Taliban’ın Afganistan’da idaresi ele geçirmesinin akabinde, muhtemel göç dalgasının amacındaki Türkiye’de, göçmen siyasetleri da tartışma konusu. Muhalefetin, şimdiye kadar Suriye iç savaşı nedeniyle ülkelerinden kaçanlara yönelik “açık kapı politikası” uygulayarak, “Türkiye’yi yol geçen hanına çevirmekle” eleştirdiği iktidar partisinde ise sistemsiz göçmenlere karşı, aksiyon ve telaffuz değişikliği dikkat çekiyor.
Hükümetin önümüzdeki günlerde, başta Suriyeliler olmak üzere sistemsiz göçmenlere dönük yeni bir aksiyon planını yaşama geçireceği, bu kapsamda bir “Göç Bakanlığı” kurulabileceği de siyasi kulislerde konuşuluyor.
Bu gelişmelere akabinde Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun “Mültecileri ülkelerine göndermek için çalışmamız var” açıklaması, “İktidar göçmen siyasetini değiştiriyor mu?” sorusunu gündeme getirdi.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Lideri (İGAM) Metin Çorabatır, hükümetin sistemsiz göçmenlere yönelik aldığı yeni kararlar ve göçmen siyaseti konusundaki tartışmalara ait BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
“Sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve seçim kaygıları”
Metin Çorabatır, hükümetin göçmen siyasetinde çok esaslı değişiklik yapacağına ait somut bir adım görülmediğini söz ediyor.
Muhalefetin mülteci aykırısı telaffuz ve kampanyalarının siyaseten prim yaptığına dikkat çeken, Çorabatır’a nazaran Türkiye’de sığınma sistemini, “iç kamuoyu ve seçim kaygıları” belirliyor ve bu durumdan iktidar da etkileniyor:
“Muhalefetin göçmen zıddı çok ağır bir kampanyası var. Toplumsal medyada nefret telaffuzuna varan yaklaşımlar, Kılıçdaroğlu’nun, davul ‘zurnayla yollayacağız’ söylemi çok prim yapıyor. Bu durum, bütün iktidarlara ve bizdeki iktidara büyük bir oy kaybettiriyor, o kesin. 2019 seçimlerindeki muhalefetin seçim muvaffakiyetleri bunu kanıtlıyor.
“Bunun üzerine de Afganistan’daki olaylar gelişmeye başladı. Bu sefer de ‘Afganistan’dan büyük bir göç başladı, eli silahlı genç erkekler, rejimi değiştirmek üzere Türkiye’ye geliyor’a dönüştü olay. Şu anda bir kitle göçü yok. Lakin bu hava yaratıldı ve sahiden kamuoyunda karşılık buluyor. Bir seçkin söylemi olarak görüyorum ben ve bu seçkin söylemi tabanı kışkırtıyor. Ve bu Ankara Altındağ’daki olaylara kadar geldi. Buna rağmen iktidar da kendini savunacak bir telaffuz geliştiremiyor. ‘Uluslararası sorumluluklarımızı yerine getiriyoruz, mültecileri topluma adapte etmeye çalışıyoruz, diyemiyor, onun için de çelişkili tabirler kullanıyor. Türkiye’nin şu anda sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve gelecekteki seçim telaşları, ana ölçüt bu.”
“Gönderilenler geri dönecekler”
Ankara’da kayıtlı olmayan göçmenlerin vilayetlerine gönderilme kararının Altındağ olaylarının akabinde alındığına işaret eden Çorabatır, 2019 lokal seçimlerinde İstanbul’un CHP’ye kaybedilmesinden sonra da İstanbul Valiliği’nin bütün sistemsiz göçmenler için “kayıtlı oldukları kentlere gönderilmeleri” kararı aldığını fakat sonrasında bunun “unutulduğuna” dikkat çekiyor.
İktidarın bu adımları da muhalefetin “göçmen siyasetleri yok” telaffuzuna karşı attığını kaydeden Çorabatır’a nazaran, “kayıtlı vilayetlere geri gönderme” tahlil olmayacak:
“Çünkü o kentlerden niçin geldikleri apaçık. İş bulamıyorlar. Fakat Ankara’da İstanbul’da iş buluyorlar. Bunların nedenleri araştırılmadan, tahlil edilmeden, bu insanları götürüyoruz, dediler. Emin olun gidenler motamot mecburen geri dönecekler. Bu açıdan bir iktidar açısından bu mevzuda bir sertleşme var. Nedeni de iç kamuoyu, muhalefetin ‘Türkiye’de bir sığınma sistemi yok, elini kolunu sallayan geliyor’ telaffuzuna karşı, hükümet de ‘İşte var, biz geri gönderiyoruz kayıtlı oldukları şehirlere’ diyor.”
O nedenle hükümetin attığı adımları büyük bir siyaset değişikliği olarak görmemek gerektiğini belirten Çorabatır, zira göçmenlerin Suriye’ye ya da geldikleri öbür ülkelere geri gönderilmesi, sistemsiz göçmenlere “geçici müdafaa görevi”nden vazgeçmesi üzere bir durum olmadığını vurguluyor.
“Entegresyonun yasaklanmasından kaynaklı”
Türkiye, değerli bir iç siyaset enstrümanı haline de gelen göçmen sıkıntısının tahlili için neler yapabilir?
Çorabatır’a nazaran sorunun nedeni, Türkiye’nin göçmenlere “statü vermemesi” ve hala “geçici koruma” ile yetinip, göçmenlere “entegrasyon yasağını” sürdürmesi. Bu nedenle de yüz binlerce göçmenin endişe, tedirginlik içinde olduğunu ve ömürlerinin nasıl şekilleneceğinin “pamuk ipliğine bağlı olduğunu” vurgulayan Çorabatır, “Bu manada da bir değişiklik yok. Sorun büyüyor. Tahlili, bu insanlara statü vererek, yani haklar tanıyarak, coğrafik kısıtlamayı kaldırmak. Siyasi açıdan güç bir karar lakin bence tek kalıcı tahlil mahallî entegrasyon” görüşünü lisana getiriyor.
Türkiye’nin memleketler arası yükümlülüklerini süreksiz muhafaza olarak yerine getirdiğini belirten Çorabatır, geri gönderme yahut üçüncü ülkeye gönderme seçeneklerinin de şu anda uygulama pratiğinin olmadığını tabir ediyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun son periyotta yaptığı “Mültecilerin ülkelerine gönderilmeleri için çalışmamız var” açıklamalarına dikkat çeken Çorabatır, BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi’nin yaptığı son açıklamalarında da, “Türkiye’ye daha çok yardım yapılarak, bu insanları Türkiye’de muhafazaya devam edeceğiz” bildirisi verdiğine dikkat çekti.
Afgan göçmenlerin durumu
Taliban’ın idaresi ele geçirdiği Afganistan’dan gelebilecek göçmenler konusunda da uygulanacak siyasetin net olmadığını söz eden Çorabatır, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “Türkiye Suriye yahut Afganistan kaynaklı ek bir yükü kaldıramaz” bildirisinin dikkat cazip olduğunu tabir ediyor.
Şu anda Afganistan’dan büyük bir göç akımı olmadığını vurgulayan Çorabatır, milletlerarası toplumun daha çok yaklaşan kış şartlarını da dikkate alarak insanları Afganistan’da ya da komşu ülkeler olan Pakistan, İran, Tacikistan üzere ülkelerde muhafaza sağlamaya dönük bir yaklaşım içinde olduğunu vurguluyor. Fakat ilerleyen süreçte, Afgan göçmenlerin Türkiye sonlarına dayanmasını da mümkünlük dahilinde olduğunu belirterek, ” O vakit Türk hükümeti ne yapacak? Burada İran’ın, öteki ülkelerin tavrına bakılacak, gerçekten Türkiye bana nazaran alabilir, lakin şu şartlarda hiçbir iktidar siyaseten çok hassas bir ortamda bunu yapamaz” diyor.
“Öncelikle göç mevzuatı değişmeli”
Şimdi bir karar alınmamakla birlikte iktidar partisinde bir müddettir “göç bakanlığı” kurulması da tartışılıyor. Çorabatır, bakanlıktan evvel Türkiye’nin “göç mevzuatını”yenilemesi gerektiğine işaret ediyor.
Türkiye’nin 2014’de uygulamaya giren Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü kuruluşuna ait yasanın Türkiye’nin AB’ye tam üyeliği perspektifi doğrultusunda çıkarıldığını vurgulayan Çorabatır lakin bu yasanın daha çok “bireysel müracaatlarda uygulanacak prosedürlere” ait bir düzenleme olduğuna dikkat çekiyor.
Kitlesel göç durumunda karar vericinin Cumhurbaşkanlığı kabinesi olduğunu söz eden Çorabatır, bu yasanın en büyük eksiğinin de “coğrafi kısıtlamaya devam etmek ve statü tanımamak” olduğunu vurguluyor.
Suriyeli göçmenlerin sayısı arttıkça ve mühlet uzadıkça, İçişleri’nin yanı sıra Sıhhat, Ulusal Eğitim, Aile ve Çalışma Bakanlıklarının da devreye girmek durumunda kaldığını belirten Çorabatır, bu durumun da kurumlar ortasında uyum sorunu ortaya çıkardığını söz ediyor. Bu karmaşayı gidermek için bakanlık kurulabileceğini fakat öncelikle yeni bir göç mevzuatı ve siyasetinin oluşturulması gerektiğini vurguluyor:
“Göç yönetimi güzel bir insan kaynağı yetiştirdi. 3 bin kişilik takım verilmişti daha çok müdafaa alanındaydı, değişik alanda da yetiştiler ancak onun destek edilmesi lazım. Bütün bunlar önemli olarak planlanmalı, ‘Sırf bakanlık kuralım yahut iç siyasete yönelik bakanlığımız da var’ demek için olmamalı. Evvel siyaset belirlenmeli, o siyaset da memleketler arası standartlarda olmalı. Onu yürütecek bir bakanlık ve insan kaynağı oluşturulmalı. Siyasi tesirlerden olabildiğince uzak bir bakanlık olmalı. Milletlerarası standartla mülteci müdafaası çerçevesinde hareket eden bir yapıda olmalı. Lakin bakanlık kurulmadan evvel mevzuatı tekrar gözden geçirmemiz lazım.”