GEBZE, KOCAELİ (İHA) – Osmanlı‘nın en değerli Şeyhülislamların misyon yeri 500 yıldır görkemini koruyor
İstanbul‘dan çıkıp 9 saat yol giden kervanlar, burada dinleniyordu
Kahire‘deki 4 caminin sentezlenmesiyle inşa edilen tarihi yapı dimdik ayakta
KOCAELİ – Kocaeli’nin Gebze ilçesinde 1523 yılında Çoban Mustafa Paşa tarafından yaptırılan ve Osmanlı periyodunun en kıymetli şeyhülislamlarının bünyesinde müderris olarak vazife yaptığı, Anadolu’ya geçmek isteyen kervan ve hacıların dinlenmek için kullandığı Mustafa Paşa Cami ve Külliyesi asırlardır görkemli hoşluğunu koruyor.
Kocaeli’nin Gebze ilçesinde 1523 yılında tarihte Gazi, Pomak ve Damat Mustafa Paşa olarak da anılan Çoban Mustafa Paşa tarafından yaptırılan cami ve külliye, Osmanlı periyodunda yaptırılmış en kıymetli külliyelerden birisi olarak gösteriliyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun en kıymetli Şeyhülislamlarının müderris olarak misyon yaptığı Mustafa Paşa Cami ve Külliyesi, İstanbul’dan yola çıkarak Anadolu’ya geçmek isteyen ve 9 saat yol kat eden kervanların ve hacıların dinlendiği, külliye Mısır’da bulunan 4 caminin sentezlenmesiyle inşa edildi. Çoban Mustafa Paşa’nın türbesinin de içerisinde yer aldığı ve Memlük ustaları tarafından çok farklı bir süslemeyle yapıldığı bilinen külliye, günümüzde de hala görkemini ve hoşluğunu koruyor.
“İstanbul’dan sonra Anadolu’ya çıkıştaki birinci dinlenme yeri burası”
Çoban Mustafa Paşa Cami’sinin Osmanlı’daki külliye yapılarının değerli özelliklerini içerisinde barındırdığını söyleyen Tarihçi-Yazar Recep Kankal, “Osmanlı külliyelerinin 2 çeşit olduğunu görüyoruz, bunlar menzil külliyeleri ve kent külliyeleri özelliğine sahip. Gebze’deki bu külliye menzil külliyesi vasfını taşıyor lakin daha sonra burada külliyenin etrafındaki kentleşmeden ötürü kent külliyesi vasfını taşıyor. Menzil külliyesi dediğimiz külliye çoklukla dinlenme tesisi olarak isimlendirebileceğimiz bir tesis yapısına sahip. Bu tesis bugün günümüzde de bildiğimiz tesisler üzere çok işlevi olan insanların kalabileceği, yemek yiyebileceği ya da rastgele bir eğitim görebileceği bir yer. Öbür kısımlarında medreseler var, paşa odaları var, kervansaray kısmı var, bir türbesi var, cami var, bir de aşhane kısmı var ki burada gelenlerin dinlenebileceği, istirahat edebileceği bir yer. Bu kervansaray hacıların, ticaret yapan kervanların atlarını ve develerini burada dinlendirdiği bir yer. Neden bu kadar değerli burada bir külliyenin olması? Zira İstanbul’dan sonra Anadolu’ya çıkıştaki birinci dinlenme yeri burası. Birinci çıkış yeri Üsküdar’dır çoklukla, Ayrılıkçeşmesi’nden başlar akabinde o günkü uzaklığa baktığımızda yaklaşık 9 saat sonra Gebze’ye gelinir. Bugün ise bu aralık trenle 55 dakikadır. 9 saatte atla ya da deveyle Gebze’ye gelinir, Gebze’de kervanlar ya da hacılar dinlendikten sonra Anadolu’ya seyahatini devam ettirir” dedi.
“Buranın Mimar Sinan yapısı olmadığı belirtiliyor”
Osmanlı mescitlerinde görülen süslemelerin dışında burada çok farklı bir süsleme yapıldığını lisana getiren Kankal, “Çünkü bu topraklarda, Anadolu’da, Türkiye’de pek bu türlü bir süsleme biçimi görmüyoruz. Çoban Mustafa Paşa 1523 yılında bu camiyi yaptırmadan 1 yıl evvel Mısır’da 7 aya yakın bir Valilik devri oluyor ve Mısır’da, Kahire’de görmüş olduğu 4 caminin birleşimini sentez yaparak burada uygulattırıyor. Buradaki sanat yapıtlarına baktığımızda içerideki süslemeler daha çok Osmanlı’dan çok memlük sanatının özelliklerini görüyoruz. Çoban Mustafa Paşa’nın türbesi de burada. 1529 yılında vefat ettiğinde kabri burada defnediliyor ve caminin çabucak kıble tarafında, Osmanlı metodunda, sekizgen planlı yapılan bir türbeye sahip ve burada ziyarete açık. Çoban Mustafa Paşa 1520’lerde yıldızı parlayan bir isim ki Yavuz Sultan Selim periyodunda en çok kendisini duyuyoruz. Çaldıran ve Ridaniye Savaşlarında ismini birinci sefer duyuyoruz. Daha çok Rodos seferinde ismi öne çıkıyor. Zira Rodos seferinde Mısır üzerine akın sırasında Mısır Valisi vefat ettiğinde yerine Çoban Mustafa Paşa Mısır Valisi olarak geçiyor. Bundan sonra Mısır valiliği devrinde orada gördüğü yapıtları Gebze’de uygulandığını görüyoruz ki ustaların tamamı Mısır’dan geliyor ve onun kendisiyle birlikte burada kaldığını biliyoruz. Birtakım kaynaklarda buranın Mimar Sinan’ın yapıtı olduğu söyleniyor lakin Mimar Sinan’ın o tarihlerde daha isminin duyulmadığı, yani 1523’lerde burada olmadığı söyleniyor ve daha sonra tahminen Mimar Sinan’ın buranın restoresinde ya da öbür yapıların tamiratında ya da yapılışında isminin geçmiş olabileceği söyleniyor. Mimar Sinan yapısı olmadığı burada belirtiliyor, Memlük ustaları tarafından yapıldığı belirtiliyor” diye konuştu.
“Ebussuud Efendi de Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nde müderrislik yapmış”
Çoban Mustafa Paşa külliyesinde medrese öğrencilerinin dışında Osmanlı periyodunun değerli nüfuzlu isimlerinin de yetiştiğini, burada müderrislik yaptığını kaydeden Kankal, “Bu isimlerden bilhassa Yasal devrinin çok meşhur Şeyhülislamı olan Ebussuud Efendi de Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nde müderrislik yapmış. Ebussuud Efendi’den sonra gelen Konevi Hamid Efendi ki Çivizade Damadı olarak bilinen Hamid Efendi de burada müderrislik yapmış, akabinde Osmanlı Şeyhülislamlarından birisi olmuştur” biçiminde konuştu.
