İlya Barabanov – BBC Rusça Servisi
Nader İbrahim – BBC Arapça Servisi
BBC’nin yeni araştırması, Rus paralı asker kümesi Wagner’in, Libya’daki iç savaşta üstlendiği rolü gözler önüne serdi. Araştırma, Wagner Kümesi’nin Libya’da işlenen savaş hatalarıyla ve Rus ordusuyla temaslarını ortaya çıkardı.
Wagner Grubu’na bağlı bir paralı askerin bıraktığı bir Samsung tablette, savaşçıların kod isimleri da yer alıyor.
BBC, son teknoloji askeri teçhizata dair bir “talep listesini” de ele geçirdi. Uzmanlar bu ekipmanları yalnızca Rus ordusunun sağlıyor olabileceğini söylüyor.
Rus hükümeti ise Wagner Grubu’yla ortalarında bağ olduğu tezlerini reddediyor.
Küme birinci olarak 2014 yılında Ukrayna’nın doğusundaki çatışmalarda Rusya yanlısı ayrılıkçıları desteklediği sırada tanındı. O vakitten beri Suriye, Mozambik, Sudan ve Orta Afrika Cumhuriyeti üzere bölgelerde faaliyet gösterdi.
Wagner’in savaşçıları Libya’da birinci olarak Nisan 2019’da, isyancı general Halife Hafter’in başşehir Trablus’ta BM dayanaklı hükümete yönelik saldırısı sonrası görüldüler. Çatışma, Ekim 2020’de ateşkesle sona erdi.
Küme hakkında çok fazla bilgi yok lakin BBC iki eski savaşçıya ulaşmayı başardı. Böylelikle, kümeye kimlerin katıldığını ve kümenin savaş etiğine uymadan hareket ettiğini ortaya çıkardı.
Wagner’in savaş tutsaklarını öldürdüğü neredeyse kesin. Eski bir savaşçı da bunu “Kimse besleyecek fazladan bir boğaz istemez” kelamlarıyla açık bir formda kabul etti.
Öbür ifşaatlar ortasında sivillerin taammüden öldürülmesi de dahil olmak üzere savaş cürümleri işlendiği savlarına ait deliller var.
Libyalı bir köylü, akrabaları öldürülürken nasıl meyyit taklidi yaptığını anlattı. Sözü, BBC grubunun savaşçı olduğundan şüphelenilen bir kişiyi tespit etmesine yardımcı oldu.
Bir öbür muhtemel savaş hatasını anlatan bir Libya hükümeti askeri, arkadaşı olan öteki bir askerin Wagner savaşçılarına teslim olduğunu fakat midesinden iki defa vurulduğunu hatırlıyor. O vakitten beri onu ve birebir anda götürülen diğer üç arkadaşını görmemiş.
Libyalı bir köylü, öldürülen akrabasının fotoğrafını gösteriyor, kurtulmak için meyyit taklidi yaptığını anlatıyorSamsung tablette ayrıyeten paralı askerlerin sivil bölgelere mayın ve bubi tuzağı döşenmesine karıştığına dair deliller da var.
İşaretlemeden mayın yerleştirmek bir savaş hatası.
Tabletteki Rusça askeri haritalarTablet, Wagner Kümesi’nin paralı askerleri 2020 baharında Trablus’un güneyindeki bölgelerden geri çekildikten sonra bilinmeyen bir savaşçı tarafından geride bırakıldı.
Tablette, cephe çizgisinin Rusça haritalarının yanı sıra kümenin varlığını doğrulayan ve kümenin operasyonları hakkında eşi görülmemiş halde fikir veren içerikler de bulunuyor.
Drone imgeleri ve savaşçıların kod isimleri da var tabelette. BBC bunlar ortasından en az birini tespit ettiğine inanıyor. Tablet şu an inançlı bir yerde bulunuyor.
‘İhtiyaç listesi’
Muhtemelen Wagner Kümesi’nin konuşlandığı bir pozisyonda bulunan, 19 Ocak 2020 tarihli, 10 sayfalık kapsamlı bir silah ve askeri teçhizat listesi, bir Libya istihbarat kaynağı tarafından BBC’ye verildi.
Evrak, operasyonu kimin finanse edip desteklemiş olabileceğine dair fikir veriyor. Evrakta, “askeri amaçların tamamlanması” için gereken materyaller sıralanıyor. Bunlar ortasında dört tank, yüzlerce Kalaşnikof ve son teknoloji bir radar sistemi de var.
Bir askeri uzman BBC’ye, silah teknolojisinin bir kısmının sırf Rus ordusundan temin edilebileceğini söyledi. Wagner Kümesi üzerine çalışan diğer bir uzman, listenin Dmitry Utkin’in iştirakine işaret ettiğini belirtti.
Dmitry Utkin, Wagner’i kurduğuna ve ismini (eski kodu) verdiğine inanılan eski bir Rus askeri istihbarat vazifelisi. BBC, Dmitry Utkin ile bağlantıya geçmeye çalıştı lakin rastgele bir cevap alamadı.
Uzman, “ihtiyaç listesi” ve diğer bir evrakın görsel dökümündeki Evro Polis ve Genel Müdür tabirlerinin Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’e yakın güçlü bir iş insanı olan Yevgeny Prigozhin’e işaret ettiğini söylüyor.
ABD Hazine Bakanlığı, 2018’de Evro Polis’i, Prigozhin’in Suriye’de “sahip olduğu yahut denetim ettiği” petrol alanlarını “korumak” için kontratlı olarak görevlendirilen bir Rus şirketi olarak nitelendirdi ve yaptırım uyguladı.
Batılı gazeteciler tarafından yürütülen araştırmalar, Prigozhin’in Wagner Kümesi ile bağlantılı olduğuna işaret ediyor. Prigozhin ise Evro Polis yahut Wagner ile rastgele bir teması olduğu argümanını her vakit reddetti.
Yevgeny Prigozhin’in sözcüsü BBC’ye, iş beşerinin Evro Polis yahut Wagner ile hiçbir ilgisinin olmadığını söyledi. Prigozhin, Libya’da Ruslar tarafından insan hakları ihlalleri yapıldığı hakkında hiçbir şey duymadığını söyledi, “Bunun mutlak bir palavra olduğundan eminim” dedi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Libya’daki krizde ateşkes ilan edilmesini ve siyasi bir tahlil bulunmasını teşvik etmek için elinden geleni yaptığını” belirtti.
Bakanlık, Libya’da Wagner’e ait bilgilerin çoğunlukla “hileli verilere” dayandığını ve “Rusya’nın Libya’daki siyasetini itibarsızlaştırmayı” amaçladığını da kaydetti.
Eski savaşçılar Wagner’i anlatıyor
Resmi olarak mevcut değil fakat Wagner’in 2014’te Ukrayna’nın doğusunda Rus yanlısı ayrılıkçılarla birlikte savaşmaya başlamasından bu yana 10 bine yakın kişinin kümeyle en az bir kontrat imzaladığına inanılıyor.
2019’dan 2020’ye kadar Libya’da General Halife Hafter ile yaklaşık 1000 Wagner askerinin savaştığı iddia ediliyor.
BBC Rusya Servisi de, eski savaşçılardan birinden Wagner’i tanım etmesini istedi. “Ülkemizin sonlarının ötesinde, devletin çıkarlarını gözetmeyi amaçlayan bir yapı” formunda karşılık aldı. Tıpkı kişi Wagner’in savaşçılarıyla ilgili olarak ise onların ya “savaş profesyonelleri”, ya iş arayan beşerler ya da ülkelerine hizmet etmek isteyen “romantik kişiler” olduklarını söyledi.
Öteki bir eski savaşçı ise BBC’ye Libya’daki savaşta açık bir etik kural olmadığını söyledi. Yani yakalanan bir savaş esirinin aktaracak bilgisi yoksa yahut “köle” olarak çalışamıyorsa, “sonuç açık”.
Rusya Memleketler arası Alakalar Kurulu ile çalışan bir uzman olan Andrey Chuprygin ise Rus hükümetinin tavrını şöyle açıkladı:
“Bu şeye katılmalarına müsaade verin ve sonucun ne olduğunu görelim. İşler yolunda giderse, bunu kendi avantajımıza kullanabiliriz. Berbat sonuçlanırsa, bununla hiçbir ilgimiz yok”.
Libya’da 10 yıldır süren düzensizlik
2011’de Kaddafi’nin düşüşü: Albay Muammer Kaddafi’nin 40 yıldan fazla süren idaresi, Arap Baharı ayaklanmasıyla sona erdi. Kaddafi kaçmaya çalıştı fakat yakalandı ve öldürüldü
Ülke bölünüyor: 2014’ten sonra Libya’nın doğusunda ve batısında büyük rakip kümeler ortaya çıktı
Nisan 2019’da Trablus’a harekat: Libya’nın doğusundaki güçlere komuta eden General Hafter, Trablus’a ve oradaki BM takviyeli hükümete karşı harekat başlattı. BM’nin silah ambargosuna karşın Libya’da savaşan her iki taraf da farklı bölgesel güçlerden askeri ve diplomatik takviye aldı
Ekim 2020’de ateşkes: 2021’in başlarında ülkeyi Aralık ayında seçimlere götürmek için yeni bir birlik hükümeti seçildi. Yabancı savaşçıların ve paralı askerlerin ülkeden gitmesi gerekiyordu lakin binlerce paralı asker ülkede kaldı