İZNİK, BURSA (AA) – Bursa‘nın İznik ilçesindeki çini fırınları hafriyatında, 14 ve 15’inci yüzyıllara tarihlenen kırmızı hamurlu, baskı tekniğiyle üretilmiş seramik kesimlere ulaşıldı.
Çini fırınları arkeolojik hafriyat ve araştırma çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığının müsaadesiyle, İznik Müze Müdürlüğünün başkanlığında, Bursa Büyükşehir Belediyesinin takviyesi ve İstanbul Üniversitesinin (İÜ) bilimsel danışmanlığında sürüyor.
İznik’in bir çini ve seramik üretim merkezi olduğunu dünyaya kanıtlayan çalışmalar, bu yıl daima hafriyat haline getirildi.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Belgin Demirsar Arlı, AA muhabirine, 1963’te Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından başlatılan İznik hafriyatlarının 1981’de İznik çini fırınları hafriyatı ismini aldığını söyledi.
Hafriyatlarda, içi doluyken çökmüş fırınların bulunmasıyla “Milet işi”, “Rodos işi”, “Haliç işi”, “Şam işi” üzere isimlerle tasnif edilen seramik tekniklerinin de İznik üretimi olduğunun kanıtlandığını belirten Arlı, “Bu sayede bütün dünya, İznik’in Osmanlı periyodunda çok değerli bir üretim merkezi olduğunu kabul ediyor.” dedi.
Arlı, ilçede 1963-1969 yıllarında gerçekleştirilen birinci periyot hafriyat çalışmaları kapsamında, sondaj sırasında çökmüş halde fırınlar, yarı mamul ya da yanık kesimler, çok ölçüde fırın dayanak gereçlerinin bulunduğunu lisana getirerek, 1981’de başlatılan ikinci periyotta ise bilhassa çini ve seramik üzerine çalışmalar yapıldığını anlattı.
“O vakitler, burası yeniden çarşı bölgesiymiş”
“Alanımız çok büyüyor. Kentin tam göbeğinde bu kadar büyük bir alanın olması bizim için çok değerli. 2019 yılında son fırınımızı bulduk. Burada tam 9 fırınımız var. Her sene bakımları, sertleştirilmeleri yapılıp muhafaza altına alınan 9 fırına sahibiz. Bu çok kıymetli bir sayı. Bunları bu haliyle korumak çok kıymetli. 2020 ve 2021’de pandemi nedeniyle takımda küçülmeye gittik. Evvelce yaklaşık 40 kişi olan grubumuz, son 2 yıldır 10-12 kişi.”
Alandaki 9 fırının birbirinin birebiri olmadığını vurgulayan Arlı, “Yapım teknikleri farklı. Yaptırdığımız birtakım tahlillerle fırınların 14’üncü yüzyıldan 17’nci yüzyıl sonuna kadar kullanıldığını, farklı tekniklerin pişirildiği fırınlar olduğunu tespit ettik.” diye konuştu.
Prof. Dr. Arlı, hafriyat alanının çok kıymetli bir atölye bölgesi olduğuna dikkati çekerek, şöyle devam etti:
“O vakitler burası tekrar çarşı bölgesiymiş. Burası çok büyük bir atölye. Şimdiki hafriyat alanının kuzey tarafında 1980’li yıllarda 7 fırın tespit etmiştik. Onları da gerekli muhafazalarla değerlendirip, belgeledik. Bu alanın Roma ve Bizans periyodunda kullanıldığını biliyoruz. Buluntular, duvar yapıları bize bunu kanıtlıyor. Osmanlı periyodunda hazır bir yeri olan bu alanın büyük bir atölye bölgesi olarak değerlendirildiğini görüyoruz. Yüklü olarak Osmanlı periyodu çini ve seramiği ele geçiyor alanımızda. İznik, Roma ve Bizans devrinde de seramik açısından kıymetli bir merkez. Alanda yüklü olarak bulunan Osmanlı çini ve seramiği yanında bir o kadar da Bizans devri seramiği ele geçiyor.”
“Bunların ortaya çıkması İznik’in yelpazesini daha da genişletti”
Arlı, sonlu sayıda grupla çalışmalarına karşın verimli bir hafriyat dönemi geçirdiklerini belirtti.
“Çok değerli olan, literatürde çok yer almayan ve aslında İznik’te üretildiğini çok bilmediğimiz kırmızı hamurlu, baskı tekniğiyle üretilmiş kesimler, son çalıştığımız alanda ele geçti. Bunların üretimine ilişkin kalıplara da rastladık. Bizim için çok tatmin edici ve epey değerli buluntular. Bunları daha fazla Güneydoğu Anadolu’da, Hasankeyf yöresinden tanıyoruz; süzgeçli testiler yahut baskı tekniğiyle üretilmiş seramikleri.
Bunların İznik’te üretildiğinin kanıtlanması, ortaya çıkması, çok kıymetli oldu bizim için. Güneydoğu Anadolu’daki buluntular 12 ve 13’üncü yüzyıllara tarihlenirken biz bunları tiplerine nazaran 14 ve 15’inci yüzyıllara tarihledik. Bu mevzularda çeşitli makaleler yazdık ve yayınlandık. Bunların ortaya çıkması İznik’in yelpazesini daha da genişletti.”
“Sırlı tuğlalar, kullanılacağı yapının yakınındaki bir atölyede üretildiği düşünülür. Bulduğumuz sırlı tuğlalar, yalnızca İznik’teki Yeşil Cami minaresi için üretilmiş olamayacağını düşündürüyor, hem eşitlilik hem ölçü açısından.” diyen Arlı, çini fırınları hafriyatlarının bir laboratuvar, uygulama alanı üzere olduğuna işaret etti.
Arlı, bu sene kazıların 40’ıncı yılı olduğunu, bu süreçte şu ana kadar yaklaşık 400 uzman ve öğrencinin çalışmalara katıldığını lisana getirerek, İznik Müzesi’ne en fazla eser veren kazıların bitmesinin akabinde gerekli planlamaları yapıp alanı bir açık hava müzesi haline getirip, ziyarete açmayı planladıklarını kelamlarına ekledi.
