1924’te Atatürk’ün talimatıyla kuruldu, 98 yıldır hala çalışıyor
Cumhuriyetin birinci fabrikalarından biri olan Azmi Ulusal Un Fabrikası, Cumhuriyet’in birinci hidroelektrik santraline sahip
AKSARAY – Türkiye Cumhuriyeti‘nin birinci fabrikaların biri olan ve Mustafa Kemal Atatürk‘ün talimatıyla kurulan Azmi Ulusal Un Fabrikası birinci günkü üzere tüm özellikleriyle çalışır halde ayakta.
1924 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla Aksaray halkı tarafından imece metoduyla kurulan Azmi Ulusal Un Fabrikası ortadan geçen 98 yıla karşın hala ayakta. Birinci günkü üzere tüm makine ve ekipmanları çalışır halde olan ve bugün istense un üretimine başlayabilecek özelliğe sahip un fabrikası ülkenin sıkıntı vakitlerinde aralıksız olarak un üretilerek tüm vilayetlere gönderildi. Üretim alanından arşivine kadar özgünlüğünden hiçbir şey kaybetmeyen Azmi Ulusal Un Fabrikası 1924’ten 1997 yılına kadar aralıksız olarak un üretti. Cumhuriyet’in birinci hidroelektrik santraline sahip olan ve hala aktif bir biçimde elektrik üretimi yapılabilen Azmi Ulusal Un Fabrikası şimdilerde ise müze olarak hizmet veriyor. Geniş bir arşive sahip olan fabrikada ayrıyeten 1924 yılından 1997’ye kadar çalışmış tüm işçilerin özlük belgeleri da bulunuyor. Yazışmalardan genel müdür evraklarına kadar geniş bir arşiv kitlesinin bulunduğu fabrikada o periyotta kullanılan elektronik aygıtlarda ilgi görüyor.
“Her fabrika bir kaledir” sloganı ile kuruldu
Un fabrikasının özelliklerini ve günümüze kadar yaşanan gelişmeleri anlatan Azmi Ulusal Sanayi ve Bilim Müzesi Müdürü Mustafa Fırat Gül, “Aksaray Azmi Ulusal Türk Anonim Şirketi 1924 Ağustos’unda kurulan ve 1926’da hem hidroelektrik santralini hem de un fabrikasını faaliyete geçiren bir şirkettir. İsmini ulusal çaba devrinde kurulmuş Azmi Ulusal Cemiyeti’nden almıştır. Azmi Ulusal Cemiyeti 1919’da Ankara’da kurulmuş bir cemiyettir ve bu cemiyetin farklı kentlerde şubeleri ve faaliyetleri vardır. Bu kentlerden birisi de Aksaray’dır. Periyodun mutasarrıfı Abdullah Sabri Beyefendi bu cemiyetin başında bulunan değerli şahsiyetlerden biridir. 1923’te İzmir’de iktisat kongresi toplandıktan sonra Gazi Mustafa Kemal Paşa her kentin biran önce üretime katkı sağlamasını istemiş, fabrikalar açmasının kıymetli olduğuna dikkat çekmiştir. Hatta bu noktada “Her fabrika bir kaledir” sloganı ile Türk insanı nasıl ki ulusal uğraş devrinde düşmana karşı tek yumruk ve birlik halinde hareket etmiş ve muvaffakiyetle çıkmıştır, iktisadi manada da özgürlüğün değerine dikkat çekerek üretime katkı sağlamıştır” dedi.
Aksaray halkının azmiyle 250 bin liraya kuruldu
Müze Müdürü Gül, fabrikanın büsbütün Aksaray halkının azmiyle kurulduğuna dikkat çekerek, “Aksaray’da bilindiği üzere bilhassa bulunduğu coğrafik yapı prestiji ile ovalara sahip olması bakımından hububat noktasında kıymetli kentlerden birisidir. Biran önce un üretmenin ehemmiyetine dikkat çekilmiş, 1924 yılında büsbütün Aksaraylıların sermayesiyle 250 bin liraya Azmi Ulusal Türk Anonim Şirketini kurmuştur. Kurulan bu şirketin en değerli muhtaçlığı güçtü. Bu elektrik gücünü ise hidroelektrik santrali kurarak gidermeyi düşündü ve bunu başardı. Hala çalışır vaziyette olan bu hidroelektrik santrali kente yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta ve çalışır vaziyettedir” biçiminde konuştu.
Fabrika ve elektrik santrali hala çalışıyor
“Açıldığı faaliyeti göz önüne alındığında Cumhuriyet Türkiye’sinin birinci hidroelektrik santrali olduğu düşünülmektedir” diye konuşmasını sürdüren Müze Müdürü Gül, “Yine tıpkı şirket 1926 yılının Aralık ayında un fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Bu un fabrikası da yeniden Cumhuriyet Türkiye’sinin birinci un farikalarındandır. Birçok fabrika günümüze gelemezken 4 katlı bu fabrikanın büsbütün özgün bir formda günümüze gelmiş olması hem Aksaray hem ülkemiz ismine gurur vesilesidir. Zira özgünlüğünü yetirmeden günümüze gelmiş sanayi mirası bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdır ve bunlardan birisi Aksaray’dadır. Azmi Ulusal Türk Anonim Şirketi’nin hem hidroelektrik santrali hem de un fabrikası bugün istenilse çalıştırılabilecek kadar sağlamdır. 1997 yılına kadar günde 45 ton un üreten bu un fabrikası bilhassa son yıllarında Kızılay’a, askeri birliklere ve Ankara Büyükşehir Belediyesi Hal Ekmek Fabrikasına un üretip göndermiştir” diye konuştu.
