Türkiye’nin NATO’da da kıymetli misyonlar üstlenmiş emekli büyükelçileri Ahmet Üzümcü, Tacan İldem ve Fatih Ceylan, Ukrayna ve Gürcistan’ın 2008’de NATO üyesi olmasına müsaade verilseydi meydana gelebilecek mümkün senaryoları kıymetlendiren bir makale kaleme aldı. Rusya; 2008’den sonra iki eski Sovyet cumhuriyetinin de toprak bütünlüğünü ihlal etti.
3 Nisan 2008’de Bükreş’te düzenlenen NATO Başkanlar Zirvesi’nin akabinde yayınlanan bildiride Ukrayna ve Gürcistan’ın mümkün NATO üyeliklerine dair kararda özetle, bu iki ülkenin İttifak üyeleri olacağı kaydedildi. İki ülkenin de üyeliğe başvurusu ve onu takip edecek prosedürler için süreç başlatıldı.
Panoroma’da yayımlanan makalede 2008 NATO kararının alındığı tarihte Gürcistan’ın da Ukrayna’nın da bağımsız ve hâkim ülkeler olarak toprak bütünlükleri bulunduğuna dikkat çeken emekli büyükelçiler, “Dolayısıyla, Nisan 2008’de bu iki ülkeye NATO üyelikleri için davet yapılmış ve bu davetin gereğine müttefik ülkelerce çok kısa bir müddet zarfında uyulmuş olsaydı, Rusya’nın birebir yıl Gürcistan’a savaş açmasına, 2014’te Kırım’ı ilhak edip, Donbas’a uzanmasına, “üyelerinin toprak bütünlüklerinin korunması” yükümlülüğü temelinde (5. madde) NATO’nun göz yumması mümkün olamazdı.” değerlendirmesinde bulundu.
Üzümcü, İldem ve Ceylan, “NATO’nun üyesi olan rastgele bir ülkenin, toprak bütünlüğünü ihlal eden silahlı bir taarruz karşısında her hal ve karda 5. unsurun işletilmesi yoluna gitmesi kaçınılmaz olacağından o periyottaki mümkün bir Rus müdahalesi NATO’nun Rusya’yla savaşa girmesiyle sonuçlanırdı” değerlendirmesinde bulundu.
Emekli büyükelçiler birebir vakitte Ukrayna ve Gürcistan’ın 2008’de NATO üyeliği için gereken şartları karşılamaktan uzak olduğuna dikkat çekti ve o tarihte üyeliklerinin fakat ABD’nin öteki müttefiklere baskı yapmasıyla mümkün olacağını tabir etti.
Ahmet Üzümcü, Tacan İldem ve Fatih Ceylan’ın makalesinin ilgili kısmı şöyle:
2008’de NATO üyesi olmayı hak eden şartları karşılamaktan uzak olan Ukrayna ve Gürcistan, ABD’nin başka müttefiklere baskısıyla İttifak üyesi yapılsalardı neler olurdu sorusu bugün de temel tartışma bahislerinden biri olarak karşımızda duruyor. Elbette bu soru, mahiyeti itibariyle teorik ve akademik bir tartışma olarak ele alınmalıdır.
Tüm yetersizliklerine karşın bu iki ülke 2008’de NATO üyeliğine davet edilmiş olsalardı bu davet üyelikle ilgili bir sürecin başlamasına ve bir dizi prosedürün yürürlüğe girmesine vesile olurdu. Öbür bir anlatımla, üyelik otomatik olarak gerçekleşmezdi. Mümkün bir davetin doğurabileceği kritik risk ise, Rusya’nın Bükreş Doruğunun çabucak ardından saldırgan ve önleyici bir tavır ortaya koyup, bu iki ülkeye karşı harekete geçmesi olurdu.
Öte yandan, Bükreş Tepesinde her iki ülkenin Rusya-Gürcistan savaşı patlak vermeden siyasi bir kararla yapılan davetin çabucak ertesinde “kısa yoldan” -örneğin en geç iki aylık bir müddet içinde- tam üye yapılmaları kararlaştırılmış olsaydı, bu ülkeler öncelikle Vaşington Antlaşmasının, “hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için” diye özetlenebilecek 5. unsurunun güvenlik garantisine kavuşmuş olurlardı. Kendilerini NATO’nun bütünleşmiş askeri yapısı içinde bulurlar ve ABD’nin nükleer şemsiyesinden yararlanırlardı.
2008 NATO kararının alındığı tarihte Gürcistan’ın da Ukrayna’nın da bağımsız ve hükümran ülkeler olarak toprak bütünlükleri bulunuyordu. Bu prestijle, Rusya’nın saldırgan hareketleri sonucunda iki ülkenin toprak bütünlükleri şimdi ihlal edilmemişti. Hasebiyle, Nisan 2008’de bu iki ülkeye NATO üyelikleri için davet yapılmış ve bu davetin gereğine müttefik ülkelerce çok kısa bir mühlet zarfında uyulmuş olsaydı, Rusya’nın birebir yıl Gürcistan’a savaş açmasına, 2014’te Kırım’ı ilhak edip, Donbas’a uzanmasına, “üyelerinin toprak bütünlüklerinin korunması” yükümlülüğü temelinde (5. madde) NATO’nun göz yumması mümkün olamazdı. NATO’nun üyesi olan rastgele bir ülkenin, toprak bütünlüğünü ihlal eden silahlı bir hücum karşısında her hal ve karda 5. hususun işletilmesi yoluna gitmesi kaçınılmaz olacağından o devirdeki mümkün bir Rus müdahalesi NATO’nun Rusya’yla savaşa girmesiyle sonuçlanırdı.
Öte yandan, 1997 NATO-Rusya Kurucu Senedi kararları uyarınca İttifak, NATO-Rusya bağlarında gözetilen hassas istikrarlara nazaran tıpkı Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri ile Baltık ülkelerinde başlangıçta yaptığı üzere, Ukrayna ve Gürcistan’da daimî askeri mevcudiyet sergilemek yerine büyük bir ihtimalle bu ülkelerde rotasyona tabi tutulacak kuvvetler (persistent presence) konuşlandırmayı yeğlerdi. Akabinde, bu kuvvetlerin NATO komuta yapısıyla irtibatlarını sağlayacak çokuluslu irtibat ofisleri -kısacası komuta bağları- kurardı ve bu tasarruflarını AGİT yükümlülükleri çerçevesinde hem AGİT bünyesinde hem NATO-Rusya Konseyi’nde gerçekleştireceği şeffaf istişareler temelinde hayata geçirirdi.
Son olarak, çok büyük bir ihtimalle, bilhassa Avrupalı güçlerin dayanağıyla, Rusya’nın kendine mahsus gördüğü yasal çıkarları ve Avrupa güvenliğinin dayandığı hassas istikrarları de gözeterek, Avrupa-Atlantik güvenlik mimarisinde derin istikrarsızlık ve huzursuzluğa yol açmayacak, Rusya’nın da dahil olacağı bir çerçeve içinde kalmaya itina göstermeye çalışırdı.
