5-6 Mayıs günlerinde Kahire’de birinci sefer tıpkı masa etrafında buluşan Türk ve Mısırlı diplomatlar, 7-8 Eylül günlerinde 2. çeşit görüşmeleri bu kere Ankara’da gerçekleştirecekler. Birinci cins görüşmelerde olduğu üzere Türk heyetine Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal, Mısır heyetine ise Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Hamdi Loza başkanlık edecek.
Her iki ülkenin dışişleri bakanlıklarından yapılan açıklamalarda görüşmelerde ikili ilgiler ve bölgesel hususların ele alınacağı bilgisi dışında bir detay verilmemesi dikkat çekti. Birinci cinste olduğu üzere, Ankara’daki görüşmelerin akabinde kısa bir ortak açıklama yapılması bekleniyor.
Ankara görüşmelerinin en temel konusu siyasi ilgilerin olağanlaşması için öngörülen yol haritasının bundan sonraki kademelerinin kararlaştırılması olarak görülüyor.
Cumhurbaşkanlığı Dış Siyaset Başdanışmanı İbrahim Kalın, 25 Ağustos’ta verdiği bir demeçte, Mısır ile bağlantıları yanlışsız yere oturtmak için görüşmelerin devam ettiğini ve bu alanda da yakında “somut adımların” atılmasının öngörülebileceğini lisana getirmişti.
‘Somut adımlar’ neleri kapsıyor?
Ankara’da yapılan değerlendirmelerde, en kıymetli somut adım Türkiye ve Mısır’ın karşılıklı olarak büyükelçi atamaları ve 2013’ten bu yana maslahatgüzar düzeyinde yürütülen diplomatik alakaları olağan seviyeye çıkarmaları olarak görülüyor. Sembolik ehemmiyetinin yanı sıra büyükelçilerin atanması Türkiye ve Mısır ortasında uzlaşılan muhtemel bir yol haritasının daha faal ve problemsiz uygulanabilmesi için büyük ehemmiyet taşıyor.
Büyükelçi atanması konusunun birinci çeşit görüşmelerinde de gündeme geldiği lakin Kahire tarafının bu adımın atılması için Türkiye ile başlatılan sürecin kalıcılığı ve somutluğu konusunda daha fazla ispat ve hareket gerektiğini tabir ettiği Mısır basınında yer alan yorumlar ortasındaydı.
Mısır ile görüşmelerde Türk heyetine Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal başkanlık ediyor.Mayıs ayından bu yana yaşanan kimi gelişmelerin Mısır tarafında memnuniyetle karşılandığı biliniyor lakin bunların diplomatik seviyesi yükseltme kararına yol açıp açmayacağı Ankara’daki temaslardan sonra görülecek. Ankara görüşmesi akabinde Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şükri ortasında gerçekleşecek bir görüşme sürecin geldiği noktayı göstermesi açısından da değerli bir adım olacak.
Müslüman Kardeşler jesti
Mısır’ı mutlu eden gelişmelerden en değerlisi Ankara’nın İstanbul’dan yayın yapan muhalif Mısırlı televizyon gazetecilerinin faaliyetlerine son vermesi oldu. 2013 Temmuz ayında şimdiki Mısır Cumhurbaşkanı Abdel Fettah el-Sisi tarafından gerçekleştirilen askeri darbe sonrası ülkesinden kaçan birçok Müslüman Kardeşler üyesi başta İstanbul olmak üzere Türkiye’ye yerleşmiş ve buradan darbeye karşı yayınlar yapmaya başlamışlardı.
Ankara, Müslüman Kardeşler’le irtibatlı yayın organları Mekameleen, El Sharq ve Vatan televizyonlarının yayınları ile ilgili birinci müdahalelerini Mayıs ayındaki siyasi istişare görüşmelerinden evvel yapmıştı. İstihbarat servislerinin temas içinde olduğu o periyotta Mısır, bu yayınların yapılması müsaade edildiği sürece Türkiye ile olağanlaşmanın gerçekleşmeyeceği bildirisini iletmişti.
Bu yayınların evvel tonunun düşürüldüğü daha sonra büsbütün yasaklandığı biliniyor. TV yayınları kesilen lakin toplumsal medya araçları üzerinden faaliyetlerini sürdüren Mısırlı muhalif gazeteciler, Haziran ayından itibaren bu mecraları da kullanamaz oldular. İkinci cins görüşmelerin öncesinde bu sorunun ortadan kalkmış olması değerli bir gelişme olarak görülüyor.
Türkiye Tunus’taki gelişmelere sessiz kaldı
Türkiye-Mısır bağlantıları açısından Mayıs ayından sonra yaşanan en değerli gelişmelerden biri de Tunus’ta Cumhurbaşkanı Kays Said’in 25 Temmuz’da Başbakan Hişam el-Meşişi’yi vazifeden alıp Meclis’in yetkilerini 30 gün boyunca dondurması sonrası ile başlayan buhran oldu.
İslamcı kimliği ile Müslüman Kardeşler ağının bir modülü olan Nahda partisinin başkanı ve tıpkı vakitte Meclis Lideri olan Raşid el Gannuşi, Cumhurbaşkanı Said’in kararını siyasi bir darbe olarak nitelemiş ve karşı çıkmıştı.
Nahda ve Gannuşi ile çok yeterli bağlantıları olan Türkiye’nin Tunus’ta gelişmelere nasıl reaksiyon vereceği merak konusu olmuştu. Siyasal İslamcı idarelerine karşı atılan bu çeşit adımlara geçmişte çok sert reaksiyon verip darbecilikle suçlayan Türkiye, Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan bir açıklama dışında Tunus’taki gelişmeleri gündeme almamayı tercih etti.
Dışişleri açıklamasında “Tunus’ta Cumhuriyet Bayramının kutlandığı 25 Temmuz 2021 tarihinde halkın iradesini temsil eden Meclis’in faaliyetlerinin askıya alınmasından derin kaygı duyuyoruz,” tabirlerine yer verildi. Tunus Cumhurbaşkanı Said’in direkt amaç alınmaması dikkat çekerken, açıklamada “Tunus anayasasının kararları çerçevesinde demokratik meşruiyetin en kısa müddette tekrar tesis edilmesini temenni ediyoruz,” beklentisi de kayda geçirildi.
Bu bahislerde hassaslığı bilinen Cumhurbaşkanı Erdoğan, Tunus konusunda tepkisel bir açıklama yapmadı ve tam bilakis Tunus Cumhurbaşkanı Said ile 2 Ağustos’ta telefonla görüştü.
Ankara’nın bu mevzuyu siyasi gündemine almaması başta Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır olmak üzere Arap dünyası ile ilgilerini olağanlaşma eforlarına mahzur oluşturmaktan kaçınmak istemesinin bir göstergesi olarak görüldü. Türk hükümetinin bu yaklaşımı Mısır tarafından da yakından takip edildi ve reaksiyon vermemesi not edildi.
BAE ile süratli yakınlaşma
Türkiye’nin Mısır ile yürüttüğü sürecin BAE ile de sürdürülmekte olan diplomatik efordan bağımsız olmadığı tüm memleketler arası bağlar uzmanlarının üzerinde uzlaştığı bir durum. Arap Baharı’nın taşıyacağı demokratik rüzgarın kendi monarşik idarelerini yıkacağı kaygısında olan Suudi Arabistan ve BAE, süreci bilakis çevirmek için sembol ülke Mısır’da Sisi tarafından yapılan darbeyi desteklemiş ve sonrasında da ayakta kalması için değerli ekonomik dayanak sağlamışlardı.
Mısır ile BAE idareleri ortasında o devirden bu yana çok yakın münasebetler kuruldu. BAE, Mısır’ın bilhassa bölgesel mevzularda izleyeceği siyasetleri derinden etkileyecek seviyede bir tartı oluşturdu.
Türkiye ile BAE ortasında en üst seviyede kurulan diyalog ve münasebetlerin süratli bir formda olağanlaştırılması kararlılığı Ankara-Mısır çizgisindeki süreci de olumlu biçimde etkileyecek bir gelişme olarak görülüyor.
Libya’da konumlar yumuşuyor mu?
Türkiye ve Mısır diyaloğunun kıymetli başlıklarından bir oburu ise Libya. Bu ülkeyle çok uzun bir kara hududu bulunan Mısır, BAE ve Fransa ile Rusya üzere ülkelerle birlikte ülkenin doğusunda konuşlu General Halife Hafter güçlerini destekliyordu. Hafter’e verilen takviyenin kıymetli bir nedeni, başşehir Trablus’ta konuşlu Ulusal Mutabakat Hükümeti’nde tartının siyasi İslamcı figürlerin elinde olmasıydı.
Türkiye’nin 2019 sonunda Trablus ile yaptığı muahede sonucunda Libya’ya asker göndermesi ve Hafter’in ilerleyişini durdurması dengelerin büsbütün bozulmasına ve BAE ile Mısır’ın yansısına neden olmuştu.
Libya’da siyasi barış sürecinin düşüncelere rağmen devam etmesi, kurulan süreksiz hükümetin 24 Aralık seçimleri için uğraşlarını sürdürmesi, başta Türkiye, Rusya, BAE ve Mısır üzere dış güçlerin durumlarında yumuşamaya yol açtığı değerlendirmeleri yapılıyor.
ABD’nin taraflar üzerinde tartısını koyarak 24 Aralık seçimlerinin sıkıntısız tamamlanmasına çalışmasının tesirli olduğu kaydedilirken, milletlerarası basında çıkan haberlerde Türkiye’nin Suriye’den getirdiği yabancı güçleri çekmeye başladığı tez edilmişti.
Mısır ile yapılan görüşmelerde de tarafların birbirlerini daha âlâ manaya ve probleme tahlil bulma tarafında irade gösterdikleri kaydediliyor. Bu olumlu seyre rağmen Libya konusunun Mısır tarafından büsbütün gündemden düşürülmesi için Türk askeri varlığının bu ülkeden çıkmış olması gerektiği Kahire tarafından vurgulanan bir olgu.
Akdeniz gündemi değişmedi
Türkiye’nin Mısır ile olağanlaşma maksatlarından biri de Doğu Akdeniz’de Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti ile yaşadığı münhasır ekonomik bölge tartışmasında elini güçlendirmek. Mısır ile Yunanistan’ın Ağustos 2020’de yaptığı üzere deniz yetkilendirme muahedesi imzalamak istediğini saklamayan Ankara, bu adımla Doğu Akdeniz’de aleyhine olan dengeyi değiştirmek niyetinde.
- 8 yıl sonra birinci kere Türkiye’den bir heyet Mısır’da: Hangi mevzular görüşülüyor?
- Türkiye ve Mısır Doğu Akdeniz’de muahedeye ne kadar yakın, alakalar 8 yıl sonra normalleşebilir mi?
- Türkiye-Mısır bağları: Dışişleri Bakanları Çavuşoğlu ve Şükrü telefon görüşmesi yaptı
Mısır daha evvel Kıbrıs Cumhuriyeti ile de benzeri mutabakat imzalamış ve Yunanistan, Kıbrıs, İsrail, Filistin, Ürdün ve İtalya ile birlikte hidrokarbon faaliyetleri için işbirliği öngören East Med Forum’un modülü olmuştu. Mısır, bunun da ötesinde Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan ile ilgilerini stratejik bir seviyeye çıkarmış, imzaladığı savunma muahedeleriyle Türkiye’ye de ileti vermişti.
Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis’i 4 Eylül’de Kahire’de ağırlayan ve savunma, güç üzere alanlarda daha derin işbirliği yapılacağını kaydeden Mısır Cumhurbaşkanı Sisi, bu adımla Türkiye ile olağanlaşma sürecinin Mısır’ın bölgesinde oluşturduğu iştiraklerden geri adım manasına gelmeyeceğini göstermiş oldu.
Mısır’ın Türkiye ile deniz yetkilendirme mutabakatı için süratli hareket etmeyeceği, siyasi sürecin inşa edilmesi sonucunda teknik çalışmaların başlatılabileceği lakin bunun da vakit alacağı yapılan değerlendirmeler ortasında.