MERİÇ, EDİRNE (AA) – Bursa‘nın İznik ilçesindeki 2 bin yıllık antik Roma Tiyatrosu hafriyatında, Erken Osmanlı Devri’ne tarihlenen, fırın ateşhanesi, sır fırını, kuvars ezme taşlarıyla üretimin tüm etaplarının birinci sefer bir ortada olduğu çini atölyesine ulaşıldı.
Roma Tiyatrosu arkeolojik hafriyat ve araştırma çalışmaları, yaklaşık 15 dönümlük alanda Kültür ve Turizm Bakanlığının müsaadesiyle, İznik Müze Müdürlüğünün başkanlığında, Bursa Büyükşehir Belediyesinin takviyesi ve Dokuz Eylül Üniversitesinin bilimsel danışmanlığında sürüyor.
Hafriyat Lideri Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aygün Ekin Meriç, AA muhabirine, İznik’teki yapının, Roma periyodunda düz bir alana inşa edilmiş ve tonozlarla yükseltilmiş seçkin tiyatrolardan olduğunu söyledi.
Tiyatronun yaklaşık 10 bin kişilik ve 3 katlı olarak, 2. yüzyılda İmparator Trajan devrinde inşa edildiğini, çok gösterişli bir tonozlu altyapısı bulunduğunu belirten Meriç, “Burada bilhassa 2. ve 3. yüzyılda, gladyatör oyunları, periyodun ünlü oyunları oynanmış. Daha sonra tiyatro, bilhassa Ekümenik Konsil’in toplandığı 325’ten sonra fonksiyonunu değiştirmiş ve daha çok dini maksatlarla kullanılmış. Tiyatrodaki orkestranın rigole duvarlarına Meryem, İsa freskleri yapılmış ve orkestraya giriş çıkışlar kapatılmış. O alan, büsbütün dini kullanıma ayrılmış.” diye konuştu.
İznik’te eski periyotlarda birçok zelzelenin meydana geldiğini, tiyatro yapısının da bundan etkilendiğini aktaran Meriç, şöyle devam etti:
“Bu dini kullanım ardından, 5. yüzyılda büyük bir zelzele geçiriliyor ve bu tarihten sonra tiyatro, daha çok İznik’in çöplerinin atıldığı bir alan olarak kullanılmaya başlıyor. Bu durum 200 yıl devam ediyor. Daha sonra 8. yüzyılda Arap akınları devrinde, tiyatrodaki bütün gereçler, sur üretiminde kullanılmak üzere taşınıyor. Tiyatro, bu tarihten sonra artık İznik’in savunması için kendini feda etmiş olarak görünüyor. Arap akınlarından sonraki periyotta, 12. ve 13. yüzyıllarda yeniden bir dini kullanım başlıyor. Tiyatronun 2. kaveasının (seyircilerin oturdukları basamaklı yer) üzerine bir kilise inşa ediliyor. Laskarisler devrinde, çabucak tiyatronun güney batısına bir kilise yapısı daha inşa ediliyor. Bu alan, bu tarihten sonra daha çok kilise ve mezarlık olarak kullanılmaya başlıyor. Bu kullanım 14. yüzyıla kadar devam ediyor.”
Meriç, İznik’in Osmanlı Devleti’nin başşehri olduğu devirde bu alana çini fırınları inşa edilmeye başlandığına dikkati çekerek, çini konusunda çok ünlü olan İznik’teki ustaların bu bölgede 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar çalıştığını anlattı.
Hafriyat alanındaki çalışmalar boyunca alanda 10 çini fırını bulduklarını lisana getiren Meriç, şu bilgileri paylaştı:
“Son kazımızda çok kıymetli bir keşif gerçekleştirdik. Oturma basamaklarını taşıyan en âlâ durumdaki tonozun içinde, 14-15. yüzyıla tarihlenen bir çini atölyesine ulaştık. Bu atölye, çok değerli. Uygun korunmuş, çok hoş bir fırınımız var. İçinde kullanım sonucu oluşmuş yanıklardan bu fırının uzun müddet kullanıldığını anlayabiliyoruz. Çabucak bunun devamında tekrar üretimin öbür bir basamağı olan sırlama için kullanılan bir sır üretim fırını var ve bunun çabucak ilerisinde de kuvarsın üretildiği mermer taş 2 hazne görüyoruz. Burada tam bir atölye görüyoruz. Her şeyiyle, sır fırınıyla ve bu kuvars üretiminde kullanılan taş hazneleriyle tam bir seramik atölyesi ve bu birinci kere İznik’te bu türlü toplu halde ortaya çıktı. Daha evvel bir fırın ya da kuvars kısmı bulunuyordu ancak burada biz hiç bozulmadan kullanılmış bu atölyeyi bulduk. Hatta kullanılan kil yeri de korunmuş. Bunu büsbütün koruduk ve sergilemek için onarım projesine dahil ettik.”
Toprak kesitte bulunan iskelet olduğu üzere sergilenecek
Doç. Dr. Aygün Ekin Meriç, tiyatronun, ayakta olduğu periyotlarda birtakım tarihi olaylara şahitlik ettiğini vurguladı.
Bunlara örnekler veren Meriç, “Mesela 258’deki Got İstilası var. Tiyatronun birinci oturma basamaklarının hafriyatı sırasında çok sayıda mezar bulduk. Bu mezarlar savaş sırasında ölmüş halde bulundu. Kolu yok, yarası var, yaralar da iskeletlerde görülüyor. Aslında mezarlık kullanımı daima devam etmiş. Bu sene kazdığımız bir alanda, amfora içinde bir bebek iskeleti bulduk.” dedi.
Tiyatronun dışında, güney alanındaki toprak bir kesitte geç periyoda tarihlenen diğer bir iskelet bulduklarını anlatan Meriç, 160 santimetre uzunluklarında yetişkin bir erkeğe ilişkin olduğu varsayım edilen iskeletin topraktan çıkarılmadan sergileneceği bilgisini verdi.
Dokuz Eylül Üniversitesi grubu olarak, 1980’de tiyatroda başlatılan hafriyatları 2016’da üstlendiklerini lisana getiren Meriç, şöyle konuştu:
“6 dönemdir kazıyoruz. Bizim devrimizde tiyatroda hiç kazılmamış bir alan kalmadı. Bu dönem da çalışmamızı tamamladığımızda tiyatroya bağlı bütün yerlerin hafriyatı tamamlanmış olacak. Tiyatronun onarım projesi de yapıldı ve şura tarafından onaylandı. Uygulama için bekliyoruz. Bu da yapıldıktan sonra bu tiyatronun bâtın güzergahında, bütün evrelerini göstereceğiz. Ziyarete gelenler, tiyatronun özgün kullanım evresini görecekler, daha sonraki dini kullanım evrelerini görecekler, daha sonra işlikleri, kiliseleri, çini fırınlarını, İznik’in bütün tarihini burada görüp buradan ayrılacaklar. Tiyatro etrafında tiyatroya bağlı yapılar var. Birtakım stoalar, başka kazılardan gördüğümüz yapılar var. Tiyatronun dışında, sit alanımız içindeki alanlarda hafriyata devam edeceğiz. Kamulaştırılmış bir alanımız var alanın güneybatısında. O alanda kazılara devam edeceğiz. Tiyatro ve etrafındaki bütün tiyatroyla ilişkili yapıları da ortaya çıkaracağız ve bu alanı böylece bir kompleks kültür varlığı olarak kazandıracağız.”
Meriç, bundan sonra yıllık hafriyat olarak çalışacaklarını, Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) dayanaklarıyla, 4 arkeolog, bir sanat tarihçi ve bir restoratörün misyon aldığı çalışmalara ilerleyen süreçte emekçilerin de dahil edileceğini kelamlarına ekledi.