Gülsen Solaker
Cemal Kaşıkçı davasında savcının yargılamanın durdurulmasını ve belgenin Suudi Arabistan’a devredilmesini talep etmesiyle, gözler Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki münasebetlere çevrildi. DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, iki ülke münasebetlerinin olağanlaştırılması adımlarının temelinde Körfez bölgesinde ABD siyasetlerinin da değişmesiyle ortaya çıkan dönüşümün tesirinin yanı sıra, Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik krizi aşmaya yönelik uğraşının da değerli olduğu belirtiliyor.
Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğuna 2 Ekim 2018’de giren gazeteci-yazar Cemal Kaşıkçı’dan bir daha haber alınamamış, daha sonra öldürüldüğü ortaya çıkmıştı. İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesi’nde süren Kaşıkçı davasının iki gün evvelki duruşmasında Cumhuriyet Savcısı, belgenin Suudi Arabistan’a devredilmesini talep etti.
Mahkeme, 26 sanıklı davanın Suudi Arabistan’a bölümü konusunda Adalet Bakanlığına görüş sorulmasına hükmederek duruşmayı 7 Nisan’a erteledi. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ ise davanın nakli konusunda olumlu görüş bildireceklerini belirtti.
Arap Baharı devrinde farklı kutuplara düşen Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki alakalar Kaşıkçı cinayetiyle birlikte daha tansiyonlu bir periyoda girmişti. Bağlar süratle kötüleşir ve Kaşıkçı cinayetiyle ilgili Türkiye’den sert açıklamalar yapılırken, Suudi tarafı da tarım ve işlenmiş besin eserleri ambargosuyla Türkiye’yi maksat almıştı.
Bir mühletten beri ise iki ülke ortasında ölçülü rüzgarlar esmeye başlamıştı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ile Suudi Arabistan Hükümdarı Selman ortasında 21 Kasım 2020’de gerçekleştirilen telefon görüşmesinde, ikili bağların geliştirilmesi ve problemlerin giderilmesi için “diyalog kanallarının açık tutulmasında” mutabık kalındı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Mayıs 2021’de dört yıl ortadan sonra Suudi Arabistan’ı ziyaret etti. Çavuşoğlu, Kaşıkçı belgesi için savcının belgenin zamanını istediği saatlerde ise A Haber‘de yaptığı açıklamada, Riyad ile ilgilerin olağanlaşması konusunda kıymetli adımların bulunduğunu söyleyerek, “Yargı iş birliği daha düzgün bir noktaya geldi” sözünü kullandı.
Kaşıkçı cinayetinin etkisi
Dış siyaset gözlemcilerine ve uzmanlarına nazaran Kaşıkçı davası Riyad tarafından Türkiye-Suudi Arabistan alakalarının normalleşmesinin önündeki en büyük pürüz olarak görülüyordu.
Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM) uzmanı Oytun Orhan, Kaşıkçı cinayetinin bağların bozulmasında kritik ehemmiyeti bulunduğunu söylerken, lakin münasebetlerin çok makus olduğu periyotta Türkiye’nin Kral Selman üzerinden kanalı açık tutmaya itina gösterdiğine ve Kral ile Veliaht Prens ortasında ayrım yaptığına işaret ediyor.
Kaşıkçı cinayeti ile ilgili olarak Veliaht Prens Muhammed bin Selman sorumlu tutulurken, Veliaht Prens cinayette rolü olduğu argümanlarını reddetmişti.
Türkiye ile Suudi Arabistan geçmiş devirde Hamas ve Müslüman Kardeşler’e karşı da farklı siyasetler takip etmişlerdi. Orhan, bölgedeki katı kutuplaşma periyodunda Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan’ın Müslüman Kardeşler’i terör örgütü olarak ilan ettiğini ve Türkiye’nin ölçülü yaklaşımından şad olmadıklarını hatırlattı.
Ekonomik kriz ne kadar etken?
Pekala iki ülke bağlarında yaşanan bu makûs periyodun ve Kaşıkçı cinayeti üzere bir olayın akabinde neden ve nasıl olağanlaşma yoluna girildi?
DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran bu sorunun tek bir cevabı yok. Türkiye’nin Suudi Arabistan ile bağlarının normalleştirilmesinde bölgesel etmenlerin yanı sıra içinde bulunulan ekonomik krizi aşma gayretleri ve bu çerçevede Suudi Arabistan’dan gelmesi beklenilen sıcak paranın da kıymetli bir motivasyon olabileceği belirtiliyor.
DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran, Kaşıkçı belgesinin Suudi Arabistan’a devredilmesi kararının akabinde Ankara’nın beklentisi bu ülkeden yatırım çekmek ve swap muahedeleri yapmak. Riyad ile Ankara ortasında davanın durumu ve ekonomik münasebetlerin geliştirilmesiyle ilgili bir müddetten beri çeşitli seviyelerde görüşmeler yapıldığı, Suudi Arabistan’ın birinci olarak Erdoğan’ın bu mevzuyla ilgili konuşmaması tarafında telkinde bulunduğu, bunun gerçekleşmesinin akabinde evrakın kendilerine dönemini de istediği belirtiliyor.
Bluebay Varlık İdaresi Gelişen Piyasalar Kıdemli Stratejisti Timothy Ash, DW’ye yaptığı değerlendirmede, Erdoğan’ın yaklaşan seçimler öncesinde zorlayıcı bir ekonomik durum ile karşı karşıya olduğunu vurgulayarak, şunları belirtiyor:
“Erdoğan’ın motivasyonu bence pek açık. TL’yi yüksek cari açık ve Ukrayna’daki savaştan kaynaklı artan ithalat maliyetleri, yüksek güç ve besin fiyatları karşısında tutabilmek için uğraş ediyor. Suudi finansmanının da 2023 ortasındaki seçimlere girmesine ve tahminen de kazanmasına yardımcı olmasını istiyor.”
Ash, Suudi Arabistan’ın da artık bu davanın kapanmasını ve Türkiye tarafından utandırılmak istemiyor olabileceğini söyleyerek, bundan sonrasına ait öngörüsünü şöyle aktarıyor:
“Bence Suudi Arabistan da Türkiye ile münasebetlerini geliştirmeyi istiyor ve Türkiye’deki varlıkları da ucuz buluyor olmalılar. Tahminen de Erdoğan devrinin sonrasını planlıyorlar. Erdoğan şayet onlara satın almak için ucuz varlıklar önerecek olursa, bence oportünist davranacaklardır.”
Münasebetlerde tansiyondan normalleşmeye
DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, Riyad ile ilgilerin düzeltilmesi öncelikli olarak Türkiye’nin son periyotta dış siyasette uygulamaya başladığı “restorasyon” gayretlerinin bir kesimi olarak da okunabilir. Lakin bu onarımın başlatılmasının da yeniden bölgesel gelişmelere dayandığına dikkat çekiliyor. Analistler dış siyaset çizgisini bölgedeki genel değişimin kesimi olarak değiştiren tarafın yalnızca Türkiye değil, birebir vakitte Körfez ülkeleri olduğunu da belirtiyor.
ORSAM uzmanı Oytun Orhan, Suudi Arabistan’a büyük dayanak veren ABD Lideri Donald Trump’ın iktidardan giderek yerine Joe Biden’ın gelmesi ve ABD’nin bölgeye dair yeni bir siyaset geliştirmesinin akabinde Körfez’deki tüm dengelerin değiştiğini vurguluyor.
Trump devrinde Suudi Arabistan ile Mısır’ın daha agresif olduğunu ve bunun Türkiye ile ilgilerine de yansıdığını belirten Orhan, Biden’ın gelişiyle Suudi Arabistan’a verilen takviyenin geri çekilmesi ve ABD’nin İran ile müzakerelere başlaması üzere etkenlerin Körfez ülkelerinin de bir revizyona gitmesine neden olduğunu belirtiyor.
Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim Üyesi Gökhan Çınkara da Türkiye ve Suudi Arabistan ortasındaki ilgilerin tekrar olumlu istikamette ivme kazanmasındaki temel etkenin Biden idaresinin Ortadoğu siyaseti olduğunu söyleyerek, şöyle konuşuyor:
“Biden idaresi İran’ın üzerindeki yaptırımları kaldırma sürecinde bunu bölge ülkelerinin güvenlik tasalarına çok da yaslanmadan yapıyor. Bu da her ülkenin günün sonunda kendi başının dermanına bakacağı bir bölgesel gerçekliğe işaret ediyor. Ülkeler misal çıkar ve telaş etrafında geçmişteki konjonktürel sorunlarını aşma yolunu tutuyor. Bence bağlantılardaki yeni rotayı oluşturan bu gerçekliktir.”
Orhan: “Bölge tükenmişlik halinde”
ORSAM uzmanı Orhan, bölge ülkeleri ortasında yıllar süren kamplaşmaların akabinde genel olarak bir “tükenmişlik halinde” olduğuna da işaret ederek, gelinen son durumu şöyle aktarıyor:
“Taraflar 10 yılı aşkın bir müddettir önemli bir kamplaşma halinde, vekil güçler aracılığıyla Libya, Yemen, Suriye üzere farklı alanlarda çaba içine girmişti. Ancak bu bir kaybet-kaybet alaka modeli. Kimse için yararı olmayan ve herkesin güç sarf etmek durumunda kaldığı bir münasebet biçimiydi. 10 yılın sonunda bir tükenmişlik hali oluştu ve taraflar artık kazan-kazan ilgisine geçmeyi tercih ediyor.”
Türkiye’nin eski Riyad Büyükelçilerinden Naci Koru da DW’ye yaptığı değerlendirmede, iki ülke ortasındaki olağanlaşmayı olumlu gördüğünü belirterek, siyasi münasebetlerin gelişmesinin başka alanlara da yansımasını umuyor. Bölgeye yönelik son açılımın ve İsrail ile Mısır üzere ülkelerle de bağlantıların normalleştirilmesinin faydalı olacağını belirten Koru, şöyle konuşuyor:
“Biden ‘önceliklerimiz ortasında artık Ortadoğu birinci değil’ dedi. Münasebetiyle bu ülkelerin sarılacakları, ilgi kuracakları öteki ülkelere muhtaçlıklarının olduğu çok açık. Bunlardan biri de Türkiye itibariyle. Türkiye ile alakaların düzeltilmesi karşılıklı olarak fayda sağlar.”
Bu ortada Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın daha evvel Şubat ayı olarak açıkladığı Suudi Arabistan ziyaretini Ramazan ayında yapabileceği de belirtiliyor.