6 Şubat’ta yaşadığımız felakette yıkılan binaların ve molozların neden olduğu ağır yaralanmalar nedeniyle pek çok çocuk yetim kaldı. Ruhsal travmaya maruz kalan çocukların olağanlık hislerini ve parlak bir gelecek için umutlarını geri kazanmalarına yardımcı olmak için oyunun uygunlaştırıcı gücünden yaralanmak gerekir.
Prof. Dr. Sonnur Işıtan Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi. Sonnur Hoca çocuklarla sağlıklı bağlantı kurmanın değeri için “Çocuklar biz yetişkinlerden farklı formda bağlantı kurarlar. Çocukların bağlantı maharetleri yaşlarına nazaran de değişiklik gösterir.” diyor. Sonnur Hoca ile “Oyunun Düzgünleştirici Gücü” hakkında sohbet ettik. Ben sordum Sonnur Hoca anlattı…
– Oyun çocukların gelişiminde neden kıymetlidir? Açıklar mısınız?
İtalyan bilim insanı ve eğitimci Dr. Maria Montessori, “Oyun, çocuğun işidir” demiştir. Nitekim de öyledir. Çocukluk periyodunda çocuklar oyun oynayarak, öğrenir, toplumsallaşır, hoş vakit geçirir. Oyun çocukların lisan, toplumsal duygusal, bilişsel, fizikî gelişimlerini, kısaca tüm gelişim alanlarını takviyeler, onları rahatlatır, güçlerini boşaltmalarını sağlar. Çocukların ruhsal gelişimleri açısından da oyun oynamak temel bir gereksinimdir. Oyun oynamak tıpkı vakitte haktır. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair kontratta 31. unsur çocuğun oyun hakkı ile ilgilidir. Bu nedenle çocukların sağlıklı gelişebilmeleri için, kendilerini tabir etmelerini sağlamak ve öğrenme tecrübelerini desteklemek için onlara oyun oynama fırsatlarını sağlamak gereklidir.
– Kısa mühlet evvel ülkemizde çok üzücü bir sarsıntı yaşadık. Bu süreçte çocuklar çok fazla etkilendiler. Oyun oynamak bilhassa doğal afet yaşayan çocuklar üzerinde nasıl tesirlidir?
Evet. Çok üzücü bir sarsıntı yaşadık. Çocuklarımız da çok etkilendi doğal olarak. Pek çok kayıp yaşadılar. Afet sonrasında tüm bireylere “psikolojik Birinci yardım” uygulanması çok değerlidir. Bu süreçte öncelikle bireylerin temel fizikî ve ruhsal muhtaçlıkları karşılanmalı ve kendilerini inançta hissetmeleri sağlanmalıdır.
Deprem üzere yıkıcı doğal afetler sonrasında çocuklarda bir kadro içe kapanma, kaygılanma, çok kaygı, keder, depresyon, öfkelenme üzere durumlar görülebilir. Çocuklar evvel yaşadıkları olayı anlamaya çalışacaklardır. Bunun için onlara yaş seviyelerine uygun biçimde emniyetli bilgiler verilmesi gereklidir. Çocuklar biz yetişkinlerden farklı formda irtibat kurarlar. Çocukların irtibat maharetleri yaşlarına nazaran de değişiklik gösterir. Bilhassa küçük yaş kümesindeki çocuklar için yaşadıkları üzücü olayı anlatmaları kolay değildir. Bu süreçte oyun oynamak çocuklar için nitekim çok kıymetli. Zira çocuklar his ve niyetlerini oyun yoluyla aktarırlar. Çocuklara afet sonrasında inançlı, çocuk dostu oyun alanları oluşturmak zelzelenin yıkıcı tesirlerini azaltmak için büyük değer taşır. Çocuklar için oyun, hayata iştirak ve diğerleriyle temas kurmadır.
– Oyun oynamanın çocuklar üzerinde güzelleştirici gücünden bahseder misiniz?
Afet sonrası bireyler için direnç geliştirme yani; insanların hayatta kalma, ahenk sağlama ve yaşadıkları ıstırap ve dertlerden kurtulma yeteneği, kıymetlidir. Çocuklar afetten çok etkilenirler fakat onların direnç geliştirmek için doğuştan sahip oldukları oyun oynama yetenekleri vardır. Çocukların öncelikli fizikî gereksinimlerini karşılayarak ve oyun alanları sağlayarak, çocukların dayanıklılığını destekleyebilir ve hasebiyle kırılganlıklarını azaltabiliriz. Zira çocuklar oyun sırasında özgürdür, rahattır ve kendini inançta hisseder.
Özellikle travmatik ya da üzücü olay yaşadıklarında oyun oynamak onların tasalarından, telaşlarından arınmalarına, kendilerini inançta hissetmelerine imkan sağlar. Çocuklar böylece yaşadığı zorluk karşısında direnç ve dayanıklılık geliştirir. Oyun, çocukların travmayla başa çıkmalarına ve travmadan kurtulmalarına yardımcı olmak için güçlü bir araç olabilir. İnançlı, eğlenceli oyun alanları, şefkatli ilgiler ve ortamlar sağlamak çocukların olumsuz hislerinin azalmasında yararlı olacaktır.
Afetlerden sonra, çocukların rutin ve olağanlık duygusu zedelenir. Bu yüzden onlara inançta hissettikleri, nizamlı, dengeli rutinleri olan ortamlar oluşturmak gereklidir. Birinci adım onlara inançta olduklarını hissettirmektir. Çocuklar sarsıntı sırasında ve sonrasında yaşananları anlatmak isteyebilirler. Anlatmalarına müsaade verilmeli, sabırla dinlenmeli, lakin sonunda çocuklara “artık güvendesin” denilmelidir. Çocuklar oyunlarında, oluşturdukları öykülerinde, çizdikleri fotoğraflarında yaşanan zelzelesi anlatabilirler. Tekrar tıpkı biçimde onların hislerine ve niyetlerine hürmet duyulmalı ve sonuçta artık inançta olduğu belirtilmelidir. Oyunlarını ve öykülerini keyifli sonla bitirmeleri sağlanmalı, yalnız olmadıkları onlara yardım eden beşerler oldukları tabir edilmelidir.
Burada değerli bir husus da çocuklar ortasındaki kişisel farklılıklardır. Her çocuk zelzeleye karşı farklı yansılar gösterebilir, farklı seviyede ve biçimde etkilenebilir. Çocuklar âlâ bir formda gözlenmeli, onların neye gereksinimi olduğu belirlenmelidir. Çocukların zelzeleyle ilgili medyada yer alan haberlere maruz kalmasını en aza indirilmelidir.
– Pekala bu süreçte çocuklarla nasıl oyun oynayalım?
Çocuklar bu süreçte aslında hayali, yaratıcı, hareketli oyunlar, top oyunları, irtibata dayalı ve manipülatif oyunlar, taklit oyunları, müzikli oyunlar oynayabilir, drama, müzik söyleme, boyama, fotoğraf yapma, dans etme, kıssa, masal dinleme, okuma üzere etkinlikler yapabilirler. Bu tıp oyunlar için oyuncak bebek, kukla, dolgu oyuncaklar, kırtasiye ve boyama materyalleri, ahşap ve plastik bloklar, masa oyuncakları, kavram gereçleri, oyun hamurları, hayvan figürleri, fotoğraflı kitaplar üzere eğitim malzemeleri kullanılabilir.
Bunun yanında çocukların rahatlamaları için nefes-gevşeme oyunları oynanabilir. Çocuklar hem küme hem de ferdî -serbest oyun oynamaları için teşvik kendisi önderdir. Sarsıntı üzere çocukların denetimleri dışında gelişen olaylarda çocukların kendi denetimlerinde olan oyun oynamaları kıymetlidir. Çocuklara oynamak istedikleri oyun ve oyuncaklar konusunda seçme talihi verilmeli, oyun oynama konusunda çocuklar zorlanmamalıdır. Çocukların kayıplar yaşamalarından ötürü oyunlarda rekabete dayalı süreçler olmamasına (kazanan-kaybeden) itina gösterilmelidir.
Oyun oynamanın uygunlaştırıcı gücü vardır. Çocuklar doğal olarak bu gücü içlerinde barındırırlar. Çocukların özgürce, keyifli biçimde oyunlar oynamalarını sağlamak yetişkinler olarak temel misyonlarımızdan biridir.
– Teşekkür ederim hocam.