Rusya’nın işgali sonrası Ukraynalıların değerli bir kısmı Avrupa Birliği (AB) ülkelerine sığındı ve bu ülkelerin Ukraynalı göçmenlere sunduğu dayanaklardan yararlanma fırsatı buldu. Ukrayna’da yaşayan Tajikistan, Özbekistan ve Kırgızistan üzere eski Sovyet ülkelerinin vatandaşları ise AB’nin birebir takviyesi kendilerine sunmadığını söylüyor.
Ukrayna’da yaşayan üçüncü ülke vatandaşı binlerce kişi, AB hududunda mahsur kalmış durumda.
20 yılı aşkın müddettir Ukrayna’da yaşayan Tacikistan vatandaşı Şafo, günlerdir hudutta beklediklerini söylüyor:
“Oğlum artık pes etti. Herkesi alıyorlar, bizse üç gündür ne yapacağımızı bilemez bir formda burada oturup bekliyoruz. Beni almayı kabul ediyorlar lakin oğlumun geçişine müsaade vermiyorlar. Bana ‘Anne bizi kimse istemiyor’ diyor.”
Şafo, konutunu, arkadaşlarını, işini, her şeyini geride bırakıp gelmiş. Onun üzere Ukrayna’da ekonomik göçmen olarak yaşamış ve artık mülteci olan binlerce kişi ile bir arada Polonya sonu yakınlarındaki Korczova’daki bir süreksiz merkezde kalıyorlar.
Tacikistanlı Abduşakur da Ukrayna’da 20 yıl yaşamış ve göçmenleri sondan parasız getiren, yemek, parasız SIM kart ve bir gece kalacak yer vererek yardımda bulunan Polonya halkına minnettar olduğunu söylüyor. Öte yandan göçmenler burada lakin süreksiz olarak konaklayabiliyor. Alışveriş merkezinden bozma bu yerde katlanan yataklarda yatıyorlar. Ferdî alanları, duş ve tuvaletleri de yok. Burada tek yapabilecekleri yemek yemek ve uyumak.
Ukraynalıların ise burada kalmadığına dikkat çeken Abduşakur, “Çoğunun Avrupa’da tanıdıkları var ve süratli bir biçimde ülkeden çıkabiliyorlar. Ayrıyeten (Ukrayna diasporası) temsilciler buraya onları almaya geliyor. Mesela bugün Almanya’dan birileri gelip bir küme Ukraynalıyı topladı. Onlara ‘size kalacak yer vereceğiz, çocuklarınız okula gidecek’ dediler. Otobüslerle alıp götürdüler onları. Bir de ne yapacaklarını bilemez durumdakiler var ve birden fazla Ukraynalı değil.” diyor.
Bu göçmenlerin birden fazla Ukrayna’da ekonomik göçmen olarak yaşarken, işgalle bir arada bir gecede savaştan kaçan mültecilere dönüşmüşler.
Ansızın yasa dışı sayılmak
Milletlerarası öğrencilerden farklı olarak ekonomik göçmenlerin doğdukları ülkeye onları geri alabilecek aileleri yok. Bu göçmenlerin bütün hayatı Ukrayna’da. Polonyalılar ve Almanya vatandaşları birden fazla Ukraynalı’ya konutlarını açsa da, üçüncü ülke vatandaşları tıpkı dayanağı görmediklerinden şikayetçi.
Gönüllülerden Pavel, “Almanya’ya giden bir otobüsümüz var ancak yalnızca Ukraynalı olduğuna dair resmi evrakı olan Müslümanlara açık. Bu otobüslerin birden fazla, anne ve çocuklara kapılarını açsa da, hiçbiri erkekleri almak istemiyor” diye açıklıyor.
Ukrayna diasporası ya da büyükelçiliklerden temsilcilerin ayarladıkları ücretsiz otobüsler üzere yüzlerce özel teşebbüsler de var. Avrupalı gönüllüler, ellerinde “Sizi Almanya’ya götüreceğim” ya da “Sizi Varşova’ya götüreceğim” üzere tabirler yazılı olan karton kağıtlar taşıyarak saatlerce bu merkezde misyon yapıyor.
BBCİsmini vermek istemeyen şoförlerden biri mültecileri Belçika’ya götürmeye hazır. Lakin şoförlerin yasa dışı göçmenleri taşıdıkları gerekçesiyle ceza almaktan korktuklarını, Ukrayna vatandaşlığı olmayan mültecilerin statüsü bilinmeyen olduğu için, bu insanları almaktan telaş duyduklarını söz ediyor:
“Ukraynalılar elindeki dokümanlarla aşikâr bir mühlet için Avrupa’da yaşama hakkına sahip oluyorlar lakin Ukrayna pasaportu olmayanlar için farklı kurallar var; beşerler da bundan korkuyor.”
Ukraynalılar yasal olarak biyometrik pasaportlarını göstererek AB sonundan geçme ve burada 90 güne kadar kalma hakkına sahip.
BBCUkrayna’da devam eden savaş nedeniyle Polonyalı yetkililer, resmi dokümanları mühletini doldurmuş olanlar dahil göçmenlerin girişine müsaade vereceklerine kelam vermişler. Lakin Polonya hükümetinin internet sitesinde ülkeye girişle ilgili listelenen kuralların hepsi, “Sadece Ukrayna vatandaşları içindir” başlığı altında listelenmiş.
BBC’ye konuşan üçüncü ülke vatandaşı göçmenlerden bir tanesi bile, hududu geçtikten sonra onlara hangi hakların tanınacağını bilmiyor.
Abduşakur, “Benim aklıma bunları düşünmek gelmedi, tahminen de benim kabahatim. Ne yapmamız gerektiğini, nereye şikayette bulunacağımızı sormadım zira hepimizin hudutları bozuktu, yorgunduk. Çok şükür buraya gelebildik ve hayattayız lakin artık de bundan sonra ne yapacağımı, kime ne soracağımızı düşünüyoruz” diyor.
BM’nin Süreksiz Müdafaa Yönetmeliği’nin uygulamaya geçirilmesinden bu yana Ukraynalı mültecilerin AB’de bir yıl kalma hakkı var ve duruma nazaran bu mühlet uzatılabiliyor.
BBCMülteci statüsünden farklı olarak süreksiz muhafaza statüsü daha kolay bir prosedür gerektiriyor. Lokal yetkililere ulaşıp gerekli evrakları doldurmaları kâfi ve rastgele bir AB ülkesinde bunu yapabilirler.
Öte yandan statüleri net olan Ukraynalı vatandaşlar süreksiz muhafaza alabilirken, üçüncü ülke vatandaşları sadece kendi ülkelerindeki ömür şartlarının “güvenli ve stabil” olmadığı durumlarda muhafaza alabiliyor.
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), konut sahibi ülkelere Ukrayna’dan gelen göçmenler ortasında ayrım yapmamaları tarafında sık sık davette bulunuyor.
BBC’ye konuşan UNHCR sözcüsü Kristin Pivolakis, “Yetkililere farklı uluslardan vatandaşların da çatışmalar nedeniyle Ukrayna’dan gitmek zorunda bırakılmış olabileceklerini ve bunu yapmalarına müsaade verilmesi gerektiğini hatırlatırız. Ukrayna’da mülteci statüsü almak için müracaat yapamamış olan üçüncü ülke vatandaşları da olabilir. UNHCR, onların da mülteci statüsü alabilmeleri için bu prosedüre yönlendirilmeleri gerektiğine inanıyor” diye konuştu.
AB’de uzun mühlet kalmak isteyen üçüncü ülke vatandaşlarının hakları ile ilgili duruma ait net bir açıklama yapmayan Pivolakis, bu bireylere hükümet yetkilileri yahut AB ile temas kurmaları davetinde bulunuyor.
BM’nin Süreksiz Muhafaza Yönetmeliği 2001 yılında kabul edilmiş olsa da birinci defa uygulanıyor.
Avrupa Parlamentosu’nun Yeşiller kümesinin danışmanı Aleksey Dimitrov, “Ukraynalı vatandaşlar bu statüyü alma hakkına sahipler. Lakin üçüncü ülke vatandaşlarına gelince bu yönetmeliğin nasıl uygulanacağı bilinmiyor. Hatta her konut sahibi ülke yönetmeliğin nasıl uygulanacağına kendi karar veriyor ve statüyü alacak olan göçmenlerin yüzdesi her ülkede farklı olacaktır” diyor.
Ukraynalılar sola, yabancılar sağa
BBC’ye konuşan üçüncü ülke vatandaşları, huduttaki yetkililer tarafından daha şimdiden ayrımcılığa uğradıklarını söylüyor.
Özbekistan kökenli Rus vatandaşı Viktor, “Avrupalı görünümü olmayan insanlara öbür bakıldığını fark ettim. Ben Avrupalı sayıldığım için Ukraynalılarla bir arada alındım. İmgeye bakıyorlar, pasaporta bakmıyorlar” diye konuşuyor.
BBCİsmini vermek istemeyen Azerbaycanlı bir öğrenci, hudut denetim noktasında iki farklı kuyruk olduğunu söylüyor:
“Ukraynalılar solda duruyor, yabancılar da sağda. Bizi bir otobüse koyup buraya getirdiler. Otobüste hiç Ukraynalı yok üzereydi.”
Bu göçmenlerin kaldığı merkez Ukrayna-Polonya sonundaki Karçova denetim noktasına otomobille 10 dakika uzaklıkta ve bölgede, üçüncü ülke vatandaşlarının Ukrayna vatandaşlarından sayıca daha fazla olduğu beş konaklama merkezinden biri.
Lakin üçüncü ülkelerden göçmenler, yalnızca bu merkeze yakın olan denetim noktasından geçmiyor. Polonya’daki Madika kenti yakınlarında bir denetim noktasında çalışan gönüllülerden Fernando, “Burada sondan iki farklı küme geçiyor. Biri, çoğunluğu bayan ve çocuklardan oluşan Ukraynalılar. Bu küme daha tertipli ve otobüsle geliyorlar. İkinci küme ise, Ukrayna’da da göçmen olanlar. 30 saat yürümek zorunda kaldılar ve bitkinler” diye açıklıyor.
Öte yandan Polonya ve Belarus ortasındaki sonda daha birkaç ay evvel bir göç krizi yaşandığını da unutmamak gerek.
Ortadoğu’dan binlerce göçmen Polonya hududunu aşmış ve hem göçmenler ortasında, hem de Polonyalı güvenlik güçleri ile arbede yaşanmıştı.
Polonyalı yetkililer o periyot göçmenler için Belarus Devlet Lideri Aleksander Lukaşenko’nun “hibrid silahı” oldukları nitelemesini yapmıştı.
Polonya hâlâ üçüncü ülke vatandaşlarına kuşkuyla bakıyor.
‘Hamburg’da kimsemiz yok ancak Kiev’de de yoktu’
Hem Ukraynalılar, hem de üçüncü ülke vatandaşlarının bir ortada olduğu ailelerinki ise başka bir kıssa.
Ukrayna’da, Rusya’nın desteklediği bağımsız cumhuriyetlerin denetimindeki bir bölgede doğup büyüyen Maria, ikinci kere savaştan kaçıyor. Birinci olarak 2014’te çatışmalar nedeniyle Rusya’daki bir mülteci kampına gitmiş, sonra da Ukrayna kenti Odessa’ya sığınmış:
BBC“Odessa’yı terk ettiğimizde hayat stabil değildi. Kocam da ben de gitmek istemedik lakin kızımız korkuyordu. Her gece daima siren sesi duyduğumuz için koridorda yatıyorduk. İşimiz yoktu, paramız bitmek üzereydi. Etrafımızda akrabamız da yoktu. Biz de kaçmaya karar verdik.”
Maria’nın eşi, Özbekistan vatandaşı.
Odessa’yı terk etmeden evvel Özbek büyükelçiliği ile temas kurduklarında, tüm ailesini Taşkent’e götürülebileceği söylenmiş. Fakat süreksiz konaklama merkezinde yalnızca Özbekistan vatandaşlarının kabul edildiği ortaya çıkınca, aylarca yetkilileri ikna etmeye çalışmışlar.
Özbekistan vatandaşı Victor’ın kıssası de çok farklı değil. Tüm ailesini Taşkent’e götürmeye çalışırken, eşi Ukrayna vatandaşı olduğu için büyükelçilik itiraz etmiş. Artık Hamburg’da yaşıyorlar.
Hamburg’da kimseleri yok fakat Kiev’de de artık kimselerinin kalmadığını anlatıyor. Süreksiz olarak, onları Polonya hududundan otomobille alıp getiren Alman şoför ile birlikte yaşıyorlar:
“Göçmenlerin kalabileceği bir merkez yok. Bizi getiren şoför iki hafta onda kalmamıza müsaade verdi” diyen Victor, şöyle devam ediyor:
“Yarın sabahın 2’sinde mülteci statüsü alabilmek için sıraya gireceğiz. Uzun kuyruklarda bekleyeceğiz.”