Bernd Riegert
Avukatlar, hukuk uzmanları ve Ukrayna hükümet temsilcileri, üç saatten fazla süren ve vakit zaman duygusal anların yaşandığı sunumda, Rusya’yı Memleketler arası Adalet Divanı’na şikâyet etti. Kiev tarafından Moskova’ya özetle şu suçlama yöneltiliyor: “Rusya, BM Soykırım Cürmünün Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’ni suiistimal etmiş ve soykırım yapıldığını argüman ederek Ukrayna’nın doğusunu işgal etmiştir. Bu fecî bir palavra. Lider Putin bir yalancıdır.”
Ukraynalı temsilci Anton Koryeneyh, “Barış Sarayı” olarak da isimlendirilen Hollanda’nın Lahey kentindeki adliye binasında, hafif titreyen bir sesle şöyle dedi: “Luhansk yahut Donetsk’te Rus azınlığın soykırımı değil, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı bir akın savaşı vardır. Bu savaşta, çoğunlukla Rusça konuşan insanların yaşadığı Mariupol yahut Harkiv kentlerindeki siviller ölüyor. Rus hükümeti, hem Rusya’nın hem de Ukrayna’nın imzaladığı Soykırım Hatasının Önlenmesi Sözleşme’ni istismar ettiği için mahkemenin ivedilikle harekete geçmesi gerekiyor.”
Rus idaresine de seslenen Anton Koryeneyh, “Sorunu uygar uluslar üzere çözelim. Silahlarınızı bırakın!” davetinde bulundu.
Rusya duruşmaya katılmadı
Davanın birinci gününde Rus temsilcilerin mahkeme salonunda hazır bulunmaması, Başyargıç Joan Donoghue tarafından yadırgandı. ABD doğumlu bayan yargıç, dava başlamadan Rusya’ya hitaben yazdığı mektupta, Moskova idaresinden mahkemenin mümkün tüm kararlarını kabul etmesini istemişti. Uzmanlara nazaran bu alışılmadık adım, mahkemenin mevzuyu yetki alanında gördüğünün ve Ukrayna’nın başvurusunu kabul edebileceğinin bir göstergesi.
Rusya, temelde Birleşmiş Milletler Yüksek Mahkemesi’nin yargı yetkisini reddediyor. Bu nedenle Moskova her bir dava için mahkemenin yargı yetkisini münferit olarak tanımak ve mahkeme kararlarına uyacağını beyan etmek zorunda. Bu pek ihtimal dahilinde olmadığından Ukrayna, tüzel açıdan zekice bir atak yaparak, 1948 BM Konvansiyonu’na atıfta bulunuyor. Lahey’deki mahkeme otomatik olarak Soykırım Hatasının Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’ni ile ilgili yargı yetkisine sahip. Bu nedenle Rusya’nın ayrıyeten bir onayı gerekmiyor. Bu durumda Adalet Divanı, direkt Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı taarruz savaşını değil, Moskova’nın suiistimal ettiği BM Soykırım Mukavelesi’ni ele alacak.
Süreksiz tedbirler mümkün
Ukrayna hukuk uzmanları, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Ukrayna’nın doğusundaki kelamda soykırımı “özel bir operasyonla” sona erdirmek zorunda olduğu tarafındaki savunmasının, kontratla bağdaşmadığını savunuyor. Bu nedenle, Lahey’deki mahkemeden, Rusya’nın akınlarını derhal sona erdirmesi istikametinde acil bir karar almasını talep ediyor: “Rusya’nın, Soykırım Kontratı temelinde var olmayan bir soykırıma karşı Ukrayna’da harekete geçme hakkı yoktur. Rusya, Ukrayna’da neden olduğu tüm ziyandan sorumlu tutulmalıdır.”
Adalet Divanı yargıçlarının, alınabilecek birtakım süreksiz tedbirlerle ilgili karar vermesi gerekecek. Lakin Rusya’nın bu tedbirleri ve milletlerarası hukuku ihlal ettiği tezlerini kabul etmesi ziyadesiyle kuşkulu. Rusya da üç saat boyunca mahkemeye kendi görüşlerini sunma fırsatı buldu.
Öte yandan Rusya’yı Lahey’de daimî olarak temsil eden avukatlardan biri, kısa bir müddet evvel vazifesinden istifa etti. Avukat Alain Pellet, dava başlamadan evvel yayınladığı açık mektupta şunları yazdı: “Avukatlar tartışmalı ve kuşkulu davaları üstlenebilir. Fakat bir ülke, alaycı bir biçimde maddeleri hiçe sayıyorsa, yargıya hizmet eden bir forumda bu türlü bir ülkeyi temsil etmek mümkün değildir.”
Rusya’nın cezalandırılması güç görünüyor
Milletlerarası Adalet Divanı, orta önlemler alması ve daha sonra duruşmalarda bir karara varması halinde, Rusya’nın bu kararları derhal kabul etmesi ve uygulaması gerekecek. Mahkemenin kararları tüm devletler için bağlayıcı nitelikte. Fakat, karar giymiş devlete karşı zorlayıcı tedbirler ve cezalar sadece Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun isteği ile uygulanabiliyor. Sorun de zati burada çetrefilli hale geliyor: Bilindiği üzere Rusya, Konsey’in veto hakkında sahip beş daimî üyesinden biri pozisyonunda ve münasebetiyle kendi aleyhine bir karara onay vermesi mümkün değil.
Devletlerden sorumlu olan Milletlerarası Adalet Divanı’ndaki davaya paralel olarak, ferdî cürümlerin ele alındığı Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nde de birinci soruşturmalar devam ediyor. Sav makamı, Ukrayna’daki savaştan kimin sorumlu olduğunu ispatlarıyla ortaya koymak istiyor. Savcılara nazaran bu sorumlu kişi, muhtemelen savaş kabahati da işliyor. Savaş kararını tek başına alan Rusya Devlet Lideri Putin ise olağan şüpheliler listesinin en başında yer alıyor.