Rosalia Romaniec
Yaklaşık bir buçuk hafta evvel Ukrayna’nın Lviv kentinde Rus füzelerinin isabet ettiği askeri eğitim merkezine düzenlenen ve 35 kişinin hayatını kaybettiği atak, komşu Polonya’da da ağır biçimde hissedildi.
Rus füzeleri, yalnızca 20 kilometre uzaklıktaki NATO üyesi Polonya’nın topraklarına da isabet edebilirdi. Bu da NATO’nun harekete geçmesini gündeme getirebilirdi. Zira NATO mutabakatının 5’inci unsuru uyarınca bir ittifak üyesine yapılan atak, tüm üyelere yapılmış kabul ediliyor.
Gerçekten ABD Lideri Joe Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da bu taarruz sonrası sert bir ihtarda bulunarak ABD’nin NATO bölgesinin her santimetresini koruyacağı açıklamasını yaptı.
Nükleer taarruz korkusu
Uzmanlar,aslında muhtemel bir üçüncü dünya savaşından bahsetmek istemiyor, lakin bu türlü bir endişe uzun vakittir var. Biden da kısa bir mühlet evvel “Savaş makinelerimizi, birliklerimizi, uçaklarımızı, tanklarımızı oraya gönderme fikri, kendimizi kandırmayalım, bir üçüncü dünya savaşıdır” demişti. Bu nedenle örneğin uçuşa yasak bölge ilan edilmesi ve NATO’nun savaşa direkt müdahale etmesine yönelik istek epeyce düşük. Hakikaten bu, Rusya ile NATO’nun karşı karşıya gelme riski manasına geliyor.
Pekala yaşanmakta olan kriz bu türlü bir noktaya gelirse?
Bu türlü bir durumda iki mümkünlük öne çıkıyor. Birinci mümkünlük, olası bir dünya savaşının nükleer silahlar kullanılmadan konvansiyonel olarak yürütülmesi. İkinci ve daha çok korkulan senaryoda ise nükleer silahlar devreye giriyor.
Mümkün bir savaşta kullanılması beklenen iki tıp nükleer silah var. Menzili daha kısa ve yıkım alanı daha dar olan taktiksel nükleer silahlar ya da menzili kıtalararası, yıkım gücü de çok daha fazla olan stratejik nükleer silahlar. Stratijik nükleer silahlar, Hiroşima ve Nagazaki’de de kullanılmıştı.
Nükleer silahlara başvurulması ise günümüz dünyasının bir moloz yığını haline gelmesi tehlikesini barındırıyor.
Putin’in ruleti
Pekala Putin bu kadar ileri gidebilir mi?
Kimi uzmanlar, Rusya’nın nükleer tehditlerini bir blöf olarak görüyor, bazıları de eski bir KGB casusunun dünyanın sonunu getirme tehditlerini ciddiye alıyor.
DW’ye yaptığı değerlendirmede “Putin, NATO’nun da nükleer bir ittifak olduğunu unutmamalı” diyen Polonya’nın eski Savunma Bakanı Radek Sikorski’e nazaran Putin nükleer bir savaşta hayatta kalamayacağını biliyor. Sikorsi, “Putin’in nükleer silaha başvurduğu gün, hayatının son günü olacaktır” diyor.
Alman-Amerikalı tarihçi Conrad Jarausch de Putin’in stratejisini Adolf Hitler’in 1939 yılındaki taktikleriyle karşılaştırıyor. Hitler’in de bölgesel bir çatışmayı körüklediğine dikkat çeken Jarausch, Batı’yı da tıpkı oranda ağır reaksiyon vermesi durumunda üçüncü bir dünya savaşının patlak verebileceği konusunda uyarıyor.
Almanya’daki Chemnitz Teknoloji Üniversitesi’nden siyaset bilimci ve tarihçi Stefan Garsztecki ise bu türlü bir otomatizm olmadığını belirterek karşı tedbirlerin alımasıyla gerginlik kademesinin 1939’daki emsal halde tırmanmayabileceğini söylüyor. Bunun Gürcistan ve Moldova’daki donmuş çatışmalara bakıldığında da görülebileceğini tabir eden Garsztecki, NATO’nun kırmızı çizgilerini net bir halde tanımlaması gerektiğini tabir ediyor.
Garsztecki, “Eğer Kiev ve Odessa’nın Avrupa’nın Halep’ine dönme tehlikesi varsa, o vakit ağır bir formda uçuşa yasak bölge konusunda konuşulması gerekir” diyor.
Çin’in rolü belirleyici
Alman Ordusu Askeri Tarih Merkezi’nin kumandanı Sven Lange de bölgesel bir çatışmanın global bir çatışmaya dönüşmesinin tarihte sık sık görüldüğünü ve bunun en âlâ örneğinin Birinci Dünya Savaşı olduğunu belirtiyor.
Lakin bir dünya savaşı için Rusya’nın belirleyici rol oynamadığını söyleyen Lange, ABD ve Çin üzere global güçlerin de kendini nasıl konumlandıracaklarının değerli olduğunu tabir ediyor. Pekin’in bu türlü bir savaştan çıkarı olmayabileceği iddiasında bulunan Lange, “Rusya’nın Çin’den dayanak göreceğine inanıyorum, fakat bunun ABD ile çatışmaya yol açacak kadar büyük olacağını sanmıyorum” diyor.
Doğu Avrupa’da ise Rusya’nın Ukrayna’nın batısına hücumlarını ağırlaştırması nedeniyle savaşın kendilerine yanlışsız yaklaştığı kaygısı büyüyor. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, “Hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için” dese de Rusya’nın NATO hududuna çok uzak olmayan bir noktaya hipersonik füze fırlatması, dehşetleri yatıştırmaya yetmiyor.
ABD Lideri Joe Biden da Brüksel’deki temaslarının akabinde Ukrayna’nın komşusu Polonya’ya giderek doğu Avrupa ülkeleriyle dayanışma bildirisi verecek.
Çatışmanın sonlandırılması
Lakin Doğu Avrupa ülkeleri, daha fazlasını bekliyor. Doğu Avrupalılar, NATO’nun Ukrayna’ya savaş jetleri göndermesini, hava alanını kapatmasını, Almanya’nın Rusya’dan güç sevkiyatını askıya almasını ve böylelikle Putin’in mali kaynaklarını kurutmasını istiyor.
Ukraynalı müellif Katja Petrowskaja, kısa bir mühlet evvel Alman ikinci televizyonu ZDF’te katıldığı bir programda, Avrupalılara “Hepimiz savaşın içerisindeyiz. Tarihten ders alındıysa radikal halde hareket edilmediği sürece savaşı durdurulamayacağını bilmek gerekiyor” diye seslenmişti.
Bu çeşit talepler, Almanya’da ise soğukkanlılıkla tahlil ediliyor. Berlin’deki Humboldt Üniversitesi’nden siyaset bilimci Herfried Münkler, yangının yayılmasını önlemek için çatışmanın mekansal ve zamansal olarak sonlandırılmasının değerli olduğunu savunuyor. Katja Petrowskaja’nın söylemlerinde aksini yaptığını tabir eden Münkler, “Ukrayna’daki dehşet göz önüne alındığında bu anlaşılabilir, lakin bunlar büyük bir savaşa yol açmak manasına gelir” diyor.
Münkler, NATO’nun tavrına şu anda sorumluluk içinde öbür bir seçenek olmadığını kelamlarına ekliyor.
1939’da yaşananlar
Kimi tarihçiler, Putin’in attığı adımları, İkinci Dünya Savaşı’yla kıyaslıyor.
Stefan Garsztecki, ilhak teşebbüslerinin yasallaştırılması için halk meclisleri kurulması ya da Kızıl Ordu’nun 17 Eylül 1939’da Polonya’ya ilerlemesinin, Putin’in Kırım ve Ukrayna’nın doğusunda tekrarladığı kalıplar olduğu söz ediyor.
Herfried Münkler de “Hitler, 1938 yılından itibaren Paris Barış Mutabakatı’nı gözden geçirme siyaseti izledi ve Putin de misal biçimde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasının sonuçlarını sorguluyor” tahlilini yapıyor.
Polonyalı tarihçi Sikorski de Hitler ve Putin ortasında direkt bir karşılaştırma yapıyor ve “Putin, Holokost’tan evvel ve 1939’daki Polonya’nın işgalinden sonraki Hitler’e benziyor” tabirlerini kullanıyor.
Alman tarihçi Münkler, Hitler ve Putin’in direkt karşılaştırılmasına temkinli. Münkler, Hitler’in şu anda Putin’de görülmeyen ırkçı bir ideolojiyle beslendiğine dikkat çekiyor.
