GEBZE (İHA) – Bir kentin su muhtaçlığını karşılıyordu, 4 asırdır ayakta duruyor
‘Dolap beygiri’ tabiri bu yapılardan geliyor
KOCAELİ – Kocaeli‘nin Gebze ilçesinde vatandaşların tatlı su muhtaçlığını karşılaması için 1644 yılında Serdar İbrahim Paşa tarafından yaptırılan su dolabı, 4 asırdır ayakta durarak vakte meydan okuyor.
Kocaeli’nin Gebze ilçesinde 1644 yılında içme suyunun acı olması sebebiyle Serdar İbrahim Paşa tarafından bir su dolabı yaptırıldı. Bölgede 40 kuyunun kazılmasıyla elde edilen sular, inşa edilen büyük su dolabında toplandı. Beygirlerin hareket ederek çalıştırdığı çark sistemiyle, yeraltına aktarılan suların, burada da künkler vasıtasıyla yaklaşık 1 kilometre uzaklıktaki İbrahim Paşa Çeşmesi’ne gönderilmesi sağlandı. Bir kentin tatlı su muhtaçlığını bu halde karşılayan yapı, 4 asırdır tüm ihtişamını koruyarak ayakta duruyor.
“4 asır evvelki teknik teknikle kent altının suyu da sağlanıyor”
Bu su dolabının Marmara Bölgesi‘nde ayakta kalabilen yapılardan bir tanesi olduğunu söyleyen Tarihçi-Yazar Recep Kankal, “Bulunmuş olduğumuz yapı Gebze’de 4 asırdır ayakta duran tarihi yapıların en kıymetlilerinden bir tanesi. İstanbul civarında tahminen bu türlü bir örneğe denk gelmiş olabiliriz. Marmara bölgesinde de ayakta kalan yapılardan birisi. Burası Gebze’deki tarihi su dolabı. Su dolapları bir bölgenin, bir kentin, bir mahallenin su muhtaçlığını karşılayan Osmanlı devrinde yapılan tarihi yapılardan en kıymetlilerinden bir tanesi. 1644 yılında Şişman İbrahim Paşa ya da öbür ismiyle Serdar İbrahim Paşa tarafından Gebze’de bu türlü bir su dolabı yapılmış. Birinci olarak biz bu su dolabının kayıtlarını, burası bir menzil kasabası, bir menzil kenti olduğu için buradan gelip geçen hacıların notlarından öğreniyoruz. Notlarda şöyle söyleniyor; Şişman İbrahim Paşa buraya bir su dolabı yaptırmıştır, zira Gebze’nin suları acıydı. Gebze’nin suları tatlı olmadığı için İbrahim Paşa 40 tane kuyu kazdırıyor ve bu kuyulardan topladığı suyun bir dolapta, büyük bir kuyuda toplanmasını sağlıyor ve bu halde de Gebze’nin içme suyunun karşılanması için bu türlü bir yapı inşa ediyor. Suların burada toplanmasıyla 1 kilometre ötedeki İbrahim Paşa Çeşmesi’ne yeraltından 4 asır evvelki teknik sistemle kent altının suyu da sağlanıyor” dedi.
“Dolap beygiri tabiri bu yapıdaki sistemden geliyor”
Buradaki su sistemi çok farklı bir formda, o periyodun tekniğiyle çalıştığını vurgulayan Kankal, “Aslında Türkçemizde de var olan dolap beygiri tabiri bu yapıdaki sistemden geliyor. Aşağıda uzun bir direk var. Direğin üzerinde de çark sistemi var. Bu direğin alt kısmında Osmanlı periyodunda 3 tane beygirin bağlı olduğunu biliyoruz ve beygirler peş peşe buradaki çarkı çeviriyor. Küçük çark çevrilince ortada kuyunun üzerindeki ana çark da çevriliyor ve ana çarkın üzerindeki küçük tahta kutular aşağıdaki yaklaşık 15 metre derinliğindeki bu kuyunun içerisinden suyu üste gerçek alıyor. Üste kadar yükseldikten sonra yan taraftaki hazneye aktarıyor. Hazneden de su çabucak binanın bünyesinde bulunan, dış yüzeyinde de gözüken teraziye aktarılıyor. Bu su dolabına bağı olan 3 tane terazi var. Bunların hepsi yüzeyde olan teraziler ancak günümüze hiç biri gelmemiş. Yalnızca binanın içerisinde bulunan terazi günümüze ulaşmış. Hazneden su teraziye bırakılıyor, su üstten aşağıya gerçek dökülüyor ve aşağı yanlışsız akıtılan su 100 metre ilerideki ikinci teraziye gidiyor. Bunların hepsi yeraltından sağlanıyor. Künkler vasıtasıyla sağlanıyor ve bu künkler yaklaşık 1 kilometre uzaklıktaki, Gebze’nin merkezindeki İbrahim Paşa Çeşmesi’ne yer altından gidiyor. Bu türlü bir su sitemi yapılmış” diye konuştu.
“Gebze ahalisi buranın tamiratı için Sultan 2. Mahmud’tan yardım istiyor”
Geçmişte vaktin tahribatına uğrayarak bu yapının 2 kez yıkılma tehlikesi geçirdiği kaydeden Kankal, “4 asırdır bu türlü yapı, Osmanlı’nın teknik sistemi ayakta durmuş ve bu türlü günümüze kadar gelmiş. Fakat 1980’lere gelince bu dolap biraz tahribat görüyor. 4 asırlık yapı vaktin da tahribine uğruyor ve yıkılmaya yüz tutuyor, çatısı göçüyor ve burada bir tahlil yolu düşünülüyor. Doğal ki o periyotlarda beygirlerin de azalmasından ötürü motopomp sistemiyle burada kuyunun içerisine bir motor yerleştiriliyor ve motorla birlikte alınan su sondaj formuyla yine kentteki su şebekesine ilişki sağlanıyor Bu formda 1980’ler de de bu türlü bir kullanımı oluyor. 1830’larda da burası bir yıkılma geçiriyor. Gebze halkı buranın yapılması için Sultan 2. Mahmud’a bir arzuhalde bulunuyor. Buranın yapılması için, buranın yine elden geçirilmesi ve onarılması için Gebze ahalisi, parası yetiştiremediği ve buranın tamiratını gerçekleştiremediği için Padişah Sultan 2. Mahmud’tan yardım istiyor ve padişah bunu kabul ediyor. Bu su dolabı ve başka İbrahim Paşa Çeşmesi de 1830’larda Sultan 2. Mahmud tarafından restore edilerek halkın su gereksiniminin karşılanması da bu vesileyle gerçekleşiyor” formunda konuştu.
