Bu hafriyatın Anadolu’da öteki bir örneği yok
Türkiye‘deki tek lejyon kalesi kazısından çok değerli bulgular elde edildi
Satala’ya yakın bir noktada yapılan kurtarma hafriyatında Urartu periyoduna ilişkin 3 bin yıllık bronz kemer bulundu
Satala Antik Kentinde Orta Bizans devrine ilişkin bin 500 yıllık hamam yapısı da ortaya çıkarıldı
GÜMÜŞHANE – Gümüşhane’nin Kelkit ilçesinde Anadolu’da hafriyat çalışması gerçekleştirilebilen tek Roma lejyon kalesi olan Satala Antik Kentinde 2,5 ay süren çalışmalar sonucunda Urartu devrine ilişkin çok sayıda bulgu ile bin 500 yıllık hamam yapısı ortaya çıkarıldı.
İlçeye bağlı Sadak köyündeki Satala Antik Kentinde 2,5 ay evvel 45 kişilik takımla başlayan hafriyat çalışmalarında Roma ve Bizans devrine ilişkin eser ve bulguların yanında hem Satala’da hem de civarında Urartu periyoduna ilişkin kıymetli eser ve bulgular elde edildi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gümüşhane Valiliği ve Vilayet Özel Yönetimi ile Kelkit Kaymakamlığı ve Kelkit Belediyesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilen hafriyat çalışmaları Bartın Üniversitesi Arkeoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü ve birebir üniversitenin Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Doç.Dr. Şahin Yıldırım başkanlığında sürdürülüyor.
Roma İmparatorluğunun Doğu hududunda günümüze kadar ulaşabilmiş dünyadaki tek lejyon kalesi olan Satala Antik Kentinde 2017 yılından beri devam eden arkeolojik hafriyatlarda bugüne kadar elde edilen dataların yanında bu yılki hafriyat çalışmalarında toprağın 50 santimetre altından başlayan tarihi bulgular 5 metre derinliğe kadar ulaştı.
Satala’da yapılan hafriyat çalışmaları sırasında Geç Tunç Çağına ilişkin 5 bin yıllık mezar ile Ayasofya’yı yaptıran imparator Justinyanus’un tamir ettirdiği kale surları ile bin 500 yıllık hamam yapısının çıktığı alana 2 kilometre uzaklıktaki Sökmen köyünde de Urartu periyoduna ilişkin yaklaşık 3 bin yıl öncesinin bronz savaşçı kemeri, o devir işlenen demir madenin cürufları ve işlenmemiş demir cevherleri bulundu.
“Urartular Sökmen köyü civarındaki alanda bir demir madeni işletmişler”
Roma İmparatorluğunun Apollinaris Lejyonu da denilen 15.Lejyonunun yaklaşık 600 yıl karar sürdüğü alanda bu yıl yapılan hafriyat çalışmaları sırasında bilhassa Urartu krallığı devrine tarihlendirilen birçok bulgu elde edildiğini kaydeden hafriyat lideri Doç.Dr. Şahin Yıldırım, “Satala’nın yaklaşık 2 kilometre uzağında yer alan Sökmen köyü civarında Gümüşhane Müze Müdürlüğü ile yaptığımız kurtarma hafriyatı çalışmalarında hem bir Urartu bronz savaşçı kemeri bulduk hem de Urartu madenciliğine bilgi sağlayacak nesneler ele geçti. Bu coğrafyada çok ağır bir demir madeni var ve cevherler halinde tabiatta özgür halde bulunabiliyor. Urartular da bilhassa Sökmen civarındaki alanda bir maden işletmişler. Bizim yapmış olduğumuz sondajlar sırasında her yerde çok ağır bir biçimde demir cüruflarıyla karşılaştık. Tekrar açmalar içerisinde işlenmemiş demir cevherleri bulduk. Madencilik açısından bu bölgenin yani antik devirler hatta daha öncesindeki Urartu periyodundan beri çok ağır bir biçimde kullanıldığını bize gösterdi” dedi.
“Satala, Roma’dan evvel Urartuların değerli bir yerleşim yeriymiş”
“3 bin yıllık kemer üzerinde geometrik, bitkisel motifler, sfenksler işlenmiş”
Elde ettikleri bulgular ışığında Satala ve civarının Doğu Karadeniz’deki kıymetli bir Urartu yerleşimi olduğunun söylenebileceğini kaydeden Yıldırım, “Urartuların Doğu Anadolu’da ve Kuzeydoğu Anadolu’daki bağlantısı, varlığı ile ilgili de çok kıymetli bulgular ele geçti. Bulunan kemerler ve öteki eserler ile tekrar Satala merkezinde bulunan eserler bizim açımızdan bu bölgenin Urartu periyodunda çok güçlü bir yerleşim yeri olduğunu da gösterdi. Urartu bronz kemeri milattan evvel 9 ve 8.yüzyıllar ortasında tarihlendirilmekte üzerindeki motiflerden ötürü. Urartuların baş rabbi olan “Haldi” burada betimlenmiş. Ana motif o. Bununla birlikte de yeniden hayali varlık olarak nitelendirebileceğimiz sfenksler ve gibisi canlılar burada yer almış betimlenmiş. Tekrar bitkisel ve geometrik motifler kelam konusu. Bizim için tarihlemedeki en kıymetli datayı sağlayan bu kemer. Buradaki üretim yerinin maden atölyesinin milattan evvel 9 ve 8. yüzyıla kadar kullanıldığını bize göstermekte. Satala’daki bulgularla da örtüşüyor. Satala’daki Urartu buluntuları da yeniden milattan evvel 9-8. yüzyıllara tarihlendirilmektedir” diye konuştu.
“Burada 6-7 bin kişilik bir askeri kuvveti vardı”
Satala’da 2021 yılı hafriyat çalışmalarını 2,5 aylık süreç sonunda tamamladıklarını ve kıymetli bulgular elde ettiklerini aktaran Yıldırım, “Özellikle kentin erken devirleriyle, taban tarihiyle ilgili bulgular elde ettik. Buradaki 15 ve 16.lejyona ilişkin bulgular elde etmek maksadıyla yola çıkmıştık. Lakin lejyon kalesi yapıldığı sırada burada daha erken periyoda ilişkin yerleşimler varmış. ve bunlar lejyon kalesinin imali sırasında değerli ölçüde tahrip edilmişler. Lakin alt taraflarda ise Erken Demir Çağı hatta Geç Tunç Çağı sonuna tarihlendirilen mezar yapıları ve ağır bir formda Urartu yapıtlarıyla karşılaştık. Roma lejyonları ordu sisteminde kendi muhtaçlıklarını kendileri görüyorlar. Bilhassa silahlarını da kendileri yapıyorlardı. Doğal olarak işte buradaki vakit zaman sayısı değişmekle birlikte her daim 6-7 bin kişilik bir askeri kuvveti vardı ve onların muhtaçlıklarını da buradan karşıladıklarını görüyoruz. Urartular da tıpkı halde kendi gereksinimleri için buradaki madenleri kullanmışlar. Burası büyük bir Urartu yerleşimi olarak karşımıza çıktı” formunda konuştu.
“Yaklaşık bin 500 yıllık sıcak su çizgisi çekilmiş hamam ortaya çıktı”
Satala’nın Roma, sonrasındaki Geç Roma ve Erken Hristiyanlık periyodunda bilhassa İmparator Justinyan periyodunda büyük bir gelişime uğradığını tabir eden Yıldırım, “Surların yeni baştan mamur edildiğini, birebir lejyon planını koruyarak kendi sur sistemini, sur tahkimatını oluşturduğunu görüyoruz. Surla bir arada de sur içerisinde yeni yapılar, yeni çalışma tertipleri gerçekleştirmişler. Sütunlu, revaklı galeriler ve bununla kontaklı üst örtüler, büyük bir kompleks bir yapı. Bir kısmı büyük bir olasılıkla bazilika fakat şimdi çok büyük bir yapı olduğu için tam manasıyla bütün fonksiyonunu ortaya koyabilmiş değiliz. Lakin şu anda bulunduğumuz bu yerler Orta Bizans devrinde bir hamam sistemine dönüştürülmüş. Duvarlar içerisinde sıcak su boru çizgileri ve kaldaryumlar meydana getirilmiş ve bu bir hamam yapısına yanlışsız dönüştürülmüş. Bu bakımdan da Geç Antik Devirle de ilgili Satala bize değerli bulgular sunmakta. Roma imparatorluk devrine aitte çok kıymetli bulgularımız oldu. Silahların modülleri ve tekrar birçok seramiklerle karşılaştık. Bu yapılar milattan sonra 5-6.yüzyılda yoğunlukla inşa edilmiş. Sonrasında ise Orta Bizans periyodu olarak isimlendirdiğimiz devirde bir hamam haline dönüştürülmüş. Tabi yapıda birtakım fonksiyonel değişiklikler meydana getirilmiş. Yeni ek duvarlar eklenmiş kimi duvarlar kaldırılmış. Lakin duvarların içerisinde ısıtma tertibatı meydana getirilmiş. Bütün duvarlar içinden sıcak su geçen borularla birbirine bağlanmış ve içerisi büsbütün ve bir iklimlendirmeyle tam hamam yapısı meydana getirilmiş burada” sözlerini kullandı.
“2022 yılında Roma askerlerinin gömüldüğü yerlerde hafriyat çalışmaları yapılacak”
Bu yıl tamamlanan çalışmaların akabinde 2022 yılı için amaçlarından de bahseden hafriyat lideri Doç..Dr. Yıldırım, “2022 yılında öncelikle buradaki çalışmaları devam ettirmek istiyoruz. Bu kısımdaki hafriyatları ilerlettirmek, 15 ve 16.lejyona ilişkin yeni bulgular elde edebilmek ve onlara ilişkin mimari yapıları ortaya çıkarmak istiyoruz. Bununla bir arada nekropol alanı olarak isimlendirdiğimiz Roma İmparatorluğu’nun savaşlar sırasında ölen askerlerinin, lejyonda ölen askerlerinin gömüldüğü yerlerde hafriyat çalışmaları yapmak ve bilhassa lejyondaki lejyonerlerle ilgili yeni datalara ulaşmak istiyoruz. Bu bakımdan da farklı çalışma alanlarımızda gelecek sene içerisinde olacak. Bununla birlikte de kentin erken periyot tarihiyle ilgili bulgular ve kentin çeperinde kalan öbür devirlere ilişkin ve yeniden lejyonla temaslı periyotlar üzerine araştırma yapmayı planlıyoruz” diyerek kelamlarını sonlandırdı.
