’yi Türkiye’ye düşmanlıkla suçlamış, başta Gülen yapılanması olmak üzere “terör örgütlerine destekle” itham etmişti.
Hatta, 2020 Ağustos’unda, MBZ’nin önde gelen danışmanlarından Muhammed Dahlan hakkında 15 Temmuz darbe teşebbüsünü finanse etmek, anayasal nizamı zorla değiştirmeye teşebbüs etmek üzere çok önemli suçlamalardan ötürü Memleketler arası Polis Teşkilatı’ndan (İnterpol) “kırmızı bülten” talebinde bulunulmuştu.
Türkiye’nin bu başvurusunu ve Türk mahkemelerinde Dahlan hakkında açılan dava süreçlerini geri çekip çekmeyeceği süreç içerisinde izlenecek değerli ögeler olarak görülüyor.
BAE ile yol haritası nasıl gelişecek?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Ağustos’ta verdiği demeçte, Ulusal Güvenlik Danışmanı sıfatıyla ülkenin büyük şirketlerinin yatırımlarında da kelam sahibi Pir Tahnoun bin Zayed al Nahyan ile görüşmesinde BAE’den Türkiye’ye önemli yatırım olasılıklarının ele alındığını kaydetmişti.
Görüşmede Türkiye Varlık Fonu Başkanvekili ve Yatırım Ofisi Lideri’nin da yer aldığını belirten Erdoğan, “BAE de buna nazaran adımlarını atmış olsun dedik. Kendileri de yanlarında aslında bu hususlarda sorumlu olan arkadaşları da getirdiler. Yol haritası üzerinde adımları kimler nasıl atacak belirledik. Çok önemli bir yatırım gayeleri, yatırım planları var. İnanıyorum ki çok kısa vakitte Birleşik Arap Emirlikleri ülkemizde önemli yatırımlara girecek” değerlendirmesini yapmıştı.
Erdoğan’ın açıklamaları iki ülke ortasındaki sürecin birinci evrede ekonomik alanda güçlendirilmesi maksadını ortaya koyuyor. Dünyanın en güçlü ülkeleri ortasında yer alan BAE, 2020 yılında yaklaşık 20 milyar dolarlık bir dış yatırım atağı gerçekleştirdi. BAE’nin resmi kayıtlarına nazaran 2005-2017 ortasında Türkiye’ye 4,7 milyar dolar kıymetinde yatırım yapıldı. İki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2017’de 14 milyarın üzerinde seyrederken, ilgilerin büsbütün bozulması nedeniyle yarı yarıya bir azalma yaşandı.
Yabancı yatırımcıya ve direkt yatırımlar konusunda daha fazla açılım bekleyen Türk hükümeti için BAE ile ekonomik, ticari ve yatırım alakasının düzelmesi değerli bir adım olarak bedellendiriliyor.
BBCBölgesel farklılıklar nasıl giderilecek?
Türkiye ile BAE ortasındaki ikili münasebetlerin giderek bozulması, tarafların bölgesel çatışma alanlarındaki aykırılıklarını daha da bariz hale getirmişti. Bu süreçlerin başında Libya geliyor. BAE, Mısır ve başka birtakım bölgesel aktörlerle bir arada Libya’nın doğusunda konuşlu Libya Ulusal Ordusu önderi General Halife Hafter’i desteklerken, Türkiye Trablus’ta yer alan Ulusal Uzlaşı Hükümeti’ni desteklemiş ve ülkenin başşehrinin Hafter güçlerinin eline geçmesinden son anda kurtarmıştı.
2020 başından bu yana Libya’da asker bulunduran Türkiye ile Hafter’e silah ve finansal takviye sağlayan BAE’nin askeri olarak karşı karşıya kaldığı kıymetli olaylar da yaşanmıştı. Geçen sene Türk birliklerinin denetimindeki Vatiyye Hava Üssü’ne düzenlenen hava saldırısının BAE tarafından organize edilerek uygulandığı Türk basınında sıkça yer almıştı.
Son periyotlarda ise Libya’da suların biraz daha durulması, Trablus ve Bingazi idarelerinin 24 Aralık’ta seçimler konusunda uzlaşması, Türkiye ile Mısır ve BAE ortasındaki diyaloğun yumuşamasında tesirli oldu. Mısır ve BAE ile Fransa, Türkiye’nin askerlerini çekmesi konusunda ısrarlarını sürdürürken, Türkiye de Rusya’nın desteklediği Wagner Kümesi ile başka paralı savaşçıların durumuna dikkat çekiyor ve durumun hala kırılgan olduğunu dikkate getiriyor.
- BBC, Wagner Kümesi’nin Libya’da işlenen savaş kabahatleriyle ve Rusya ordusuyla irtibatını ortaya çıkardı
- Türk diplomasisinin Orta Doğu açılımı sürat kazanıyor
- Birleşik Arap Emirlikleri nasıl bölgesel güce dönüştü?
Libya’da durumun sakinleşmesi ve seçimlerin sıkıntısız atlatılması durumunda Türkiye’nin Mısır ve BAE’yle münasebetlerinin olağanlaşması sürecinin de çok olumlu etkileneceği yapılan değerlendirmeler ortasında.
Getty ImagesSedat Peker tesiri var mı?
Türkiye-BAE bağlarının son periyodunda organize kabahat örgütü başkanı Sedat Peker’in bu ülkede barınması ve YouTube üzerinden yayımladığı görüntülerle gündeme gelmesi de dikkat çeken bir öge oldu. Peker, bu görüntülerde başta İçişleri Bakanı Süleyman Soylu olmak üzere önde gelen hükümet yetkililerine yolsuzluk suçlamasında bulunmuş ve kamuoyunda büyük tesir yaratan kimi olayların perde gerisini anlatmıştı.
En son görüntüsünü 6 Haziran’da yayımlayan Peker, 20 Haziran’da yaptığı bir açıklamayla “yüksek güvenlik riski nedeniyle” BAE yetkililerince uyarıldığını ve bu nedenle orta vereceğini açıklamıştı. Bu süreçte, Türkiye ve BAE istihbaratlarının görüşme halinde oldukları Türk basınında tez edilmiş ve iki ülke normalleşmesinde Peker’in kısıtlanmasının pazarlık noktalarından biri olduğu öne sürülmüştü. O tarihten sonra Peker’in vakit zaman Twitter bildirileri dışında bir yayında bulunmaması dikkat çekti.