Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) yer alan hükümler, özellikle aile hukuku konusunda önemli düzenlemeler içermektedir. Bu düzenlemeler, toplumda aile yapısının şekillenmesi, bireylerin hakları ve sorumlulukları açısından büyük bir öneme sahiptir. 2025 yılı itibariyle, Anayasa Mahkemesi tarafından Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesinin iptali yönünde bir karar alınmıştır. Bu karar, kadının soyadının evlilikle değişmeyeceği yönünde önemli bir hukuki gelişmeyi işaret etmektedir. Bu yazıda, Anayasa Mahkemesi’nin verdiği bu kararı detaylı bir şekilde ele alacak, TMK madde 187’nin geçmişini, değişim sürecini, iptal kararının sebeplerini ve toplumsal yansımalarını tartışacağız.
1. Türk Medeni Kanunu’nda Kadının Soyadı Düzenlemesi
İçindekiler
Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesi, kadının evlenme ile soyadını değiştirmesini düzenleyen bir hüküm içeriyordu. Bu maddeye göre, evlenen kadın eşinin soyadını alıyordu. Ancak bu düzenleme, kadın hakları savunucuları ve birçok hukukçu tarafından eleştirilmiş, toplumsal eşitlik ve bireysel hakların ihlali olarak değerlendirilmiştir.
1.1. TMK m. 187’nin Geçmişi
Türk Medeni Kanunu 4721 sayılı kanunla 2001 yılında yürürlüğe girmiştir. 187. madde, kadının evlilikle soyadını değiştirmesini öngörüyordu. Bu hüküm, Türk hukukunda kadının kimliğini ve bağımsızlığını zedeleyen bir yaklaşım olarak ele alınmıştır. 2000’li yıllardan itibaren, kadın hakları aktivistleri ve hukukçular, bu düzenlemenin eşitlik ilkesine aykırı olduğunu vurgulamışlardır.
2. Anayasa Mahkemesi Kararının Özeti
Anayasa Mahkemesi, 2025 yılında yaptığı değerlendirme sonucunda, TMK m. 187’nin iptaline karar vermiştir. Bu karar, kadının soyadının evlenme ile değişmeyeceğini öngören bir düzenleme olarak tarihe geçmiştir.
2.1. Anayasa Mahkemesi’nin Kararının Dayanakları
Anayasa Mahkemesi, kararını verirken birkaç temel ilkeye dayanmıştır:
- Eşitlik İlkesine Aykırılık: Anayasa Mahkemesi, kadının soyadının evlilikle değişmesinin, erkek ve kadın arasındaki eşitlik ilkesine aykırı olduğunu belirlemiştir. Kadının kimliğini temsil eden soyadının, evlenme ile eşinin soyadı ile değiştirilmesi, toplumsal cinsiyet eşitliği ilkesine zarar vermektedir.
- Bireysel Özgürlük ve Kimlik Hakkı: Soyadı, bireyin kimliğinin önemli bir parçasıdır. Kadının soyadının evlilikle değiştirilmesi, kadınların bireysel özgürlük ve kimlik haklarının ihlali olarak değerlendirilmiştir.
- Uluslararası Hukuk ve Kadın Hakları: Anayasa Mahkemesi, kadın hakları konusundaki uluslararası sözleşmelere ve Türkiye’nin taraf olduğu anlaşmalara atıfta bulunarak, kadının soyadı üzerindeki değişikliklerin hukuken kabul edilemeyeceği yönünde bir karar vermiştir.
2.2. İptal Kararının Etkileri
Anayasa Mahkemesi’nin verdiği iptal kararı, kadının soyadının evlilikle değişmesini yasaklayan bir düzenlemeyi getirmiştir. Bu kararın etkileri, toplumsal, hukuki ve bireysel düzeyde farklı alanlarda hissedilmiştir:
- Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Kadının soyadının değişmemesi, toplumsal cinsiyet eşitliğine önemli bir katkı sağlamıştır. Kadınlar, kimliklerinin bir parçası olan soyadını evlilikle kaybetme zorunluluğundan kurtulmuşlardır.
- Kadın Hakları: Kadın hakları savunucuları, Anayasa Mahkemesi’nin kararını önemli bir zafer olarak değerlendirmiştir. Bu karar, kadının özgürlüğünü ve eşitliğini güçlendiren bir adım olarak görülmüştür.
- Hukuki Düzenlemeler: Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesi iptal edilmiştir. Bu değişiklik, ilerleyen dönemde benzer hukuki düzenlemelerin kadın hakları açısından daha dikkatli şekillendirilmesine yol açacaktır.
3. Kadının Soyadı Üzerine Hukuki Tartışmalar
Kadının soyadının değiştirilmesi ile ilgili geçmişte önemli hukuki tartışmalar yaşanmıştır. Bu tartışmalar, kadınların kişisel hakları, toplumsal rolleri ve hukuk sistemindeki eşitsizlikler üzerine yoğunlaşmıştır.
3.1. Kadının Soyadı ve Aile Hukuku
Kadının soyadının evlilikle değişmesi, aile hukuku kapsamında önemli bir yer tutmaktadır. Ancak bu durum, kadının kişisel kimliğini, ailesindeki eşitlik rolünü ve özgürlüklerini kısıtlayan bir uygulama olarak tartışılmıştır. Kadının soyadının değiştirilmesi, özellikle kadın hakları savunucuları tarafından, kadının erkeğe bağlı hale gelmesi olarak yorumlanmıştır.
3.2. Kadınların Soyadı Değiştirmemesi: Toplumsal ve Hukuki Boyutlar
Kadınların soyadını değiştirmemesi, toplumsal bir özgürlük hareketi olarak da görülmektedir. Bu değişiklik, kadınların kimliklerini daha bağımsız bir şekilde ifade etmelerini sağlamaktadır. Hukuki açıdan bakıldığında, kadınların soyadı üzerinde kendi iradeleriyle karar alabilmeleri, onların özgürlük ve eşitlik haklarını güçlendiren bir gelişmedir.
4. Kadının Soyadı Konusunda Uluslararası Yaklaşımlar
Uluslararası hukukta da kadının soyadı meselesi, önemli bir yer tutmaktadır. Birçok ülke, kadının soyadını değiştirmesi konusunda farklı uygulamalar benimsemiştir.
4.1. Avrupa ve Dünya Uygulamaları
Avrupa ülkeleri ve dünya genelindeki birçok hukuk sistemi, kadının soyadının evlilikle değişmesini önlemektedir. Örneğin:
- Almanya: Kadınlar evlendikten sonra soyadlarını değiştirmezler. Her birey, kendi soyadını kullanma hakkına sahiptir.
- Fransa: Evlilikle birlikte, kadının soyadı değişmez. Ancak, kadın eşinin soyadını da kullanabilir.
- Amerika Birleşik Devletleri: ABD’de kadının soyadının değişmesi, tamamen bireysel bir tercihe dayanmaktadır. Kadınlar, evlendikleri eşlerinin soyadını almak zorunda değildir.
4.2. Türkiye’nin Uluslararası Taahhütleri
Türkiye, kadın hakları konusunda bir dizi uluslararası anlaşmaya imza atmıştır. Kadınların soyadını değiştirmemesi, Türkiye’nin taraf olduğu bu anlaşmalarla uyumlu bir yaklaşım sergilemektedir.
5. Kadının Soyadı İle İlgili Toplumsal ve Kültürel Değişimler
Kadının soyadının değiştirilmesi, sadece hukuki bir mesele değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir sorundur. Türkiye’de kadınların soyadını değiştirmemesi, toplumsal yapıyı ve kültürel normları da etkilemiştir.
5.1. Toplumsal Eşitlik Perspektifi
Toplumsal eşitlik bağlamında, kadınların soyadlarını değiştirmemesi, eşitlikçi bir yaklaşımın sonucudur. Bu değişiklik, kadının toplumsal statüsünü güçlendirir, kadın-erkek ilişkilerinde daha adil bir denge oluşturur.
5.2. Aile Yapısındaki Değişim
Kadının soyadının evlilikle değişmemesi, aile yapısını da etkilemiştir. Evlilik, kadınlar için sadece bir soyadı değişikliği değil, aynı zamanda kendi kimliklerini koruma fırsatı sunan bir olgu olmuştur.
6. Sonuç ve Gelecekteki Yansımalar
Anayasa Mahkemesi’nin 2025 yılında verdiği karar, kadının soyadının evlilikle değişmemesi hususundaki tartışmalara yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu karar, toplumsal cinsiyet eşitliği, kadın hakları ve bireysel özgürlükler açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Kadının soyadını değiştirmemesi, sadece bir hukuki düzenleme değişikliği değil, aynı zamanda kültürel bir dönüşümün göstergesidir. Gelecekte, kadının kimliği ve özgürlüğü konusunda daha kapsamlı hukuki ve toplumsal reformlar beklenmektedir.
Tablo: Türk Medeni Kanunu 187. Madde ve Anayasa Mahkemesi Kararına Yansıması
| Madde | Eski Düzenleme (TMK m. 187) | Yeni Durum (Anayasa Mahkemesi Kararı) |
|---|---|---|
| Kadın Soyadı | Evlilikle eşin soyadı alınır. | Kadın soyadını değiştirmemek hakkına sahiptir. |
| Aile Hukuku | Kadın ve erkeğin soyadı birleşir. | Kadın kendi soyadını kullanma hakkına sahiptir. |
| Kadın Hakları | Kadın kimliğini eşinin soyadı ile ifade eder. | Kadın, kendi soyadını kullanarak bağımsız kimliğini korur. |
