Uganda’nın lokal halklarından biri olan ve asırlarca Bwindi, Mgahinga ve Echuya ormanlarında avcı-toplayıcı olarak hayatlarını sürdüren Batwa halkı yaklaşık 30 yıl evvel yaşadıkları yerden zorla çıkartıldı. Batwa insanları bugünlerde muhafaza alanı ve ulusal parka dönüştürülen bu ormanları ziyaret eden turistleri gezdiriyor, eski hayatlarından hatırladıkları ögeleri birer performans olarak sergiliyor.
Bwindi Geçilmez Ulusal Parkı olarak isimlendirilen Bwindi Ormanı’nda turistleri gezdiren Batwa halkının evvelce hasat devrinde söylediği sevinçli müzikler kulağa artık hüzünlü geliyor.
Orman seyahatlerinden bir tanesi sırasında küme başkanlarından olan ve halkının bu topraklardan çıkarılmasından evvelki periyodu hatırlayan 50 yaşındaki Eric Tumuhairwe turistlere anlatıyor:
“Bir vakitler tam bu noktada atalarımızla irtibat kurduğumuz bir tapınak vardı. Erkekler avlanmaya çıkmadan evvel buraya et ve bal bırakırdı. Çalı domuzu ve antilop avlardık. Bayanlar döndüğümüzde hayvanları pişirir ve dans ederdi.”
Uganda’nın güneybatısında, Rwanda ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti sonundaki Bwindi, Mgahinga ve Echuya ormanları 1990’lı yıllarda jenerasyonu tehlike altında olan dağ gorilleri için müdafaa altına alındı.
Uganda hükümeti ormanlık alanlardan uzaklaştırılan Batwa halkına kentsel bölgelerin yakınlarında tarım toprakları verdi lakin tarım yapmayı bilmedikleri için bu yerler daha sonra satıldı ve çok sayıda insan dağıldı. Halkın büyük çoğunluğu bugünlerde geçimleri için sivil toplum kuruluşları ve Ugandalı insanların yardımına muhtaç.
Mahkeme zaferi
Uganda’da yaklaşık 7 bin bireyden oluşan Batwa halkı, yıllarca orman yakınlarında bulunan Kisoro üzere kentsel alanlara hakikat ilerledi, karton ve muşambadan yapılmış derme çatma konutlarda yaşadı.
2011’de ufak bir küme bölgedeki sivil toplum kuruluşlarının dayanağıyla hayat alanlarından hukuka karşıt biçimde zorla çıkartıldıkları gerekçesiyle Uganda hükümetine dava açtı. Batwa halkı 2021’de sonuçlanan davayı kazandı.
Uganda Anayasa Mahkemesi halkın insanlık dışı muamele gördüğüne karar verdi, hükümetin 12 ay içinde tazminat ödemesini emretti. Fakat hükümetin bu karara karşı temyiz başvurusu yapması bekleniyor.
Batwa halkından kimileri çiftçilik öğrenerek yeni hayatlarına adapte olduklarını, lakin hiçbirinin arazi sahibi olamadığını anlatıyor. Tarım toprakları çoklukla bölgedeki sivil toplum kuruluşları tarafından kiralanıyor ve Batwa insanlarının kullanımı için veriliyor.
Bölgede patates yetiştiren Allen Musabyi, “Eğer arazin yoksa hayatta ilerleyemiyorsun, yemek yiyemiyor ve çocuklarını okula gönderemiyorsun. Bana ormana dönme seçeneği verilse koşa koşa dönerim” diyor.
Hayvanlara daha güzel bakılıyor
Uganda hükümeti, Bwindi Geçilmez Ulusal Parkı’nda bulunan dağ gorillerini ziyaret etmek isteyen turistlerden 700 dolar fiyat alıyor.
Bölgedeki müdafaa çalışmaları sayesinde dağ gorillerinin kuşağı artık tehlikede değil. Uganda’da dağ gorillerinin sayısı 459’a, dünya genelinde ise binden fazlaya çıktı.
Lakin Batwa halkı bu çalışmaların kendi ömürlerinin değerine yapıldığını, lokal halkların haklarını merkezinde tutan daha sürdürülebilir bir muhafaza modelinin mümkün olabildiğini düşünüyor.
Uganda Batwa Kalkınma Kurumu’nda (UOBDU) çalışan ve Batwa halkından üniversiteye giden sayılı bireylerden olan Alice Nyamihanda, Batwa insanlarının eşitlik için uğraş etmesi gerektiğini tabir ediyor:
“Batwa halkının başka beşerler üzere olmasını istiyorum, Kisoro da olduğu üzere çöplük alanlardaki yemek kalıntılarından yaşamalarını istemiyorum. Hayvanlara Batwa insanlarından daha âlâ bakılıyor zira bölgeye gelen turistler parkta gezmek için para ödüyor, hükümet de bu parayı hayvanların bakımı için kullanıyor. Batwa halkı bunun acısını çekiyor.”
Batwa halkı turistlere klâsik ateş yakma prosedürlerini gösteriyorUganda Yaban Hayatı Kurumu yetkilileri ise Batwa halkına ormanlık alanda düzenlenen turistik seyahatler ile hayatlarını kazanma fırsatları sunulduğunu, Bwindi Geçilmez Ulusal Parkı’ndan elde edilen gelirin yüzde 20’sinin onlara verildiğine dikkat çekiyor.
Uganda Yaban Hayatı Kurumu yöneticisi Sam Mwandha, “Batwa insanlarının ormanlık alanlardan çıkarılmasında birtakım yanılgılar yapıldı lakin onlara arazi verilmediği ve kültürlerinin yok edildiği telaffuzları hakikat değil. Biz onlara okumalarını ve çalışmalarını söylüyoruz, kültürlerinden para kazanabileceklerini anlatıyoruz” diyor.
Lakin Batwa insanları jenerasyonu tükenmekte olan mahallî halk statüsüne sahip olmak ve böylelikle memleketler arası yasalar tarafından muhafaza altına alınmak istiyor.
Batwa halkı eğitim ve tarımın bir bakıma halk için yararlı olduğunu düşünse de kültürleri ve kimliklerinin büsbütün silinmesinden korkuyor.
- Afrika’daki savaşlar neden Ukrayna üzere reaksiyonla karşılanmıyor?
- Etiyopya’daki SİHA hücumlarıyla ilgili neler biliniyor?