Üniversiteler yüz yüze eğitime hazır mı?

* Prof. Dr. Ali İzzet Tekcan
* Prof. Dr. Ayşe Gürel

* Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi

Türkiye’de üniversitelerin gerçekte ne kadar yalnız olduğu bu sıkıntı vakitlerde daha da gözle görülür hale geldi. Bu durum, Sayın Fatih Altaylı’nın 6 Eylül 2021 tarihli, yüz yüze eğitime dönüşü husus alan “Bakanlıktan karar, YÖK’den mugalata” başlıklı yazısında da çok hoş özetlenmişti [1]. O yazıdan iki gün sonra YÖK Lideri Sayın Erol Özvar, Anadolu Ajansına verdiği mülakatta ve başka basın duyurularında, YÖK’ün, Eylül sonundan itibaren başlayacak akademik yılda üniversitelerde yüz yüze eğitime geçişle ilgili yaptıkları hakkında bilgi verdi [2–7].

Göz Atın

Seo Ajansı

Microsoft Word Belgelerinden Köprüler (Link) Nasıl Kaldırılır?

Bu beyanatlarda bir taraftan “üniversitelerimizde artık eğitim-öğretim yüz yüze yapılacak” katılığında sözler kullanılırken öbür taraftan “…salgının seyrine, üniversitelerin kaynak ve ihtiyaçlarına nazaran yükseköğretim kurumlarımız tarafından gerektiğinde program özelinde yüz yüze ve çevrim içi eğitim öğretim yapılabilecektir” vurgusu ile üniversitelerde uygulama farklılığı olabileceği söz edildi. Sıhhat tedbirlerine ait olarak da maske, aralık, havalandırma üzere genel önlemler tekrar edildi. Bunları biraz daha detaylandıran Ağustos 2021 tarihli iki rehber de 3 Eylül tarihli bir basın duyurusu ile YÖK web sayfasında yer aldı [8].

YÖK’ün pandeminin birinci yılını son derece başarılı geçirdiği söylenebilir. O devirde hayli süratli ve tesirli kararlar aldı, üniversite idareleri ile açık bağlantı kanalları kurdu. Bir YÖK Yürütme Şurası üyesinin son derece dirayetli, anlayışlı ve tesirli süreç idaresi sayesinde o devirde çevrim içi eğitime geçiş, bilhassa âlâ yönetilen üniversitelerde eğitim-öğretim bağlamında az hasarla atlatıldı.

Artık, yüz yüze eğitime geçiş konusunda YÖK’ün çerçeve prensipleri belirlemekle yetinerek, sorumluluğu üniversitelerin üst şuralarına bırakmaya devam etmesi, üniversitelerin kendi ihtiyaç ve anlayışlarına nazaran hareket etmelerini sağlayacak olumlu ve yerinde adımlar. Lakin, YÖK’ün yüz yüze eğitim kararını almakta geç kalması ve üniversiteleri özgür bırakırken bu kararla çelişen kimi sonlar koyması bu geçişi olabileceğinden daha problemli hale getirdi.

YÖK geç mi kaldı?

Bildiğimiz kadarı ile YÖK’ün yüz yüze eğitime geçiş konusundaki birinci açıklaması, 15 Ağustos’ta, yani eğitim-öğretim yılının başlamasından yaklaşık altı hafta evvel yaptığı bir paragraflık bir basın duyurusundan ibaret [4]. Açıklamadan yer alan “yüz yüze eğitime başlamak için gerekli çalışmalarımız yürütülmektedir” tabirinde bahsedilen çalışmaların neler olduğu, kılavuz güncellemenin ötesinde nelerin yapıldığı, bu çalışmaların ne vakit başladığını bilmiyoruz. Üniversitelere yol gösterecek iki kılavuz da çok geç bir noktada (üniversiteler açılmadan yalnızca 1 ay önce) yayınlandı. Elbette, 15 Ağustos öncesinde yapılmış olanlar üniversite idareleri ile paylaşılmış, onlara karar olarak iletilmiş olabilir. O denli ise de, bu kararların da YÖK tarafından daha geniş biçimde duyurulması bundan sonraki süreçte yol gösterici olacaktır.

Dünyanın rastgele bir seçkin üniversitesinde yüz yüze eğitime geçiş kararının, eğitim yılı başlamadan yalnızca bir ay öncesinden alınması pek düşünülemez. Türkiye’de yükseköğretim sistemini yönettiği düşünülen kurum olarak YÖK’ün de bir yandan memleketler arası akademik toplulukta pandeminin bu periyodunda yapılanları izlerken, bir yandan da ülkemizde bu istikamette gittikçe artmakta olan toplumsal talebin farkına varması ve yüz yüze eğitime geçiş için daha erken planlama yapıp, üniversitelere ayrıntılı hazırlıkları için destekleyici ve yol gösterici olması beklenirdi.

Doğal, üniversitelerin de YÖK’ü beklemesine gerek yoktu. Dünyanın her yerinde üniversiteler, bilimsel datalara dayanarak kendi ülke ve üniversitelerindeki şartları göz önüne alarak kimi öngörülerle yüz yüze yahut karma eğitim için vaktinde planlamalar yaptı. Örneğin, Sayın Özvar’ın yakından tanıdığı Harvard Üniversitesi Eylül’de büsbütün yüzyüze eğitime ve yerleşke hayatına başlayacağını altı ay evvelce, Mart ayında duyurmuş. Türkiye’deki üniversitelerin yüz yüze eğitime geçiş için aldıkları Senato kararlarına bakarsanız, en esaslı devlet üniversitelerinin bile bu kararlarını, YÖK duyurusundan sonra yani Ağustos sonu/Eylül başı aldıkları görülüyor [9–10]. Elbette, YÖK’ten karar gelmesini beklemeyen yahut resmi kararı geç almakla birlikte yüz yüze eğitime geçiş simülasyonları yapıp evvelce çok önemli hazırlık yapan üniversitelerimiz var. Bu üniversitelerin somut plan ve çalışmalarının, örnek niteliğinde, YÖK tarafından derlenip üniversitelerin paydaşları ve kamuoyu ile paylaşılması geçiş sürecine verebileceği değerli bir katkı olurdu.

YÖK’ün %40 kuralı

YÖK, yüz yüze eğitim konusunda üniversiteleri hür bırakır üzere görünürken, bir yandan da ısrarla % 40 kuralının uygulanmasını istemekte. Olağan dünya kaidelerinde uygulanabilir olan fakat pandemi şartlarında – sıhhat tedbirleri ile bütünleşik olarak uygulanması gerektiğinden – gerçek bir kaos ortaya çıkarması beklenen bu kuraldaki %40’ın neyi tabir ettiği de YÖK tarafından tam netleştirilemedi. Kimi beyanatlarda, bu oranın, bir üniversitedeki tüm derslerin en fazla %40’ının çevrim içi olabilmesi ya da her dersin en fazla %40’ının çevrim içi yapılabilmesi manasına geldiği söz edilirken [3], Ağustos’ta yayınlanan kılavuzda “bir programda yer alan ve mezuniyet için alınması gereken toplam AKTS kredisinin ya da öğrencinin alması gereken toplam ders sayısının %40’ı” (Madde 11) biçiminde tanımlanıyor [11]. Bu muğlak %40 kuralını uygulamaya çalışmak, hele pandemi şartlarında göz önüne alınması gereken fiziki kısıtlar ve sıhhat tedbirleri de düşünüldüğünde çok gerçekçi değil. Bu kural çerçevesinde karma eğitimin kotarılması, fakat çok evvelden yapılmış bir dizi altyapı planlaması ve yatırımı ile mümkün olabilirdi. Yeniden çok geç kalınmış bir durum.

Özet olarak, YÖK’ün bu güçlü devirde uygulanması çok güç olan yapay kurallarda ısrar etmeyip, üniversitelerin, kendi eğitim-öğretim süreçlerini, üniversite içi parametrelere nazaran özgürce planlayabilmelerine ve çevrim içi eğitim oranı konusunda üniversite senatolarının serbestçe karar alabilmelerine imkan tanıması en doğrusu olurdu. Çünkü, öğrencilere karşı birincil derecede sorumlu olan da YÖK değil, üniversiteler.

YÖK üniversitelerin ne kadar hazır olduğundan nitekim haberdar mı?

Kamuoyu, üniversitelerin yüz yüze eğitime ne kadar hazır olduğunu bilmese de, YÖK’ün bilmesi gerekir. Lakin bunun hiç de bu türlü olmadığını, YÖK Başkanı’nın 26 Ağustos’ta İstanbul’daki üniversite rektörleri ile yaptığı toplantıda söyledikleri açıkça ortaya koyuyor. Burada Sayın Özvar üniversitelerde “…derslikler, kantinler, kütüphaneler ve öteki toplumsal toplanma ortamlarının elden geçirilip öğretime hazır hale getirildiğini, üniversite idarelerinin öğrenci sayısı ve alt yapılarına nazaran risk değerlendirmelerini ve programlarını yaptığını…” söylemiş [5]. 2 Eylül tarihli bir habere nazaran de “Üniversitelerimiz şu anda hangi derslerini yüzyüze, hangi derslerini online yapacağını belirlemiştir” halinde beyanat vermiş [6]. Anlaşılan, Sayın Başkan’a giden bilgi akışında sorun var zira yüz yüze eğitime hazırlık açısından durumunu çok uygun bildiğimiz, son dokuz ayda YÖK’ün de açık dayanağına sahip iki rektör tarafından yönetilmiş Boğaziçi Ünivesitesi’ne baktığımızda durumun söylendiği üzere olmadığı çabucak görülebilir.

Boğaziçi Üniversitesi’nde Sayın Özvar’ın kelamını ettiği üzere elden geçirilen ve şartları güzelleştirilen derslik, kantin, kütüphane ve toplumsal ortam mevcut değil. En azından öğretim üyeleri olarak bizler, bu müddet içinde atanan iki rektör periyodunda çevrim içi yahut yüz yüze eğitim konusunda kayda kıymet bir güzelleştirme ve hazırlık yapıldığını gözlemlemedik. Karma eğitim için gerekli olan teknolojik altyapı bağlamında pandeminin birinci devirlerinde 2020 yılı içinde yapılmış çalışmaların üzerine eklenen bir şey yok.

Bir öteki basın duyurusuna nazaran Sayın Özvar pandemi ortamında üniversitelerin bir öteki misyonunun “eğitim-öğretim süreçlerini kaliteden ödün vermeden, tabir yerindeyse bir kalite vizyonu ile takip etmek…” olduğunu da söylemiş [7]. Yeniden Boğaziçi’ne bakalım:

Sayın Özvar’ın söylediklerinin aksine, üniversite tarihinde birinci sefer, derslerin başladığı güne kadar bile netleşmemiş, tartışılan ders programları (saatler, derslikler, yöntem) vardı. Kısımların, pandemi devri şartlarını göz önüne alarak, uzunca bir mühlet evvel hazırladığı ders programları, bir rektör yardımcısı tarafından ünitelerden giden tüm talep, rica ve ihtarlara karşın eğitimin başlamasına bir hafta kala hallaç pamuğu üzere atılarak YÖK’ün isteklerine uygun bir program haline getirilmeye çalışıldı.

Bu süreçte, tek bir kişi trafından oluşturulan anlaşılamaz bir algoritma ile mecburî dersler birbirleriyle çakışır hale geldi; akşam 19:00 sonrasına dersler konuldu; yüksek sayıda öğrencisi olan birtakım derslerin birçok saati, aralık ve havalandırma kurallarına uygun büyüklükte kâfi sınıf olmamasına karşın yüz yüze olacak formda değiştirildi; kısımların görece az sayıda öğrenci ile yüz yüze yapılmasını planladığı birçok ders çevrim içine dönüştürüldü.

Eğitim-öğretimin başladığı şu günlerde hala birtakım belirsizlikler devam ediyor. Sınıf ortamı ve gerekli teknolojik altyapı konusunda dokuz aydır bir yatırım yapılmadığından, gerçek bir karma eğitimin yakın vakitte başlaması da pek mümkün gözükmüyor.

Bunun da ötesinde bu akademik kararları alması gereken Üniversite Senatosu büsbütün sürecin dışında bırakıldı. Tüm akademik kararlar tek bir rektör yardımcısı tarafından alındı. Kastedilen “kalite vizyonu” bu olmasa gerek.

Eğitim kalitesini bir yana bırakın, günlük mevt sayısının 200’ün, olay sayısının 25000’in üzerinde seyrettiği, Sıhhat Bakanı Sayın Fahrettin Koca’nın yeni olayların yarısından fazlasının 30 yaş altı bireyler olduğunu söylediği bir ortamda yüz yüze eğitime geçiş çalışmalarının bu kadar ciddiyetsiz yapılıyor olmasının sorumluluğunu kim alacak? Eminiz Sayın Özvar, Boğaziçi Üniversitesi üzere Türkiye’nin en beğenilen üniversitelerinden birinin maruz bırakıldığı bu karmaşaya dair hakikat bilgilendirilse, beyanatlarında, üniversitelerde hazırlıkların tamamlandığını ve tüm önlemlerin alındığını bu kadar kesin sözlerle söylemeyi tercih etmezdi.

Bir buçuk yıldır yaşadığımız pandemi periyodu sürerken, tüm üniversitelerde öğrenci ve öğretim elemanlarının bir an evvel yüz yüze eğitime geçmek, yerleşkelerinde, ofislerinde, sınıflarında, yurtlarında olmak istediği çok açıktır. Lakin, bunun kısmen ya da büsbütün olabilmesi için uygun ortam ve şartları sağlamak, öğrenci, öğretim üyesi ve idari çalışanını bu mevzularda detaylı ve itimat verici biçimde bilgilendirmek de üniversite idarelerinin vazifesidir.

Bundan sonra ne yapılabilir?

Güz 2021 periyodu Türkiye üniversiteleri için pandemideki en sıkıntı periyot olabilir. Kısa bir müddet içinde yüz yüze eğitime geçme teşebbüsleri en azından birtakım üniversiteler için “mış gibi” yapmaktan ibaret kalabilir; bunun sonuçlarını fakat önümüzdeki aylarda anlayabileceğiz. Pekala, bu kadar gecikmiş ve hazırlıksız iken neler yapılabilir?

1. YÖK’ün, maddeyle tarifli özerk idare prensipleri çerçevesinde üniversiteleri açık ve kuşkuya yer bırakmayacak biçimde 2021-2022 akademik yılında eğitim-öğretim metodu ile ilgili planlarında, Senato kararı alınmış olmak şartı ile, büsbütün hür bıraktığını tabir etmesi çok değerli olacaktır. Bu, yalnızca üniversiteleri değil, YÖK’ü de rahatlatır.

2. Güz 2021 devrinde her üniversitedeki olay sayısının Sıhhat Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler eşgüdümü ile kamuoyuna duyurulması, yerleşkelerde çalışan ve yaşayanların vaktinde bilgi sahibi olmalarını, kararlarını (derse iştirak, barınma vb.) bu bilgilere dayanarak daha sağlıklı vermelerini sağlayacaktır.

3. Üniversitelerde kalite süreçlerini kıymetlendirmek ve üniversiteleri akredite etmek üzere son derece kıymetli ve ağır vazifeleri üstlenmiş olan Yükseköğretim Kalite Konseyi (YÖKAK), çevrim içi eğitim periyodunda yaptığı faydalı çalışmaların çok daha ötesine geçerek, yüz yüze eğitim-öğretime geçiş bağlamında üniversitelerimizi ve üniversite sistemimizi, kapsamlı ve derinlemesine kıymetlendiren bir çalışma yapmalı ve kamuoyu ile paylaşmalıdır. YÖKAK’ın YÖK’den büsbütün bağımsız olması objektif bir kıymetlendirme yapmasına imkan verecektir.

4. Yapılacak bu değerlendirmelerin bir kesimi da üniversitelerin gerçek amacı olması gereken İlkbahar 2022 devrine ait hazırlıklar olmalıdır. Liyakat ve vizyon sahibi yöneticiler için 3-4 aylık bir müddet sahiden sağlıklı şartlarda kısmen/tamamen yüz yüze eğitim-öğretim yapılabilecek düzenlemeleri gerçekleştirmek için kafidir.

5. Üniversite öğrenci kontenjanlarını nasıl belirlediği muhakkak olmayan YÖK, birçok üniversitede kontenjanlar boş kalırken, birtakım üniversitelerin kapasitesinin üzerinde öğrenci almasına neden olan ve başarısızlığı kanıtlanmış kontenjan belirleme yolundan vazgeçmelidir. Tekrar Boğaziçi Üniversitesi üzerinden bir örnek vermek gerekirse, YÖK, üniversitenin öğrenci kontenjanını, pandemi koşullarında yüz yüze eğitime geçilen 2021-2022 öğretim yılında bile arttırmıştır.

Bu nasıl bir kalite vizyonu ile açıklanabilir? Bu kontenjanları belirlerken, pandemi sürecinde yurt ve derslik kapasitelerinin en az %50 azalacağını nasıl öngörmemiş olabilir? YÖK, tesiri sürmesi mümkün pandemi şartlarını kıymetlendirerek, yıllardır kurallarını zorladığı üniversitelerin kontenjanlarını bir an önce üniversitelerin talep ettiği seviyeye indirmelidir. Bunu yaparken, “gelişmeye açık” birçok üniversiteyi akademik açıdan güçlendirip atıl yatırımları harekete geçirecek stratejiler de geliştirmelidir.

6.