“Türkiye Avrupa’nın plastik çöplüğü değil.”
Bu tenkit, Türkiye’de son vakitlerde sık sık duyuluyor. Nedeni ise Türkiye’ye Avrupa’dan her yıl binlerce ton plastik atık ithal edilmesi. Avrupa İstatistik Kurumu (Eurostat) datalarına nazaran Türkiye 2019’da 580 bin ton, 2020’de 660 bin ton, 2021’de 580 bin ton Avrupa’dan atık ithal etti. Bu sayılar Avrupa’nın atık ihracatının yaklaşık yüzde 30’larına denk geliyor.
Türkiye, atık ithalatında üç yıldır üst üste birinci sırada yer alırken geri dönüşüm konusunda ise Avrupa’da son sıralarda. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) sayılarına nazaran Türkiye’nin geri dönüşüm oranı yalnızca yüzde 12.
Pekala Türkiye geri dönüşümde geride olmasına karşın neden bu kadar çok atık ithal ediyor?
Türkiye neden plastik atık ithal etmeye başladı?
Ucuz hammadde temin edilmesi
Türkiye’de de atık ithalatıyla birlikte plastikten ucuz hammadde temini için geri dönüşüm konusunda bir bölüm oluşmaya başladı.
Sayıştay’ın Ocak 2022 tarihli Plastik Atık İdaresi raporuna nazaran Türkiye’nin son yıllardaki plastik atık ithalatındaki artış trendi de lisanslı atık sürece tesislerinin sayısındaki artış ve ucuz hammadde temin etme imkânının ortaya çıkmasından kaynaklanıyor.
Çöpler Türkiye’de kaynağından ayrıştırılmıyor
“Çöp altyapısına yatırım yapmak görünür değil. Bunun yerine asfalta yatırım yapmak daha görünür. Bu mevzuda sorun ulusal bir sistemin olmaması. Belediyeler bağımsız hareket ediyor. Kimi yapıyor, kimi yapmıyor.”
Greenpeace’in açıkladığı bilgilere nazaran Türkiye, 2019 ve 2020 yıllarında sırasıyla en fazla İngiltere’den (yaklaşık 360 bin ton), ikinci sıra Belçika’dan (yaklaşık 220 bin ton), üçüncü sırada Almanya’dan (yaklaşık 200 bin ton), dördüncü sırada İtalya’dan (yaklaşık 100 bin ton), beşinci sırada ise Hollanda’dan (yaklaşık 80 bin ton) plastik atık ithal etti.
Ne kadarının bu formda yakılıp ya da atıldığı ise tam olarak bilinmiyor.
Yaşanan bu sıkıntılar nedeniyle Türkiye’de Temmuz 2021’de kamuoyunun da baskısıyla plastik atık ithalatına yasak getirilmiş, geri dönüşüm kesiminin itirazları ve hammadde talepleri sonrası ise yasak kısmen kaldırılmıştı.
Bilgiler açıklanmıyor
Geri dönüşümle ilgili bir sorun da bilgilerin tam olarak açıklanması. Hangi şirketin ne kadar atık ithal ettiği, kotalara uygun davranılıp davranılmadığı, fire oranının ne olduğu üzere sorular karşılıksız.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, bu soruların muhataplarının “verileri toplayıp açıklamayan Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, bilgi edinme kapsamında dataları açıklamayan geri dönüşüm şirketleri ve bu hususlarda hiçbir istatistik açıklamayan TÜİK” olduğunu belirtiyor.
Prof. Dr. Gündoğdu’ya nazaran dillendirilen “sıfır atık” vizyonu ise yanlış anlamlandırılıyor:
Atık ithalatı yasaklanmalı
Prof. Dr. Gündoğdu, tüm mevzuatın hakikat, şeffaf bir biçimde uygulanması durumunda dahi atık plastik ithalatının yapılmaması gerekiyor.
Türkiye’deki geri dönüşüm merkezlerinde Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün varsayımlarına nazaran 1 milyon tondan fazla plastik atık geri dönüştürülüyor.
Fakat bu yapılırken Türkiye’nin suyu, havası, toprağı en değerlisi de insanı kirleniyor. “Bu tesislerde çalışan insanların ciğerlerinden mikroplastikler birikiyor” diyen Öztürk de bir an evvel plastik atık ithalatından vazgeçilmesi konusunda da ihtarda bulunuyor.
