Dünyada Yaygın Olarak Kullanılan Semboller ve Şaşırtan Ortaya Çıkış Kıssaları

Kalp sembolünun en eski tasvirine buzul çağının sonlarına ait Cro-Magnon (erken Homo Sapiens) çizimlerinde rastlanmıştır lakin bugünkü manasını Orta Çağ’da kazandığı düşünülmektedir. Bazılarına göreyse bu sembol, tarihte doğum denetim hedefiyle kullanılan ve bugün kuşağı tükenmiş olan silphium bitkisinin tohumlarının biçiminden esinlenilmiştir. Hatta Cyrene kent devleti tohumun sahip olduğu bu biçimi basılan paraların üzerinde kullanmıştır; bu da biçimin vakitle aşk ve seksle ilişkilendirilerek yayılmasına yardımcı olmuştur. 

Bazıları ise ortaya çıkışını ilahi bir kıssaya bağlayarak, bu halin Orta Çağ’a dayanan, Hz. İsa’nın elinde tuttuğu etrafı dikenli telle çevrili kalp sembolünden esinlenildiğini tez etmiştir. Tarihçilere nazaran ise bu sembolün kullanılmaya başlanması 16. yüzyıldan çok daha eskilere dayanmaktadır.

Dünya çapında üne sahip olan bu meşhur simge ise esasen İspanyol kökenli para ünitesi olan “peso”ya aittir. Bu simgenin milletlerarası olarak tanınır hale gelmesini sağlayan ise Orta ve Güney Amerika’da gerçekleştirilen cevher madenciliğidir. Birebir vakitte evvelden dünya çapında çok fazla kullanılan bir para ünitesi olan pesoyu tabir etmek için tüccarlar “Ps” harflerini üst üste yazmaya başladılar. 1770’lere gelindiğinde ise bu sembol artık “$” olarak gösterilmeye başlandı ve yeni kurulan ABD tarafından doların sembolü olarak benimsendi.

Ok işaretinin tarihi epey eskilere dayanmaktadır. Ortaya çıkışının birinci olarak Antik Yunan’da gerçekleştiği ve o vakitlerde ayak izini sembolize ettiği düşünülmektedir. Bunun delili ise ülkemizin topraklarında yer alan antik Efes kentinde bulunmaktadır. Bir taşın üzerine oyulmuş bayan yüzü ve ayak izi tasvirinin, vaktinde Efes’te bulunan mahallî bir genelevin tarafını belirtmek için kullanıldığı düşünülmektedir. 

Bazılarına nazaran ise ok işareti, Orta Çağ’a dayanan işaret eden parmak tasvirinden evrilmiştir ve 14. ve 15. yüzyıllarda tanınan hale gelmiştir. Lakin bu işaretin görsel bir bilgilendirme işareti olarak yaygınlaşması lakin 18. yüzyılda gerçekleşmiştir ve bu vakitte kullanılan semboller çoğunlukla gerçek bir oka benzetilmiştir.

Toplama ve çıkarma işaretlerinin kökeni 15. yüzyıla dayanmaktadır. “+” sembolü, Latince “ve” manasına gelen “et” sözünün kısaltmalarından bir adedidir. Bu sembolü matematikte birinci kullanan kişinin 14. yüzyıl gök bilimcilerinden Nicole d’Oresme olduğu bilinse de, Avrupa’da kullanılan “p” ve “m” sembollerinin yerine bu sembollerin geçmesi 15. yüzyılda gerçekleşmiştir. 

“-” sembolünün ise, bundan evvel çıkarma süreçlerinde üzerine bir çizgi çekilerek kullanılan “m” harfinin kısaltması olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu iki sembolün tüm dünyada yaygın olarak kullanmaya başlanması ise 16. yüzyılda gerçekleşmiştir.

Bugün internet ortamında yaygın olarak kullanılan yıldız sembolü ve artık çok sık rastlanmayan kama sembolü, klasik olarak Avrupa matbaacılığında doğum ve vefat tarihlerini belirten dipnotlar için ve eski notasyon sisteminde sus işareti olarak kullanılmıştır. Birtakım araştırmacılar bu sembollerin 5,000 yıl kadar öncesine, Sümerlere dayandığını ve kutsal semboller olarak kullanıldığını belirtmektedir. Daha emniyetli bir grup kaynaklar ise bu iki sembolün tarihi İskenderiye Kütüphanesi’ne dayandığını ve kütüphanede bulunan kitaplarda rastlandığını öne sürmüştür.

Dünya genelinde iki farklı çıkış sembolü kullanılmaktadır. Bunlardan bir tanesi yaygın olarak ABD’de kullanılan, kırmızıyla yazılmış “EXIT” sözü, başkası ise dünyanın geriye kalan pek çok yerinde tercih edilen, yeşil renkli, kapıya hakikat koşan adam tasviridir. 

ABD’ye ilişkin olan birinci sembolün kökeni, 1911 yılında gerçekleşen ve 146 emekçinin ömrünü yitirdiği Triangle Shirtwaist isimli dokumacılık fabrikası yangınına dayanmaktadır. Yaşanan bu hüzünlü olayın akabinde “Ulusal Yangından Korunma Birliği”, iş güvenliği konusunu ciddiye almaya başlamış ve iş yerlerine bu sembolü yerleştirme kararı almıştır. 

Günümüzde daha sık kullanılan ikinci sembol ise, Japonya Yangın Güvenliği Birliği tarafından gerçekleştirilen çıkış sembolü yarışında birinciliği kazanan Yukio Ota’nın dizaynıdır. Sonradan üzerinde ufak değişiklikler yapılmış olsa da bu tasarım bugün dünya genelinde standart haline gelmiştir.

Bir öteki üniversal sembol olan radyasyon sembolü, birinci olarak 1946 yılında Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’in radyasyon laboratuvarında çalışan bir takım tarafından geliştirilmiştir. Sembolde yer alan hal ise etrafa radyasyon yayan bir atomu temsil etmektedir. Bazıları, atomun etrafında yer alan üç kanadın ise alfa, beta ve gama radyasyonunu sembolize ettiğini tez etmiştir lakin bunun doğruluğu kesin olarak bilinmemektedir.

Amerika’da arabaların birinci yaygınlaşmaya başladığı vakitlerde, arabalar, atlar ve bisikletler ortasında amansız bir yarış ve karmaşa karar sürüyordu. Birinci dur işareti de bu sebeple ABD’nin Detroit kentine yerleştirildi lakin bu birinci işarette yazı siyah, art plan ise beyaz renkteydi. Daha sonraki yıllarda ise tabelanın yerleştirildiği yerdeki tehlikenin boyutuna nazaran sembolün farklı renkleri üretilmeye başlandı ve bir mühlet farklı renkteki semboller kullanıldıktan sonra kırmızı taban üzerine beyaz harflerle yazılan “STOP” sözü ülke genelinde standart hale geldi.

Erkek ve bayanı söz eden bu semboller Yunan Mitolojisi’nden gelmektedir ve günümüzde hala bu iki cinsiyetle özdeşleştirilen Mars ve Venüs gezegenlerini sembolize etmektedir. Fakat öykü sadece bununla sonlu değil…

Antik astroloji ve simya pratiklerinde, makul gök cisimleri, dünyada bulunan belli metallerle özdeşleştiriliyordu: Örneğin Güneş, Ay, Mars, Venüs, Jupiter ve Satürn sırasıyla altın, gümüş, demir, cıva, bakır ve kalayla ilişkilendiriliyordu. Bir mühlet sonra elementler çeşitli Latin harfleri ve sembollerle söz edilmeye başlandığında bundan haberdar olan bitki bilimci Carl Linnaeus, kolaylık sağlaması açısından bu harfleri bitkileri tanımlamak için kullanmaya başladı. Linnaeus’un geliştirdiği bu sistemde bitkilerde erkek ve dişiliği tabir etmek için Mars ve Venüs sembolleri kullanılmaya başlandı. Hasılı bugün kullandığımız ve cinsiyetleri tabir eden bu semboller aslında birinci olarak gök cisimlerini tabir etmek için kullanılmıştır. Nereden nereye…

Soru işaretinin nereye dayandığı konusunda net bir bilgi bulunmasa da bu hususta çeşitli savlar mevcuttur. Bu savlardan en meşhur olanı ise, Latince’de soru ya da sormak manasına gelen “quaestio” sözünün kısaltması olan “qo” sözünden evrildiğidir. Diğer bir teori ise, bu işaretin Orta Çağ müzik notasyonunda soru cümlesinin sonunda yapılacak tonlamayı belirten sembolden türediği istikametindedir. Bununla bir arada sembolün Mısır’dan geldiği ve kedi kuyruğundan esinlenildiği üzere bir grup uçuk teoriler de mevcuttur.