Türkiye-Katar bağları: Bölgesel iştirakten stratejik işbirliğine

Erdoğan, darbeyi kınayarak “Mısır’da verdikleri oyun hesabını sormak isteyen binlerce pak katledildi” dedi. Sisi de Türkiye ile Mısır ortasında yapılan mutabakatların mühletini uzatmayacağını duyurdu.

Erdoğan, akabinde Arapça ‘dört’ manasına gelen Rabia Meydanı’nı anmak için kullandığı el işaretini meydanlarda selamlama olarak kullanmaya başladı.

2017’de yaptığı bir konuşmada ise “Rabia işaretini hâlâ bilmeyenler var. Bizim partimizin de işareti bu. Artık bunun ideolojisi de belirli. Tek millet, tek bayrak, tek vatan, tek devlet.” açıklaması yaptı.

Katar Dışişleri Bakanlığı ise “Mısırlı kardeşlerinin siyasi tutukluları özgür bırakması” daveti yaptı.

Suriye ve Mısır 2013’te, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri de 2014’te Müslüman Kardeşler’i “terör örgütü” ilan etti.

Örgütün Mısır’daki yöneticileri Katar’a giderek buradan faaliyetlerine devam etti.

Bu sırada Libya’da Katar ve Türkiye’nin takviye verdiği kümelere karşı Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’daki Sisi idaresi General Halife Hafter’i desteklemeye başlamış; Hafter 2014’te Trablus’taki hükümete karşı savaş başlatmıştı.

Suriye’de de ayaklanmanın başında Katar ve Türkiye, daha evvel de Hafız ve Beşar Esad idarelerine karşı ayaklanmış olan Müslüman Kardeşler yanlısı kümelere takviye vermeye başladı. Kümenin bir ülkede daha güçlenmesini tehdit olarak gören Suudi Arabistan ise, Türkiye ve Katar takviyeli silahlı güçlere karşı farklı muhalif kümeleri destekledi.

Suriye’de muhalif kümelerin birlik içinde hareket edememesinin en kıymetli sebeplerinden biri de bu oldu.

Mısır’daki darbe sürecinde Müslüman Kardeşler’e verdikleri dayanaktan ötürü bölge ülkeleriyle tansiyon yaşayan Katar ve Türkiye, birbirine daha da yakınlaştı.

2013’te Katar’ın birinci özel bankası Commercial Bank, ABank’ın yüzde 75 payını aldı.

2014’e gelindiğinde Katar, zırhlı araç ve tanklar dahil savunma sanayi araçları üreten BMC’nin yüzde 49 hissesine sahipti.

2015’te iki ülke ortasında Yüksek Stratejik Komite (YSK) düzeneği oluşturuldu ve her yıl birçok ticari ve mali mutabakata imza atılan tepeler başladı.

Temmuz 2015’te tahlil süreci biterken Türkiye Irak’ın kuzeyindeki PKK kamplarını bombaladığında Arap Birliği, Türkiye’yi kınayan bir açıklama yaptı. Katar ise açıklamaya şerh koyarak Dışişleri Bakanlığı açıklamasıyla Türkiye’ye dayanak verdi:

“Katar, sonlarını korumak için attığı adımlarda Türkiye’yle dayanışma içindedir.”

Bu işbirliği, askeri alana da yansıdı.

Türkiye’nin yurt dışındaki birinci büyük askeri üssü Katar’da açıldı

1915’te Katarlılar Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandığında, İngiltere bölgedeki aşiretlere dayanak veriyordu.

Tıpkı devirde Çanakkale Savaşı’nda da İngilizlere karşı savaşan Osmanlılar, stratejik bir kararla bölgeyi Katar’daki aşiret önderlerine ve İngiltere’ye bırakarak yeni bir çatışma yaşamadan çekildi.

Tam 100 yıl sonra, İngiltere’den kalan eski askeri üsse Türkiye, bu defa bağımsız Katar devletiyle askeri işbirliği mutabakatı imzalayarak geri döndü.

İki ülke ortasındaki askeri işbirliği, Arap ülkelerindeki ayaklanmalar başladıktan kısa bir müddet sonra, Mayıs 2011’de yapılan bir savuma sanayi eserleri muahedesiyle sürat kazanmaya başladı.

O periyot yurt dışına yaklaşık 1 milyar dolarlık savunma eserleri satan Türkiye, Katar’a da 10 adet Bayraktar insansız hava aracı sattı. Hürriyet Gazetesi’nin haberine nazaran, 2,5 milyon dolar kıymetindeki satışla Bayraktar, Katar ordusunun envanterindeki birinci insansız hava aracı oldu.

2014 sonunda Türk ve Katarlı savunma bakanları ile genelkurmay liderleri ortasındaki ziyaretler sıklaştı. Nihayet 20 Aralık 2014’te Katar Buyruğu Pir Tamim bin Hamad el Sani, Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi ve bu sefer iki ülkenin karşılıklı olarak birbirinin topraklarında asker konuşlandırabilmesini öngören bir askeri işbirliği muahedesi imzalandı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Atacağımız adımlar her iki ülkenin de bölgesel manada neler yapabileceğinin bir teminatıdır” dedi.

El Sani ise “Savunma konusunda Türkiye’den takviye beklemekteyiz” açıklaması yaptı.

Aralık 2015 ve Nisan 2016’da iki ülke ortasında jandarma ve askeri işçinin eğitimi, ortak tatbikatlar ve özel kuvvetlerin Katar’da konuşlandırılabilmesi için iki başka protokol imzalandı. Böylelikle Türkiye, kendi toprakları dışındaki birinci büyük askeri üssünü kurmak için hazırlıklara başladı.

2017’nin birinci yarısında kimi Türk birlikleri Katar’da konuşlanmaya başlamış; Havelsan’ın helikopter simülatörleri Katar’a satılmış; Katar’daki hava üssünde Türk pilotlar 55 Katarlı askeri helikopter pilotuna eğitim vermişti.

Haziran ayında iki ülkeyi daha da yakınlaştıran bir gelişme daha oldu.

Körfez ülkeleri Katar’a ambargo uyguladı, Türkiye yardıma koştu

5 Haziran 2017’de, Suudi Arabistan’da kısa bir mühlet evvel Veliaht Prensliğe yükselen Muhammed bin Salman öncülüğünde BAE, Mısır ve Bahreyn’in de katıldığı ülkeler, Katar’a Müslüman Kardeşler’e verdiği takviye ve İran’la bağlantılarını münasebet göstererek ambargo uygulamaya başladı.

Ambargonun kalkması için kaideler ortasında Katar’daki Türk askeri üssünün kapatılması, Müslüman Kardeşler üyelerinin ülkeden çıkması da vardı.

Türkiye birinci evrede arabuluculuk yapmaya çalışsa da birkaç gün içinde açıkça Katar’dan yana hal aldı. Aralık 2015 ve Nisan 2016’da imzalanan protokoller TBMM’ye geldi, buradan süratle geçerek 8 Haziran’da Erdoğan tarafından da onaylandı.

Askeri üssün boşaltılması talebini “ikili bağlara müdahale” diyerek eleştiren Ankara, 2018 sonuna kadar 3 binden fazla askerini üsse gönderdi. Katar’a yüzlerce zırhlı araç satılması için mutabakat imzalandı.

Tıpkı vakitte onlarca kargo uçağıyla Katar’a Türkiye’den, İran hava alanını kullanarak her gün tonlarca süt eseri, meyve, zerzevat üzere besin hususları gönderildi.

5-25 Haziran 2017 ortasında Katar’ın Türkiye’den ithalatı üç katına, 32,5 milyon dolara çıkmıştı.

O periyot Türk Dışişleri Bakanlığı’nda Katar üzerine çalışan üst seviye bir diplomat, Türkiye’nin yardımlarının anlık değil, uzun vadeli yatırımlar olduğunu söylüyor:

“Soğukkanlı adımlar atarak önlem aldılar. Üretime başladılar, bu noktada Türkiye’nin çok yardımı oldu. Hava köprüsü kurarak boşluğu doldurdu Türkiye. Altı ay içinde süt sağma ineklerinin yer aldığı bir çiftlik kurdular. Türkiye’den gelen canlı hayvanlar ve eserlerle Haziran 2017’den başlayarak 2018 ortasına kadar kendi kendilerine yetecek kadar tavuk çiftliği kurdular. Uzun vadeli projelere birinci basamakta 1 yılda toplamda 53 milyar dolar harcadılar.

“Tabii likidite azaldı. Lakin bu süreçte Türkiye’ye yatırımları azalmadı. Katarlı QNB ve Commercial Bank’a 1,3 milyar dolarlık sermaye transferi yapıldı. Ambargo sonrası bir, iki yıl içinde Türkiye’de 22 milyar dolarlık Katar sermayesi vardı. Türkiye de bu evrede Katar’a arz ve kolaylık sağladı, ticareti kolaylaştıracak mutabakatlar yaptı, vergiler karşılıklı azaltıldı.”

Bu süreçte Katar’ın Suriye’deki Türkiye takviyeli muhalif kümelere yardımları da neredeyse büsbütün kesildi.

Ambargo kararından bir müddet öncesine kadar Katar üzerine çalışan bir öteki diplomatik yetkili, Katar’ın bu süreçte bölgesel olarak pozisyonunu daha fazla riske atmayacak biçimde hareket etmeyi tercih ettiğini söylüyor:

“Türkiye ile Körfez ülkeleri ortasındaki gayret Suriye ve Libya’ya yansımış durumdaydı. Katar kendi problemleriyle boğuşurken artık daha sonlu olarak katıldı bu gayrete. Suriye’de kalsaydı, kazanacakları kaybedecekleri kadar çok olmayacaktı.

“Ama hem Katar hem Türkiye, Körfez ülkeleri için asıl sorunun kaynağı olan Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerine yönelik tutumunu korudu. İki ülke de bu kümeleri terör örgütü olarak kabul etmiyor kimi bölge ülkelerinin bilakis.”

Katar açıkça ambargonun kalkması için getirilen kuralları kabul etmese de, bir mühlet sonra birtakım Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerinin ülkeden çıkmasını sağladı. Bu bireyler, Katar’ın akabinde Türkiye’ye yerleşti.

Tıpkı yetkili, Hamas ve Müslüman Kardeşler üyelerinin ortasında “bireysel olarak suça karışmayan bireylerin hatalı olarak görülmediğini” tabir ediyor.

• Müslüman Kardeşler: Mısır’da kurulan 91 yıllık İslami hareket
• 6 soruda Katar krizi
• ABD: Katar’ın 4 Arap ülkesinin taleplerini karşılaması sıkıntı

Türkiye’de kur krizi yaşandı, bu kere Katar yardıma yetişti

Katar’a yönelik ambargodan bir yıl sonra, 2018 yaz aylarında Türkiye ile ABD ortasında yaşanan ve ABD vatandaşı Pastör Andrew Brunson’ın hür bırakılmasıyla sona eren tansiyonda, ABD’nın sonlu da olsa Türkiye’ye yönelik yaptırım kararı, Türk Lirası’nın pahasının büyük oranda düşmesine yol açtı.

Krizin çabucak akabinde 15 Ağustos 2018’de Ankara’ya giden El Sani, Türkiye’ye 15 milyar dolarlık direkt yatırım taahhüdünde bulundu.

Birebir ziyarette iki ülkenin merkez bankaları ortasında swap mutabakatının imzalandığı da duyuruldu.

Türkiye Merkez Bankası, mutabakatla ilgili olarak “Söz konusu mutabakat 3 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali cinsinden imzalanmıştır.” açıklaması yaptı.

Şimdi kur krizinin tesirleri sürerken Eylül ayında muhalefet partileri, Katar’a ilişkin VIP donanımlı Boeing 747-8 tipi özel uçağın Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı’nın filosuna katıldığını belirtti. Türk basını, uçağın ikinci el olarak 400 milyon dolardan satışa çıktığını, Erdoğan’ın talip olduğunu yazdı.

Bir müddet sonra Erdoğan, Azerbaycan seyahati dönüşü uçakta gazetecilere bu hususla ilgili şu bilgiyi verdi:

“Katar bu uçağı satıyordu, hatta sayı bildiğim kadarıyla 500 civarındaydı. O esnada biz de ilgilendik. Katar Buyruğu, bundan haberdar olunca uçağı Türkiye’ye hibe etti. ‘Ben Türkiye’den para almam; bunu Türkiye’ye armağan ediyorum, hibe ediyorum’ dedi.”

Bu sırada Katar’ın Türkiye’den satın aldığı savunma sanayi eserlerinin de ölçüsü arttı.

2018 sonunda, 45 yıldır zırhlı araç üreten Sakarya’daki Tank Palet Fabrikası’nın statüsü değiştirildi. Ocak 2019’da da Katar Yatırım Fonu ve Ethem Sancak ortaklı BMC’ye devredildi.

Erdoğan, Katar Buyruğu el Sani’nin de katıldığı BMC’nin Sakarya’daki fabrikasının açılış merasiminde yaptığı konuşmada, Tank Palet Fabrikası’nın “Özelleştirilmediğini, işletmenin muhakkak kaideler ve mühletler dahilinde BMC’ye devredildiğini” açıkladı.

İki ülkenin ticaret hacminin 1,4 milyar dolara yükseldiği 2019’da, Türkiye’nin toplam dış ticaret hacmi 374 milyar 283 milyon dolardı. Yani aslında Katar’ın Türkiye’nin dış ticaret hacminde kapladığı alan kritik düzeyde değildi. İthalat ve ihracat yapılan ülkeler ortasında Katar birinci sıralarda yer almıyordu.

Lakin Türkiye’ye dış yatırımda Katar ikinci sıraya yükselmişti. Tank Palet Fabrikası üzere stratejik ehemmiyeti haiz yatırımlar da sürat kazanmıştı.

2020’de bunlara Borsa İstanbul’un yüzde 10’luk payı de eklendi.

2020’nin Mart ayında neredeyse tüm dünyaya yayılan koronavirüs salgınından iktisadı olumsuz etkilenen Türkiye’nin Merkez Bankası’ndan (TCMB), Katar Merkez Bankası ile 2018’de imzalanan ikili para takası (swap) muahedesinin güncellendiği açıklaması geldi. Buna nazaran swap mutabakatının fiyatı 5 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’nden 15 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’ne yükseltildi.

Salgın sırasında ziyaretlerine aylar boyunca orta veren Erdoğan, birinci yurt dışı seyahatini 2 Temmuz’da Katar’a yaptı. Görüşme sonrası Kanal İstanbul projesinin planlandığı sınır üzerinde Katarlıların arsa satın aldığı savları yine gündeme geldi.

Katar Emiri’nin annesi Şeyha Moza’nın, 2018’de İstanbul’da birtakım Katarlı isimlerle ortaklaşa kurduğu 100 bin lira sermayeli bir şirket üzerinde Kanal İstanbul güzergahında 44 dönüm arazi satın aldığı tezi, Sözcü gazetesinde 2019 sonunda haberleştirilmişti. Habere nazaran yerlerin periyot teslimi 27 Aralık 2018’de gerçekleşti.

Haberin tartışma yaratmasının akabinde Erdoğan, bahisle ilgili açıklama yaptı, tezleri yalanlamadı:

“Katar Emiri’nin annesinin ülkemizden gayrimenkul satın almasına mani yasal olarak rastgele bir şey kelam konusu mu?”