İkram Levent
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed el Nahyan’ın bugün Türkiye’yi ziyaret etmesi bekleniyor. Bölge medyasında yer alan değerlendirmelerde, ziyaret “çok önemli”, “dönüm noktası olabilir” üzere tabirlerle tanımlanıyor. BAE’nin bölgedeki pozisyonu son yıllarda değişmiş durumda. DW Türkçe’ye iki ülke ilgilerini pahalandıran uzmanlar, ziyaretin neden kıymetli olduğunu anlattı.
Türkiye ve BAE, Arap Baharı devrinde Mısır, Suriye, Libya üzere ülkelerde karşı cephelerde yer almıştı. Türkiye, 2016 yılında gerçekleşen darbe teşebbüsünde BAE’nin hissesi olduğunu savunmuştu. Hata örgütü önderi Sedat Peker’in uzun müddettir ikamet ettiği BAE ile Türkiye ortasındaki ilgiler birçok kriz konusu olmasına karşın, “sakinleşmeye” başladı. Bilhassa de Ağustos ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Veliaht Prens el Nahyan’ın telefon görüşmesinin akabinde bu istikamette adımlar atılmaya başlandı.
İki ülkenin yakınlaşma niyetleri yüklü olarak, “BAE’nin yeni bir bölgesel siyaset arayışı, Türkiye’nin ise bölgedeki yeni koşullara bağlı olarak dış siyasetini şekillendirme isteği” çerçevesinde yorumlanıyor. El Nahyan ziyaretinde hangi hususların görüşüleceğine dair resmi bir açıklama yapılmadı. Lakin ziyareti DW Türkçe’ye pahalandıran uzmanlara nazaran Türkiye-BAE yakınlaşmasının da, ziyaretin de en kıymetli gündemi iktisat ve Arap Baharı sonrası bölgede oluşan yeni kurallar.
“Ekonomi iki tarafın da anahtarı”
Dubai Kamu Siyasetleri Araştırma Merkezi Genel Yöneticisi Muhammed Baharoon’a nazaran, “BAE’nin Türkiye’den beklentisi, çerçevesi geniş bir paydaşlık ilgisi.” Baharoon, ziyaret gündeminin değerli bir kısmına iktisat bahislerinin damga vuracağını belirterek, “Ekonomik işbirliği siyasi ve güvenlik hususlarında işbirliğini etkinleştirir” dedi.
Tel Aviv Üniversitesi’nden Dr. Hay Eytan Cohen Yanarocak’a nazaran de BAE’nin elindeki en değerli kalem iktisat ve para. Buna karşılık Türkiye’deki kur krizi ve ekonomik durumun berbatlaşması üzere sebeplere dikkat çeken Dr.Yanarocak, “Türkiye ister istemez BAE’nin Türk piyasasına girmesi konusunda dünden çok daha istekli” dedi.
BAE’den çok sayıda şirket Türkiye’de yatırım alanları konusunda araştırmalar yapıyor. Sıhhat, güç, medya, savunma sanayi üzere bölümlerle yakından ilgilenen BAE’li yatırımcıların Türkiye’ye ne kadar yatırım yapacakları bilinmeyen. Öteki taraftan BAE’nin petrole dayalı olmayan bir iktisat tesis etmeye çalıştığı ve bu emelle yapay zeka dahil ileri teknoloji, fosil yakıtlar dışında kaynaklardan güç üretme, turizm ve ülkeyi ticaret merkezi yapma üzere amaçlarla büyük yatırımlar yaptığı biliniyor.
Bu açıdan Türkiye ile ekonomik işbirliğinin Türkiye kadar BAE’nin de ekonomiyi dışa açma, maksatlarına direkt katkısı olacağı düşünülüyor. DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar ve Arap basınında yapılan yorumlarda Türkiye-BAE yakınlaşmasının iktisat kadar bölgedeki yeni kurallar sebebiyle de Türkiye’yi etkileyeceği belirtiliyor. Pekala, Arap Baharı bölgeyi nasıl değiştirdi ve BAE’nin bölgesel bir aktör olarak öne çıkışını sağlayan sebepler neler oldu?
Çatışmanın yerine diplomasi
2011 yılında başlayan Arap Baharı, bölge ülkeleri ortasında yeni cepheleşmeleri tetiklemişti. BAE Suriye, Mısır, Libya üzere ayaklanmanın çatışmaya dönüştüğü ülkelerdeki süreçlere direkt katıldı. Lakin BAE, ayaklanma periyodunun yıkıcı sonuçlarına ek olarak ortaya çıkan yeni kaideler ve müttefik bulma gereklilikleri üzere sebeplerle El Nahyan’ın diplomasi danışmanı Enver Gargaş’ın açıkladığı, “çatışma yerine diplomasinin öncelikli olduğu ve sıfır sorun hedefli” dış siyasete geçti.
Dubai Kamu Siyasetleri Araştırma Merkezi Genel Yöneticisi Baharoon, BAE’nin dış siyasetini “connectivity” yani “Asya’dan Güney Amerika’ya bölge ve bütün dünya ile ilişki kurmanın ve işbirliğinin hedeflendiği” bir yaklaşım olarak tanımladı.
Bu temellere nazaran arka arda atılımlar yapan BAE’nin en dikkat cazibeli çıkışı İsrail ile olağanlaşma sürecini başlatması oldu. Arap ülkelerinin birçoğu ile resmi olarak münasebeti bulunmayan ve bu ülkelerin hava alanlarını kullanamayan İsrail kadar BAE için de yeni bir periyot başladı. Karşılıklı yatırımlar, teknoloji paylaşımı, turizm, diplomatik alakaların geliştirilmesi, ortak petrol nakil sınırı projeleri dahil birçok alanda iş birliğinin önünü açan bu süreç BAE’nin bölgedeki konumunu da güçlendirdi.
BAE arabulucu olarak öne çıktı
Yeniden Arap Baharı’nın en yıkıcı olduğu ülkelerden Mısır’ın 2011 öncesindeki arabulucu-müzakereci rolü, Suriye’nin siyasi süreçlerde belirleyici aktör olması üzere özellikleri zayıflarken BAE bu ülkeler için arabuluculuk yapacak kadar öne çıkmaya başladı.
Ayrıyeten BAE, ayaklanma öncesinde sıkça rastlanan ‘dost/düşman’ eksenindeki bağlantılarını mikro siyasetlerle dönüştürmeye çalışıyor. Mesela bir taraftan İran’ın bölgedeki nüfuzundan rahatsızken başka taraftan İran’a karşı bütün cephelerde izolasyonu öngören siyasetler yerine diplomatik kanalları açık tutuyor.
Hem bölgedeki koşullar hem de BAE’nin üstlendiği roller El Nahyan ziyaretini daha değerli hale getiriyor. Pekala BAE’nin dış siyasetteki gayesi ne?
“Yeni bir Ortadoğu’dayız”
Bölgeyi yakından izleyen uzmanlar üzere Dr. Gökhan Çınkara da Arap Baharı periyodunun bölgedeki siyasi koşulları çok değiştirdiğini belirterek, “Artık yeni Ortadoğu’dayız” dedi. Dr. Çınkara, “BAE ile İsrail olağanlaşma süreci Arap Baharı’nın bitişinin ve yeni bir Arap milliyetçiliğinin yükselişinin işareti. Bu, Arap Baharı’nda da ağır bir biçimde görülen din merkezli toplumsal hareketlerin yerine daha çok mahallî ulusal merkezli bir milliyetçiliğin ortaya çıktığının haberini veriyor” diye konuştu.
Dr.Yanarocak, ABD’nin Biden devrinde Ortadoğu’da daha az görünür olmasının yarattığı boşluklara dikkat çekerek, “Artık alışageldiğimiz Ortadoğu olmayacak. Artık Batı ile, kapital ile, daha çok ülkelerin kendi refahı üzerine ve çok uzun soluklu ekonomik stratejiler üzerine bina edileceğini bana gösteriyor” dedi.
BAE Türkiye’den neler bekliyor?
Muhammed Baharoon’a nazaran, bölgeden bütün dünyaya ekonomik ve diplomatik kanallar oluşturmak isteyen BAE için en kıymetli şey istikrar. Bu da aslında Suriye, Libya, Mısır, Akdeniz’deki güç gayreti, BAE’nin terörist saydığı Müslüman Kardeşler’e takviye üzere alanlarda karşı cephelerde yer alan Türkiye-BAE müzakerelerini güçleştirecek üzere görünüyor.
Dr.Yanarocak, BAE’nin ekonomik yatırımlar vasıtasıyla Türkiye üzerindeki siyasi nüfuzunu arttırabileceğine dikkat çekti.
Dr.Çınkara’ya nazaran ise BAE Türkiye’den, bölgesel konsesusun sağlanması için yapan bir siyaset izlemesini isteyecek. Mısır ile müzakerelerin devam etmesini, Suriye ile müzakerelerin BAE üzerinden yürümesini, Lübnan’da körfez siyasetine takviye olmasını ve Suudi Arabistan ile bağlantıların ağırlaştırılmasını bekliyor. Çınkara ayrıyeten, “Ve tekrar bu ülkeleri rahatsız eden siyasi oluşumların yahut STK’ların Türkiye’de çok görünmemesini de isteyebilirler” dedi.